Μπορεί ο οδοντίατρος να βοηθήσει στην άπνοια ύπνου;

Ο εκπαιδευμένος στην οδοντιατρική αντιμετώπιση διαταραχών ύπνου, οδοντίατρος-προσθετολόγος, Κωνσταντίνος Τσούτης, μας εξηγεί πότε το ροχαλητό μπορεί να συνδέεται με την υπνική άπνοια, μια νόσο που σύμφωνα με νεότερες εξελίξεις και τεχνικές, μπορεί να 
αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά και από οδοντιάτρους. 

Τι είναι η άπνοια ύπνου και ποια είναι η σχέση της με το ροχαλητό;
Πρόκειται για μια πολύ συχνή διαταραχή ύπνου που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια διακοπής της αναπνοής την ώρα που κοιμόμαστε. Προκαλείται από υπερβολική χαλάρωση των μυών του φάρυγγα και της γλώσσας, με αποτέλεσμα να έχουμε απόφραξη του αεραγωγού και μείωση της οξυγόνωσης του οργανισμού. 

Το ροχαλητό αποτελεί ένα σύμπτωμα της υπνικής άπνοιας. Γνωρίζουμε ότι άτομα με άπνοια ροχαλίζουν συστηματικά και έντονα και κάποιες στιγμές σταματούν να αναπνέουν. Αυτές οι διακοπές στην αναπνοή επαναλαμβάνονται πολλές φορές μέσα στη νύχτα και διαταράσσουν σημαντικά την ποιότητα του ύπνου. Είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι το ροχαλητό δεν είναι κάτι φυσιολογικό, αποτελεί ένδειξη στένωσης του αεραγωγού και τα άτομα που ροχαλίζουν συχνά μπορεί είτε να έχουν άπνοια και να μην το γνωρίζουν, είτε να αναπτύξουν άπνοια στο μέλλον. 

Πρόκειται για μια επικίνδυνη κατάσταση; Πού μπορεί να οδηγήσει;
Όταν δεν αναπνέουμε καλά δεν μπορούμε να κοιμηθούμε καλά και όταν δεν έχουμε ποιοτικό ύπνο επηρεάζεται ο οργανισμός μας στο σύνολό του. Η υπνική άπνοια είναι μια σοβαρή και επικίνδυνη νόσος για δύο λόγους: Πρώτον, γιατί είναι παγκοσμίως επιβεβαιωμένο ότι είναι υποδιεγνωσμένη, δηλαδή πολλοί έχουν το πρόβλημα χωρίς να το γνωρίζουν. Αυτό συμβαίνει γιατί το συγκεκριμένο πρόβλημα εμφανίζεται κατά τη διάρκεια του ύπνου, με αποτέλεσμα να μην το αντιλαμβανόμαστε, αλλά και γιατί εξελίσσεται σταδιακά, με τον οργανισμό μας να προσαρμόζεται σε κάποιο βαθμό και επομένως να μην του δίνουμε τη δέουσα σημασία.

Δεύτερον, η μείωση του οξυγόνου στον οργανισμό και ο διαταραγμένος ύπνος επηρεάζουν συνολικά τόσο τη σωματική όσο και την πνευματική και συναισθηματική υγεία. Πιο συγκεκριμένα, η άπνοια έχει συσχετιστεί με πολλά σοβαρά νοσήματα, όπως υπέρταση, καρδιαγγειακή νόσο, παχυσαρκία, δυσκολία στην απώλεια βάρους ακόμη κι όταν κάποιος κάνει δίαιτα, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, σεξουαλική δυσλειτουργία, ακόμα και με κάποιες μορφές καρκίνου. 

