Αυτό που αισθανόμαστε εξαιτίας του κορωνοϊού έχει όνομα

Η κατάσταση με τον κορωνοϊό και την καραντίνα μάς έχει δημιουργήσει πολλά συναισθήματα. Ένα από αυτά είναι και μία -αδικαιολόγητη φαινομενικά- θλίψη. Ή, μάλλον, ένα αίσθημα που θυμίζει αρκετά αυτό του πένθους.  

Εάν μπορούμε να το ονομάσουμε, ίσως μπορούμε να το διαχειριστούμε, γράφει ο συντάκτης του Harvard Business Review, Scott Berinato. Το HBR μίλησε με τον David Kessler για να μάς δώσει ιδέες αναφορικά με το πώς μπορούμε να το κάνουμε. Ο Kessler είναι μεγαλύτερος ειδικός στο θέμα του πένθους παγκοσμίως. Με την Elizabeth Kubler-Ross, έχει συγγράψει το «On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief through the Five Stages of Loss». Το νέο του βιβλίο έχει προσθέσει ακόμα ένα στάδιο στη διαδικασία, «Finding Meaning: The Sixth Stage of Grief». Επίσης, ο Kessler εργάστηκε μία δεκαετία σε ένα νοσοκομείο τριπλής κατεύθυνσης στο Λος Άντζελες. Ήταν μέλος της ομάδας βιολογικού κινδύνου. Η εθελοντική του δουλειά περιλαμβάνει τη θέση του ως Ειδικός Έφεδρος για τα τραυματικά γεγονότα στην αστυνομία του Λος Άντζελες, καθώς και τη θητεία του στην ομάδα αντιμετώπισης καταστροφών του Ερυθρού Σταυρού. Είναι ο ιδρυτής του www.grief.com, το οποίο επισκέπτονται ετησίως περισσότεροι από 5 εκατομμύρια άνθρωποι από 167 χώρες.   

Ο Kessler μοιράστηκε τις σκέψεις του σχετικά με τον λόγο που είναι σημαντικό να αναγνωρίσεις το πένθος που ίσως αισθάνεσαι, με τον τρόπο διαχείρισής του και με τον τρόπο που πιστεύει ότι θα βρούμε νόημα μέσα σε αυτό.  

HBR: Ο κόσμος αισθάνεται αμέτρητα πράγματα αυτή την περίοδο. Είναι ορθό να ονομάσουμε ένα μέρος τους πένθος;  
Kessler: Ναι, και αισθανόμαστε έναν αριθμό διαφορετικών ειδών πένθους. Αισθανόμαστε ότι ο κόσμος έχει αλλάξει και πράγματι έχει αλλάξει. Ξέρουμε ότι αυτό είναι προσωρινό, αλλά δεν το νιώθουμε προσωρινό και συνειδητοποιούμε ότι τα πράγματα θα είναι διαφορετικά. Όπως για παράδειγμα, ο τρόπος που πηγαίνουμε στο αεροδρόμιο θα είναι για πάντα διαφορετικός, από το πώς ήταν πριν τη 11η Σεπτεμβρίου. Τα πράγματα θα αλλάξουν και αυτό είναι το σημείο στο οποίο άλλαξαν. Η απώλεια της κανονικότητας, ο φόβος της οικονομικής κατάρρευσης, η απώλεια της επαφής. Αυτά μάς χτυπάνε και εμείς πενθούμε. Συλλογικά. Δεν είμαστε συνηθισμένοι σε αυτό το είδος συλλογικού πένθους που μάς περιβάλλει.  

