Υπέρ Υγείας: Αθλητισμός ή Πρωταθλητισμός;

Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης (460-370 πχ) και βέβαια ο συνεχιστής της κοσμοθεωρίας του Γαληνός (129-200 μχ) υπήρξαν θιασώτες της έννοιας του μέτρου γενικότερα και αυτό περιελάμβανε και την φυσική δραστηριότητα όπως και τις διατροφικές συνήθειες. Οι αρχαίοι Έλληνες βέβαια τιμούσαν ιδιαίτερα την αθλητική επίδοση και τους πρωταθλητές των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι Ρωμαίοι δεν υπήρξαν φανατικοί οπαδοί του αθλητικού ανταγωνισμού σε σχέση με τους Ελληνες, για τη διατήρηση όμως της υγείας και τη θεραπεία της ασθένειας σύχναζαν στα ρωμαϊκά λουτρά. Οσον αφορά τους διάφορους αγώνες προτιμούσαν περισσότερο το ρόλο του θεατή (spectator).

Οι σκοτεινές εποχές του χριστιανικού Μεσαίωνα (Dark Ages) καταδίωξαν την ενασχόληση με το σώμα και όλες τις δραστηριότητες που αφορούσαν την προβολή του ανθρώπινου σώματος. Έτσι, επί της ουσίας, η μεσαιωνική αντίληψη απαγόρευσε κάθε μορφής αθλητική δραστηριότητα ως αμάρτημα. Η αρνητική αντίληψη για τον αθλητισμό και τα σπορ συνόδευσε την πουριτανική άποψη μέχρι το 1618 (επί βασιλείας James I) όταν στην Βρετανία το ανάγνωσμα -The Book of Sports- επαναφέρει την ιδέα της ενασχόλησης με τα σπορ και τη φυσική άσκηση την ημέρα του Σαββάτου. Δύο αιώνες αργότερα (19ος αιώνας) στη Βρετανία η κωπηλασία είναι ιστορικά το πρώτο αγώνισμα που αποκτά αναγνώριση, επίσημους κανόνες και οργάνωση. Η κωπηλασία θεωρήθηκε μάλιστα τότε ως μοντέλο έντονης και απαιτητικής αθλητικής δραστηριότητας.

Η αντίληψη του Γαληνού περί εφαρμογής ήπιας έως μέτριας άσκησης για την διατήρηση της υγείας κυριαρχούσε ακόμη τον 19ο αιώνα και αυτή η αντίληψη παρακίνησε τον Morgan να μελετήσει την υγεία και τη διάρκεια ζωής των κωπηλατών που συμμετείχαν στους πανεπιστημιακούς αγώνες κωπηλασίας των πανεπιστημίων Oxford και Cambridge μεταξύ 1829-1869. Προς μεγάλη έκπληξη της τότε επικρατούσας αντίληψης περί κακής υγείας των κωπηλατών ο Morgan βρήκε ότι η ζωή των κωπηλατών ξεπέρασε το μέσο προσδόκιμο ζωής των δεδομένων της εποχής κατά 2.2 χρόνια. Στη συνέχεια και άλλες επιστημονικές παρατηρήσεις της εποχής εκείνης (1829-1928) όπως του Dr Luis Dublin (μελέτησε περίπου 5000 αθλητές κολεγίων στις ΗΠΑ) έδειξαν ότι οι μετέχοντες συστηματικά σε αθλήματα παρουσίασαν πολύ χαμηλή θνητότητα. Στη συνέχεια μελέτες εποχής (1901-1930) απέδειξαν ότι ανταγωνιστικοί αθλητές college football πάθαιναν λιγότερο συχνά στεφανιαία νόσο σε σχέση με μη ανταγωνιστικούς αθλητές. Σύμφωνα με τον μεγάλο κλινικό Osler (1910) η στεφανιαία νόσος ήταν την εποχή εκείνη συχνότερη στις υψηλές κοινωνικές τάξεις που περνούσαν περισσότερο χρόνο καθιστικής ζωής σε σχέση με την εργατική τάξη που ασκούσε χειρωνακτική εργασία. Ακολούθησαν επιδημιολογικές παρατηρήσεις το 1939 (USA Weekly Public Health Report) και η μελέτη των υπαλλήλων του ταχυδρομείου (London 1953) που έδειξαν ότι οι εργαζόμενοι γραφείου είχαν υψηλότερη θνητότητα σε σχέση με χειρονάκτες υπαλλήλους, μάλιστα οι ταχυδρόμοι οι οποίοι είχαν αυξημένη φυσική δραστηριότητα κατά την εργασία τους πάθαιναν πολύ σπάνια έμφραγμα.