Ως προς την πνευματική υγεία, συσχετίζεται με απώλεια μνήμης, μειωμένη συγκέντρωση και ικανότητα μάθησης, δυσκολία στη διαχείριση προβλημάτων, ενώ μπορεί να οδηγήσει και σε σοβαρά νοσήματα έκπτωσης της πνευματικής λειτουργίας, όπως είναι η άνοια και η νόσος Alzheimer. Ως προς τη συναισθηματική υγεία, έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με ευερεθιστότητα, στρες και αγχώδεις διαταραχές, καθώς και με κατάθλιψη. Εκτός από τις αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής μας, η άπνοια λόγω των σοβαρών επιδράσεων στη γενική μας υγεία μειώνει και το προσδόκιμο επιβίωσης όσων πάσχουν από αυτήν. Συγκεκριμένα, το ποσοστό θνησιμότητας στους ανθρώπους με υπνική άπνοια φτάνει στη 15ετία από την εμφάνιση της νόσου έως και το 40%. Επίσης, ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών εμπλέκονται σε σοβαρά τροχαία ατυχήματα και δυστυχήματα, καθώς έχει βρεθεί ότι η οδηγική συμπεριφορά ενός ανθρώπου με άπνοια είναι αντίστοιχη με κάποιον που έχει καταναλώσει ποσότητα αλκοόλ πάνω από το επιτρεπτό όριο. 

Υπάρχουν κάποια σημάδια που μπορούν να μας θορυβήσουν ώστε να επισκεφθούμε τον γιατρό;
Τα τυπικά συμπτώματα είναι το έντονο και επαναλαμβανόμενο ροχαλητό, η υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας και η κόπωση. Επίσης, αν εκδηλωθεί χωρίς σαφή αίτια κάποιο από τα συμπτώματα στα οποία αναφερθήκαμε νωρίτερα, όπως το να πάρει κανείς βάρος απότομα, να εμφανίσει υπέρταση, μειωμένη συγκέντρωση ή έντονο στρες θα πρέπει να επισκεφτούμε γιατρό. Ως προς την ποιότητα του ύπνου, οι ασθενείς συχνά ξυπνούν ιδρωμένοι λόγω της έντονης προσπάθειάς τους να αναπνεύσουν κατά τη διάρκεια των επεισοδίων της άπνοιας, σηκώνονται αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας για να πάνε στην τουαλέτα, ή ξυπνούν τη νύχτα με το αίσθημα ότι πνίγονται. Συχνά, μάλιστα, μετά από ένα τέτοιο επεισόδιο δεν μπορούν να ξανακοιμηθούν εύκολα και παρουσιάζουν αϋπνία. Το τελευταίο σύμπτωμα παρατηρείται έντονα κυρίως σε γυναίκες που βρίσκονται κοντά ή μετά την ηλικία της εμμηνόπαυσης. Η μη διεγνωσμένη και συνεπώς μη θεραπευμένη άπνοια σε γυναίκες θεωρείται μία από της βασικότερες αιτίες μετεμμηνοπαυσιακής κατάθλιψης. 

Άπνοια ύπνου μπορεί να εκδηλώσει ο καθένας από εμάς; Υπάρχουν προδιαθεσικοί παράγοντες;
Κλασικοί προδιαθεσικοί παράγοντες είναι η παχυσαρκία, η ηλικία (όσο μεγαλώνουμε αυξάνεται και η πιθανότητα να εμφανίσουμε άπνοια), το φύλο (οι άνδρες την παρουσιάζουν συχνότερα), συνήθειες όπως το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ, η μεγάλη περιφέρεια τραχήλου (λαιμού), καθώς και κάποιοι ενδοστοματικοί προδιαθεσικοί παράγοντες που μπορούν να ελεγχθούν από τον οδοντίατρο, όπως είναι το μεγάλο μέγεθος της γλώσσας, το μικρό μέγεθος της κάτω γνάθου, οι υπερτροφικές αμυγδαλές και η μεγάλη σταφυλή (το τελείωμα του ουρανίσκου). Πρόκειται για παράγοντες που επηρεάζουν την ανατομία και μέχρι πρόσφατα πιστεύαμε ότι μόνο αυτοί είναι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη άπνοιας. Τώρα ξέρουμε ότι υπάρχουν και μη ανατομικοί παράγοντες που προκαλούν άπνοια και σχετίζονται με τη φυσιολογία της αναπνοής, τη λειτουργία των μυών που κρατούν ανοιχτό τον αεραγωγό και τη φυσιολογία του ύπνου. Αυτά τα νεότερα δεδομένα εξηγούν γιατί κάποιοι ασθενείς που δεν έχουν τους συνήθεις προδιαθεσικούς παράγοντες, για παράδειγμα είναι νεότεροι σε ηλικία και με φυσιολογικό βάρος, εμφανίζουν επίσης το πρόβλημα της άπνοιας. Συνεπώς, άπνοια μπορεί να εκδηλώσει ο καθένας από εμάς λόγω ανατομικών ή μη ανατομικών προδιαθεσικών παραγόντων και καλό είναι να ζητήσει βοήθεια αν θεωρεί ότι τον αφορούν κάποια από τα σημεία και συμπτώματα στα οποία αναφερθήκαμε νωρίτερα. 