Είπατε ότι αισθανόμαστε περισσότερα από ένα είδος πένθους; 
Ναι, αισθανόμαστε επίσης προνοητικό πένθος. Το προνοητικό πένθος είναι αυτό το αίσθημα που έχουμε απέναντι στο τι θα φέρει το αύριο, όταν είμαστε αβέβαιοι. Συνήθως επικεντρώνεται στον θάνατο. Συνήθως το νιώθουμε όταν λαμβάνουμε μία πολύ κακή διάγνωση ή όταν έχουμε τη συνήθη σκέψη ότι μια μέρα θα χάσουμε έναν γονιό. Το προνοητικό πένθος ισοδυναμεί με μία διευρυμένη φαντασίωση του μέλλοντος. Έρχεται μία καταιγίδα. Κάτι κακό υπάρχει εκεί έξω. Με έναν ιό, αυτό το είδος πένθους μπερδεύει τους ανθρώπους. Το πρωτόγονο μυαλό μας γνωρίζει ότι κάτι κακό συμβαίνει, αλλά δεν μπορούμε να το δούμε. Αυτό διαταράσσει την αίσθηση ασφάλειάς μας. Αισθανόμαστε αυτή την απώλεια ασφάλειας. Δεν νομίζω ότι έχουμε χάσει συλλογικά την αίσθηση γενικής ασφάλειας με αυτόν τον τρόπο ξανά. Ατομικά ή ως μικρότερες ομάδες, οι άνθρωποι το έχουν αισθανθεί. Συλλογικά, όμως, αυτό είναι καινούριο. Πενθούμε σε μικροεπίπεδο και σε μακροεπίπεδο.  

Μπορούμε ως άτομα να διαχειριστούμε όλο αυτό το πένθος;  
Η κατανόηση των σταδίων του πένθους είναι μια αρχή. Ωστόσο, όποτε μιλάω για τα στάδια του πένθους, υπενθυμίζω στους ανθρώπους ότι τα στάδια δεν είναι γραμμικά και ίσως δεν προκύψουν με αυτή τη σειρά. Δεν είναι ένας χάρτης, αλλά παρέχει ένα είδος σκελετού για αυτόν τον άγνωστο κόσμο. Υπάρχει η άρνηση, στην οποία βρισκόμαστε στην πολύ αρχή: «Αυτός ο ιός δεν θα μάς επηρεάσει». Υπάρχει ο θυμός: «Με αναγκάζετε να μείνω σπίτι και μού παίρνετε τις δραστηριότητές μου». Υπάρχει η διαπραγμάτευση: «Οκ, εάν τηρήσω την κοινωνική απόσταση για δύο βδομάδες, όλα θα βελτιωθούν, έτσι;». Υπάρχει η λύπη: «Δεν ξέρω πότε θα τελειώσει αυτό». Και τελικά υπάρχει η αποδοχή: «Αυτό συμβαίνει. Πρέπει να βρω πώς θα συνεχίσω». 

Στην αποδοχή, όπως ίσως φαντάζεστε, βρίσκεται η δύναμη. Αποκτάμε τον έλεγχο με την αποδοχή. Μπορώ να πλύνω τα χέρια μου. Μπορώ να κρατήσω μια ασφαλή απόσταση. Μπορώ να μάθω πώς θα δουλεύω εικονικά.  

Όταν αισθανόμαστε πένθος υπάρχει αυτός ο φυσικό πόνος. Και το μυαλό τρέχει. Υπάρχουν τεχνικές ώστε να το αντιμετωπίσουμε και να το κάνουμε λιγότερο έντονο;  
Ας πάμε πίσω στο προνοητικό πένθος. Το ανθυγιεινό προνοητικό πένθος είναι στην πραγματικότητα άγχος και εσύ γι’ αυτό το αίσθημα μιλάς. Το μυαλό μας ξεκινά να δημιουργεί εικόνες. Τους γονείς μας να αρρωσταίνουν. Βλέπουμε τα χειρότερα σενάρια. Με αυτόν τον τρόπο, το μυαλό μας γίνεται προστατευτικό. Ο στόχος μας δεν είναι να αγνοήσουμε αυτές τις εικόνες ή να προσπαθήσουμε να τις απομακρύνουμε - το μυαλό σου δεν θα σε αφήσει να το κάνεις και η προσπάθεια και ο εξαναγκασμός μπορεί να είναι επώδυνα. Ο στόχος είναι να βρεις την ισορροπία μέσα στα πράγματα που σκέφτεσαι. Εάν αισθανθείς τη χειρότερη εικόνα να σχηματίζεται, κάνε τον εαυτό σου να σκεφτεί την καλύτερη εικόνα. Όλοι αρρωσταίνουμε λίγο και η ζωή συνεχίζεται. Δεν πεθαίνουν όλοι όσοι αγαπώ. Ίσως κανένας τους να μην πεθάνει, γιατί όλοι ακολουθούμε τα σωστά βήματα. Δεν πρέπει να αγνοήσουμε κανένα από τα δύο σενάρια, αλλά ούτε και να τα αφήσουμε να κυριαρχήσουν.  

