Τι μας διδάσκει η ισπανική γρίπη του 1918 για τον κορωνοϊό

Ο κορωνοϊός είναι εδώ και σπέρνει τον φόβο. Καθώς το εμβόλιο απέχει, τα ποσοστά θνησιμότητας αυξάνονται και η ανασφάλεια κερδίζει τη μάχη, ίσως είναι χρήσιμο να ανατρέξουμε στο γκρίζο μονοπάτι του παρελθόντος και το χρονικό της πανδημίας που συγκλόνισε το ανθρώπινο είδος με την πανίσχυρη βοή της. Η ισπανική γρίπη εκδηλώθηκε το 1918, προσέβαλε 500.000.000 ανθρώπους (ή το 27% του παγκόσμιου πληθυσμού της εποχής), ενώ ο απολογισμός των θυμάτων κυμαίνεται ανάμεσα στα 50 και τα 100 εκατομμύρια, καθιστώντας την ως μια από τις φονικότερες πανδημίες της ιστορίας. Πώς εξαπλώθηκε η ισπανική γρίπη και ποιες οι ομοιότητες και διαφορές της με το σήμερα;

Ισπανική γρίπη: 1918-19

Μετάλλαξη του ιού Η1Ν1 που μεταπήδησε από τα πτηνά στον άνθρωπο με αρχικά συμπτώματα όμοια με εκείνα της κοινής γρίπης, ένας από τους κυριότερους λόγους για τους οποίους επικράτησε ο χαρακτηρισμός «ισπανική» ήταν διότι, καθώς η Ισπανία έμεινε ουδέτερη κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Τύπος ήταν ελεύθερος να αναφέρει τα περιστατικά χωρίς την παρέμβαση της λογοκρισίας. Η ίδια η εκτεταμένη δημοσιότητα καλλιέργησε αρχικά τη σφαλερή εντύπωση ότι η χώρα της Ιβηρικής αντιμετώπισε τα περισσότερα κρούσματα. Στην πραγματικότητα, ακόμη και σήμερα τα επιδημιολογικά δεδομένα αδυνατούν να εντοπίσουν τη γεωγραφική προέλευση της πανδημίας. Ιστορικοί και συγγραφείς τοποθετούν την απαρχή της γρίπης στο Κάνσας των ΗΠΑ, ενώ διαφορετικές ερευνητικές πηγές θέλουν τον ιό να αναπτύχθηκε σε βρετανική στρατιωτική βάση στη Γαλλία, με μια τρίτη μεταγενέστερη θεωρία να επικεντρώνει στη βόρεια Κίνα και στους περίπου 140.000 χειρώνακτες που διοχετεύτηκαν στην Ευρώπη προκειμένου να στελεχωθούν οι γαλλο-βρετανικές συμμαχικές γραμμές.

Τα συμπτώματα; Πυρετός, ναυτία, πόνοι, διάρροια, σφοδρές πνευμονικές κρίσεις, μελανώματα στα μάγουλα, σταδιακά οι ασθενείς αποκτούσαν την μπλαβιά όψη που προκαλεί η έλλειψη οξυγόνου στους πνεύμονες οι οποίοι γέμιζαν από αφρώδη, αιματώδη ουσία. Όπως αναφέρουν οι πηγές: «Ο θάνατος επερχόταν από οξύ φλεγμονώδες πνευμονικό οίδημα, αιμορραγική πνευμονίτιδα ή πνευμονία με οξύ αιμορραγικό οίδημα. Παρατηρούνταν κυάνωση του δέρματος ιδιαίτερα γύρω από το πρόσωπο, στο στόμα, στον λαιμό και στα δάκτυλα. Στη νεκροψία οι βάσεις των πνευμόνων ήταν περισσότερο προσβεβλημένες και οι θωρακικές κοιλότητες περιείχαν ανοικτό καφέ ή κίτρινο ως σκούρο κόκκινο υγρό».