Πώς αντιμετωπίζονται αυτά τα προβλήματα στο οδοντιατρείο; Πρόκειται για μόνιμη αντιμετώπιση;
Ο ρόλος του οδοντίατρου στην αντιμετώπιση της άπνοιας είναι διπλός, γιατί μπορεί να εμπλακεί και στη διάγνωση και στη θεραπεία. Σχετικά με τη διάγνωση, ο οδοντίατρος είναι σε θέση να αξιολογήσει τα ανατομικά χαρακτηριστικά που αποφράσσουν τον αεραγωγό, με κυριότερα το μέγεθος της γλώσσας και την ύπαρξη φθοράς στα δόντια που οφείλεται σε τρίξιμό τους κατά τον ύπνο, καθώς έχει βρεθεί μεγάλη συσχέτιση μεταξύ της άπνοιας και του τριξίματος των δοντιών κατά τη διάρκεια του ύπνου. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τη λήψη ιστορικού σχετικά με την ύπαρξη ροχαλητού, υπνηλίας ή κακής ποιότητας ύπνου, μπορούν να οδηγήσουν τον οδοντίατρο να υποψιαστεί το πρόβλημα και να συμβουλεύσει τον ασθενή να προβεί σε μια μελέτη ύπνου που θα επιβεβαιώσει τη διάγνωση. Η μελέτη ύπνου μπορεί να γίνει σε κάποιο κέντρο ύπνου ενός νοσοκομείου ή ακόμη και στο σπίτι του ασθενούς με τη βοήθεια φορητής συσκευής που μπορεί να του χορηγήσει ένας γιατρός ή ένας οδοντίατρος που ειδικεύεται στις διαταραχές ύπνου. Ένα μεγάλο πλεονέκτημα είναι ότι συχνά ο οδοντίατρος μπορεί να υποψιαστεί το πρόβλημα σε πολύ πρώιμο στάδιο, πριν ο ασθενής αναπτύξει σοβαρά συμπτώματα. Στο πρώιμο στάδιο το πρόβλημα είναι πιο ήπιο και η αντιμετώπισή του πιο εύκολη. 

Η κλασική θεραπεία της άπνοιας είναι η χρήση αναπνευστικής συσκευής CPAP, που χορηγούν γιατροί που ασχολούνται με τις διαταραχές ύπνου και διοχετεύει με πίεση στον ασθενή αέρα, μέσω τη μύτης και του στόματος, ανοίγοντας με αυτό τον τρόπο τον αεραγωγό. Η θεραπεία αυτή είναι αποτελεσματική σε μεγάλο βαθμό, αλλά δυστυχώς τα ποσοστά συμμόρφωσης των ασθενών με τη χρήση της συσκευής είναι πολύ χαμηλά και περίπου 50% από αυτούς δεν ακολουθούν τη θεραπεία, κυρίως λόγω ενοχλήσεων που τους προκαλεί η συσκευή και μειωμένης άνεσης κατά τον ύπνο. 