Το προνοητικό πένθος είναι το μυαλό μας που πηγαίνει στο μέλλον και φαντάζεται το χειρότερο. Για να ηρεμήσεις, πρέπει να επιστρέψεις στο παρόν. Αυτή είναι οικεία συμβουλή για όποιον έχει διαλογιστεί, αλλά οι άνθρωποι εκπλήζονται με το πόσο κοινότοπο μπορεί να είναι. Ονόμασε πέντε πράγματα μέσα στο δωμάτιο. Υπάρχει ένα υπολογιστής, μία καρέκλα, μία φωτογραφία του σκύλου, ένα παλιό χαλί και μία κούπα. Είναι τόσο απλό. Ανάπνεε. Συνειδητοποίησε ότι στην παρούσα στιγμή, τίποτα απ’ όσα περιμένεις δεν έχει συμβεί. Αυτή τη στιγμή, είσαι εντάξει. Έχεις φαγητό. Δεν είσαι άρρωστος. Χρησιμοποίησε τις αισθήσεις σου και σκέψου τι νιώθεις. Το γραφείο είναι σκληρό. Η κουβέρτα είναι μαλακή. Μπορώ να νιώσω τον αέρα να περνάει από τα ρουθούνια μου. Αυτό πραγματικά θα λειτουργήσει για να καταπραΰνει ένα μέρος του πόνου.  

Επιπλέον, μπορείς να σκεφτείς πώς θα εγκαταλείψεις ό,τι δεν ελέγχεις. Τι κάνει ο γείτονάς σου είναι εκτός του ελέγχου σου. Αυτό που είναι στον έλεγχό σου είναι να μείνεις δύο μέτρα μακριά του και να πλένεις τα χέρια σου. Επικεντρώσου σε αυτό. 

Τελικώς, είναι μία καλή στιγμή να δημιουργήσουμε αποθέματα συμπόνιας. Όλοι έχουμε διαφορετικά επίπεδα φόβου και πένθους και μάς κυριεύουν με διαφορετικούς τρόπους. Ένας συνάδελφος ήταν αρκετά απότομος μαζί μου μια μέρα και σκέφτηκα πως δεν είναι έτσι ο χαρακτήρας του, πως αυτός είναι ο τρόπος του να το αντιμετωπίσει. Βλέπω τον φόβο και το άγχος του. Οπότε δείξτε υπομονή. Σκεφτείτε πώς είναι κάποιος συνήθως και όχι πώς φαίνεται να είναι αυτή την περίοδο.  

Μία ιδιαίτερα προβληματική πλευρά αυτή της πανδημίας είναι ότι δεν γνωρίζουμε το σημείο λήξης της.  
Αυτή είναι μία προσωρινή κατάσταση. Βοηθάει να το λέμε. Δούλεψα 10 χρόνια σε νοσοκομείο. Έχω εκπαιδευτεί για τέτοιες καταστάσεις. Επίσης, έχω μελετήσει την πανδημία γρίπης του 1918. Τα προληπτικά μέτρα που λαμβάνουμε είναι τα σωστά. Η ιστορία μάς το λέει. Θα επιζήσουμε αυτού. Αυτή είναι μία χρονική στιγμή για υπερβολική προστασία, αλλά όχι για υπερβολικές αντιδράσεις.  