Η μαζική κινητικότητα των στρατευμάτων κατά τη διάρκεια του πολέμου επιτάχυνε την πανδημία, πολλαπλασιάζοντας τη μεταδοτικότητα και την αυξημένη μετάλλαξη του ιού. Αντιμέτωποι με τον υποσιτισμό, την ανοσοποιητική ανεπάρκεια, το ψυχολογικό στρες και τις επιπτώσεις των επιθέσεων με χημικά, οι στρατιώτες υπέκυπταν χωρίς αντίσταση σε μια γρίπη η οποία βρήκε ανοιχτό πεδίο διάδοσης σε συνωστισμένα χαρακώματα, αυτοσχέδια υπεράριθμα νοσοκομεία, κατάφορτα τρένα και πλοία. Η ασθένεια μεταδόθηκε από το μέτωπο στις εθνικές επικράτειες και το επόμενο διάστημα προσβλήθηκαν περισσότερα από 500 εκατομμύρια άτομα, από τα οποία πέθαναν 25 έως 39 εκατομμύρια, με πιο πρόσφατους υπολογισμούς να εκτοξεύουν τον αριθμό ανάμεσα σε 50 με 100 εκατομμύρια και ποσοστό θνητότητας μεγαλύτερο του 5%. Κατά τα τρία επιδημικά κύματα της γρίπης στην Ευρώπη –το πρώτο τον Μάρτιο του 1918, το δεύτερο, κατά το οποίο σημειώθηκαν και οι περισσότεροι θάνατοι, από τα τέλη Σεπτεμβρίου έως τον Νοέμβριο του 1918, και το τρίτο τον Μάρτιο του 1919– οι απώλειες ήταν ανυπολόγιστες. Στη Μεγάλη Βρετανία η γρίπη προκάλεσε τον θάνατο 250.000 ανθρώπων, στη Γαλλία πέθαναν περισσότεροι από 400.000, στις ΗΠΑ καταγράφηκαν από 500.000 έως 675.000 θάνατοι, στη Βραζιλία 300.000, ενώ στην Ιαπωνία τουλάχιστον 390.000. Στις Ινδίες οι νεκροί έφτασαν τα 5 εκατομμύρια. Λόγω έλλειψης αξιόπιστων αρχείων καταγραφής στην Κίνα, ο αριθμός των θυμάτων κυμαίνεται από 1.28 έως 9 εκατομμύρια. Η γρίπη άφησε νεκρούς σε κάθε τμήμα της υφηλίου, ενώ σε διάστημα 24 εβδομάδων αφάνισε περισσότερους ανθρώπους από όσους ο HIV/AIDS σε 24 χρόνια.

Είναι ο κορωνοϊός η ισπανική γρίπη της εποχής μας;

Όμοια με τότε, έτσι και σήμερα οι κυβερνήσεις αρχικά υποβάθμισαν την απειλή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βρετανία και η Γαλλία, χώρες οι οποίες εμφάνισαν συμπτώματα πριν την Ισπανία, κράτησαν το γεγονός μακριά από τις εφημερίδες προκειμένου να μη βλάψουν το συλλογικό ηθικό. Όταν τελικά αναγνώρισαν τον κίνδυνο, ο Τύπος δημοσίευσε αντικρουόμενες ιατρικές εικασίες και σειρά αναληθών ειδήσεων –ανάμεσά τους την ψευδολογία ότι γερμανικά υποβρύχια διέσπειραν εσκεμμένα τον ιό.

Η κοινωνική αποχή, ένα από τα σημαντικότερα μέτρα αποτροπής του COVID-19, διαδραμάτισε ρόλο και την περίοδο της ισπανικής γρίπης. Όταν η Φιλαδέλφεια οργάνωσε παρέλαση υποστήριξης των στρατευμάτων το 1918, με τη συμμετοχή περισσότερων από 200.000 ανθρώπους, τα νοσοκομεία της πόλης πλημμύρισαν με ασθενείς και ετοιμοθάνατους. Σε αντιδιαστολή, η πόλη του Σεντ Λούις εμφάνισε λιγότερα από τα μισά ποσοστά θνησιμότητας απαγορεύοντας τις συναθροίσεις περισσότερων από 20 ατόμων και κλείνοντας σχολεία, εκκλησίες, βιβλιοθήκες και παιδότοπους. Ο περιορισμός των μετακινήσεων στις μέρες μας θα μπορούσε να αποδειχθεί επίσης ευεργετικός, καθώς οι μαζικές μεταβάσεις κατά την περίοδο του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου συνέβαλαν στη ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων, ενώ περιπτώσεις όπως το κρουαζιερόπλοιο Diamond Princess δείχνουν τις δυνατότητες διάδοσης του ιού σε κλειστά συνωστισμένα περιβάλλοντα. Η παραπληροφόρηση, τα fake news και οι αναπόδεικτες θεωρίες είχαν μοιραίες συνέπειες και κατά τη διάρκεια της ισπανικής γρίπης. Όταν τον Οκτώβριο του 1918 ιατρικοί παράγοντες των ΗΠΑ προέτρεψαν σε αυξημένη δοσολόγηση ασπιρίνης ενάντια στα συμπτώματα, (8 έως 31 γραμμάρια καθημερινά), σημειώθηκε κορύφωση των θανάτων λόγω υπεροξυγόνωσης και πνευμονικών οιδημάτων.

Όσο για τη σημαντικότερη διαφορά; Η πανδημία του 1918-19 έπληξε σε ποσοστό 99% στις ΗΠΑ ανθρώπους ηλικίας κάτω των 65, με περίπου τους μισούς ανάμεσα στα 20 και τα 40 έτη. Ενώ τα μεγαλύτερα ποσοστά θνησιμότητας εμφανίστηκαν σε έγκυες γυναίκες, με ποσοστά ανάμεσα στο 23% και 71%. 1918 και 2020: Διαφορετικές εποχές, αλλιώτικες προκλήσεις, όμοιοι φόβοι απέναντι στο άγνωστο. Όσο όμως τα ασθενοφόρα παραμένουν απασχολημένα, η ιστορία της ισπανικής γρίπης έχει να διδάξει σε όλο τον κόσμο ότι ο μόνος νόμος στην αποτροπή είναι η συντονισμένη κοινή προσπάθεια.