Ωστόσο, εδώ και περισσότερο από 20 χρόνια χρησιμοποιούνται διεθνώς με μεγάλη επιτυχία, ειδικού τύπου ενδοστοματικοί νάρθηκες για την αντιμετώπιση της άπνοιας, που κατασκευάζονται από κατάλληλα ειδικευμένους οδοντιάτρους. Οι νάρθηκες αυτοί διατηρούν μηχανικά ανοιχτό τον αεραγωγό, συγκρατώντας την κάτω γνάθο, και έμμεσα και τη γλώσσα, σε μια θέση που δεν της επιτρέπει να πέσει πίσω προς τον φάρυγγα και να προκαλέσει την άπνοια. Πρόκειται για αποδεδειγμένα αποτελεσματική μέθοδο, η οποία θεραπεύει πλήρως το πρόβλημα όταν η άπνοια είναι ήπιας και μέσης βαρύτητας, αλλά ενδείκνυται επίσης και σε περιπτώσεις ασθενών που έχουν μεγάλης βαρύτητας πρόβλημα και δεν μπορούν να ανεχθούν τη συσκευή CPAP. Στα πλεονεκτήματα αυτής της θεραπείας, πέρα από την αποτελεσματικότητα, συγκαταλέγεται η άνεση του ασθενή και η ευκολότερη αποδοχή της σε σύγκριση με τη CPAP. 

Η οδοντιατρική αντιμετώπιση της άπνοιας είναι μόνιμη και διά βίου. Για να υπάρχει, όμως, αποτελεσματικότητα πρέπει να γίνεται από κατάλληλα ειδικευμένο οδοντίατρο και ο ασθενής να παρακολουθείται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε να πραγματοποιούνται οι απαραίτητες ρυθμίσεις στον νάρθηκα και να διατηρείται η λειτουργία του σε βάθος χρόνου. 

Τι προτείνετε σε κάποιον που υποψιάζεται ότι πάσχει από άπνοια ύπνου;
Όταν κάποιο από τα παραπάνω συμπτώματα ή χαρακτηριστικά είναι γνώριμα στην καθημερινότητα κάποιου και ειδικά αν αισθάνεται ότι δεν κοιμάται καλά, το πρώτο βήμα για να διαφυλάξει τη συνολική του υγεία είναι να μελετήσει τον ύπνο του, με τη βοήθεια και τις συμβουλές κατάλληλα εξειδικευμένου για τη συγκεκριμένη νόσο κλινικού. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι το πρόβλημα της υπνικής άπνοιας είναι πολύ συχνότερο στον γενικό πληθυσμό από όσο πιστεύαμε παλαιότερα και ότι πολλά άτομα νοσούν χωρίς να το γνωρίζουν. Η διάγνωση είναι εύκολη και, εκτός από την κλασική μελέτη ύπνου σε νοσοκομείο, υπάρχει η δυνατότητα στις μέρες μας να αξιολογηθεί η ποιότητα του ύπνου με φορητή συσκευή που τη χρησιμοποιεί ο εξεταζόμενος ενώ κοιμάται στο οικείο περιβάλλον του σπιτιού του. Τέλος, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η θεραπεία της άπνοιας ύπνου, είτε αυτή γίνει με συσκευή CPAP είτε με οδοντιατρικό νάρθηκα, είναι μια αξιόπιστη και μη φαρμακευτική θεραπεία, που γλιτώνει τον ασθενή από σοβαρά και επικίνδυνα για τη ζωή του νοσήματα. Εάν κάποιος πάσχει από άπνοια ύπνου και ακολουθήσει την απαιτούμενη θεραπεία, θα βελτιώσει σημαντικά τη συνολική ποιότητα της ζωής του και το προσδόκιμο επιβίωσής του. 

Ο Κωνσταντίνος Τσούτης είναι Οδοντίατρος-Προσθετολόγος, Μετεκπαιδευθείς στην οδοντιατρική αντιμετώπιση διαταραχών ύπνου. sleepmedicine.gr & identical.gr