Και πιστεύω ότι θα βρούμε νόημα μέσα σε όλο αυτό. Η οικογένεια της Elizabeth Kubler-Ross με τίμησε επιτρέποντάς μου να προσθέσω ένα έκτο στάδιο στο πένθος: Το νόημα. Με την Elizabeth είχαμε μιλήσει αρκετά για το τι έρχεται μετά την αποδοχή. Δεν ήθελα να σταματήσω στην αποδοχή, όταν ήρθα σε επαφή με το προσωπικό μου πένθος. Έψαχνα για νόημα σε αυτές τις τόσο σκοτεινές ώρες. Και πιστεύω ότι μπορούμε να βρούμε το φως σε αυτές τις στιγμές. Ακόμα και τώρα οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι μπορούν να έρθουν σε επαφή μέσω της τεχνολογίας. Δεν είναι τόσο απομακρυσμένοι όσο πίστευαν. Συνειδητοποιούν ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα κινητά τους για μεγάλες συζητήσεις. Εκτιμούν τους περιπάτους. Πιστεύω ότι θα συνεχίσουμε να βρίσκουμε νόημα τώρα και όταν όλο αυτό τελειώσει.  

Τι έχετε να πείτε σε κάποιον που έχει διάβασε όλα αυτά και συνεχίζει να αισθάνεται κατακλυσμένος από το πένθος;  
Συνέχισε να προσπαθείς. Υπάρχει κάτι ενδυναμωτικό στο να το αναγνωρίζεις ως πένθος. Μάς βοηθάει να αισθανθούμε ό,τι υπάρχει μέσα μας. Πολλοί την τελευταία βδομάδα μου έχουν πει, «Λέω στους συναδέλφους μου ότι δυσκολεύομαι», ή «Έκλαψα χθες το βράδυ». Όταν το ονομάσεις, το αισθάνεσαι και αυτό κινείται μέσα σου. Τα αισθήματα χρειάζονται κίνηση. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τι περνάμε. Ένα ατυχές υποπροϊόν του κινήματος της αυτοβοήθειας είναι ότι είμαστε η πρώτη γενιά που έχει αισθήματα σχετικά με τα αισθήματά της. Λέμε στους εαυτούς μας πράγματα, όπως «Αισθάνομαι λύπη, αλλά δεν πρέπει να νιώθω έτσι, άλλοι άνθρωποι είναι χειρότερα». Μπορούμε -πρέπει- να σταματήσουμε στο πρώτο συναίσθημα. «Αισθάνομαι λύπη. Άσε με για πέντε λεπτά να είμαι λυπημένος». Δουλειά σου είναι να αισθανθείς τη λύπη και τον φόβο και τον θυμό σου, είτε κάποιος άλλος νιώθει κάτι είτε όχι. Το να το πολεμάς δεν βοηθάει, γιατί το σώμα σου παράγει αυτό το συναίσθημα. Εάν επιτρέπουμε στα συναισθήματα να συμβούν, θα συμβούν με έναν μεθοδικό τρόπο και θα μάς ενδυναμώσουν. Έτσι δεν είμαστε θύματα.  

Με έναν μεθοδικό τρόπο; 
Ναι. Μερικές φορές προσπαθούμε να μην αισθανθούμε αυτό που αισθανόμαστε, γιατί έχουμε αυτή την εικόνα «συσπείρωσης αισθημάτων». Εάν αισθανθώ λύπη και την αφήσω να καθίσει μέσα μου, δεν θα φύγει ποτέ. Η συσπείρωση αρνητικών αισθημάτων θα με κατακλύσει. Η αλήθεια είναι ότι ένα αίσθημα μπορεί να μετακινηθεί μέσα από εμάς. Το αισθανόμαστε και τότε πάμε στο επόμενο συναίσθημα. Δεν υπάρχει καμία συσπείρωση. Είναι αδιανόητο να σκεφτείς ότι δεν πρέπει να αισθανθούμε πένθος αυτή τη στιγμή. Άσε τον εαυτό σου να νιώσει το πένθος και συνέχισε.   

Επιμέλεια: Νικολέττα Σταμάτη