Σήμερα έχει αποδειχθεί ότι όσοι στη διάρκεια της ζωής τους παραμένουν συστηματικά και φυσικά δραστήριοι κερδίζουν περίπου 7 με 8 χρόνια ζωής παραπάνω σε σχέση με όσους διάγουν καθιστικό βίο. Όμως έχει αποδειχθεί ότι πέραν ενός ορίου άσκησης ή αθλητικής δραστηριότητας το όφελος μπορεί να αντιστραφεί. Η υπερβολή μάλιστα στην άθληση και στην προπόνηση, όσον αφορά ανταγωνιστικά αθλήματα μπορεί να δημιουργήσει προδιάθεση για συχνότερη εμφάνιση αρρυθμιών (κολπική μαρμαρυγή) και καταπόνηση του μυοκαρδίου που μπορεί να συνδεθεί με ίνωση του δεξιού μέρους της καρδιάς (δεξιά κοιλία). Φαίνεται ότι οι όλες μακροχρόνιες ευεργεσίες της συστηματικής άθλησης/άσκησης μπορεί να επιτευχθούν με μέτρια ένταση άσκησης και χωρίς υπερβολές.

Είναι προφανές ότι για πολλούς (πέραν της υγείας) λόγους προάγεται γενικά ο πρωταθλητισμός σε σχέση με τον αθλητισμό (ο αθλητισμός αφορά την μη ανταγωνιστική, ερασιτεχνική στάση του μέσου καθημερινού ανθρώπου). Δεν θα πρέπει να συγχέεται ο ανταγωνιστικός πρωταθλητισμός με την πρόληψη των ζητημάτων της υγείας. Σαφώς θα υπάρχουν πάντοτε η κλίση των ολίγων στον πρωταθλητισμό, η αθλητική αριστεία, η ευγενής άμιλλα που συνδέεται με τον αθλητισμό σε απαιτητικό επίπεδο. Δεν σημαίνει όμως με βάση τα επιστημονικά δεδομένα ότι οι πρωταθλητές είναι άνοσοι και απαλλαγμένοι προβλημάτων υγείας. Άλλωστε, αν μετά την διακοπή του πρωταθλητισμού ο αθλητής σταματήσει να ακολουθεί ένα μοντέλο υγιεινής ζωής μεταπίπτει γρήγορα σε κατηγορία υψηλού κινδύνου. Για παράδειγμα θα πρέπει και ο αθλητής να μην καπνίζει, να διατηρεί χαμηλό βάρος, να μην παρουσιάσει υψηλή χοληστερίνη, σάκχαρο, υπέρταση και να μην έχει κάποιο οικογενειακό ιστορικό προκειμένου να παραμείνει σε ομάδα χαμηλού καρδιαγγειακού κινδύνου.

Τελευταία προάγεται ιδιαίτερα ο θεσμός των τακτικών μαραθωνίων και ημι-μαραθωνίων στον οποίο τείνουν να μετέχουν όλο και περισσότεροι μεσήλικες οι οποίοι δεν ανήκουν σε ομάδες συστηματικά και χρόνια αθλούμενων ατόμων. Διαπιστώνω από την τρέχουσα κλινική μου εμπειρία ότι κίνητρο σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις είναι η αυτοεπιβεβαίωση και η ενίσχυση ψυχολογικών παραμέτρων, πάρα το μεράκι και η καθαρή αγάπη στην άθληση. Συχνά μάλιστα άτομα σε ηλικία και φυσική κατάσταση επικίνδυνη προκειμένου να ανταποκριθούν σε απαιτητική άσκηση προσέρχονται (με ίδια ευθύνη) σε αγώνες χωρίς τον απαραίτητο ενδελεχή προαθλητικό έλεγχο. Πέραν του ότι οι μεγάλες αυτές διοργανώσεις αφενός συνδέονται με διαφήμιση, αυξημένη εμπορική κίνηση - χαρακτήρα πανηγυριού σε πολλά επίπεδα, αφετέρου αναστατώνουν τακτικά τη ζωή της πόλης. Γιατί θα πρέπει να περιλαμβάνουν το κέντρο της πόλης άραγε οι εκδηλώσεις αυτές και γιατί δεν διοργανώνονται (σε μη αστικό οικολογικό περιβάλλον) εκτός κέντρου ή στην περιφέρεια;

Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι η καθημερινή φυσική δραστηριότητα σε επίπεδο μέτριας άσκησης είναι αρκετή για την διατήρηση της καλής υγείας. Πρωταθλητισμός δεν σημαίνει, οπωσδήποτε και πάντα, καλή υγεία. Αν θέλουμε καλή υγεία ως κοινωνία πρέπει να δώσουμε έμφαση στον αθλητισμό και όχι στον πρωταθλητισμό. Είναι τελικά δύο διαφορετικές έννοιες με κοινή βάση.