Η μάχη της διάσωσης του φυσιολογικού

Έχω παρατηρήσει ότι αρκετοί κλινικοί γιατροί, με αυξημένη συχνότητα πλέον, διστάζουν να γράψουν ευθαρσώς σε έναν ιατρικό φάκελο ή σε μια βεβαίωση εκφράσεις όπως «φυσιολογικός», «κατά φύση», «εντός φυσιολογικών ορίων». Πολύ συχνά διαπιστώνω ότι η διατύπωση της έννοιας «φυσιολογικό» προκαλεί την έκλυση κάποιας περίεργης αντανακλαστικής φοβίας. Αυτό συμβαίνει επειδή το μυαλό των κλινικών γιατρών έχει πλέον εκπαιδευθεί να βλέπει παντού μόνο ασθένειες ή παραλλαγές ασθενειών.

Τα όρια της ασθένειας έχουν διευρυνθεί τόσο πολύ πλέον έτσι ώστε πρόσφατες επιδημιολογικές αναλύσεις δείχνουν ότι ολόκληρος ο πληθυσμός των γηραιότερων ενηλίκων (άνω των 65 ετών) ταξινομείται ως πάσχων από τουλάχιστον μία χρόνια ασθένεια. Η τάση της μοντέρνας προληπτικής φροντίδας είναι ότι, με (υποτιθέμενο) στόχο την αποφυγή του πρόωρου θανάτου, να χορηγεί ισόβια φάρμακα σε ολοένα και περισσότερους νέους και ασυμπτωματικούς ασθενείς. Επίσης είναι ολοφάνερη η προοδευτική ελάττωση των φυσιολογικών ορίων στις τιμές βιοχημικών (βλ. χοληστερίνη, σάκχαρο) ή κλινικών παραμέτρων (βλ. αρτηριακή πίεση).

Ποιος όμως καθορίζει το εύρος μιας φυσιολογικής τιμής; Η «αόρατος αυτή αρχή» που καθορίζει τα όρια (για να θυμηθούμε τη Φιλική Εταιρεία) δεν είναι παρά διεθνείς επιτροπές πανεπιστημιακών και ερευνητών με σημαντική εμπειρία στον τομέα των κλινικών μελετών φαρμακευτικών ουσιών.

Ένα, κατά την άποψή μου, σημαντικό εκδοτικό απόκτημα είναι το βιβλίο με τίτλο «Η διάσωση του φυσιολογικού» του οποίου συγγραφέας είναι ο καταξιωμένος αμερικανός ψυχίατρος Allen Frances (κυκλοφορεί μεταφρασμένο στα ελληνικά από τις εκδόσεις Τραυλός, 2014). Το ευανάγνωστο και καλογραμμένο αυτό πόνημα προσεγγίζει, κυρίως από την ψυχιατρική πλευρά, το μεγάλο πρόβλημα της σύγχρονης ιατρικής που είναι η μετατροπή των φυσιολογικών καταστάσεων σε παθολογικές, η ιατροποίηση της καθημερινής ζωής σε επικίνδυνο βαθμό, η υπερ-διάγνωση και η υπερβολική ιατρική αγωγή.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο συγγραφέας, που υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές του ψυχιατρικού εγχειριδίου DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), βρίσκεται σήμερα πολέμιος της μανιώδους ιατροποίησης ελάσσονων ή φυσιολογικών ψυχικών εκδηλώσεων (γεγονός που οδηγεί σε πολυφαρμακία και συχνά λαθεμένη ιατρική αγωγή) οι οποίες εντάσσονται με ρυθμό γεωμετρικής αύξησης στις ανανεωμένες εκδόσεις του DSM. Υπάρχει πλέον άμεση ανάγκη για διεπιστημονικές συζητήσεις προκειμένου να ενημερωθούν με ειλικρίνεια η κοινωνία, οι γιατροί και άλλοι επιστήμονες μη-γιατροί πάνω στο ζήτημα της υπερβολικής ιατρικής (overdiagnosis) (βλ. το βιβλίο Overdiagnosed: Making people sick in the pursuit of health του Dr. Gilbert Welch).

Όταν το ανώτατο φυσιολογικό όριο του σακχάρου στο αίμα ελαττώθηκε από 140 σε 126 προστέθηκαν στη λίστα των αμερικανών διαβητικών περίπου 1.5 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις «διαβητικών» με ποσοστό αύξησης των «διαγνωσμένων διαβητικών» κατά 14%. 

O Δρ. Gilbert Welch αναφέρει στο βιβλίο του, βασισμένος σε πλήρη επιστημονικά στοιχεία, ότι η ελάττωση των φυσιολογικών ορίων μιας βιοχημικής παραμέτρου αυξάνει σημαντικά το ποσοστό κλινικά υγιών (χωρίς συμπτώματα ή άλλη εκδήλωση νόσου) που «βαπτίζονται» πλέον ασθενείς. Συγκεκριμένα αναφέρει ο Welch ότι όταν π.χ. το ανώτατο φυσιολογικό όριο του σακχάρου στο αίμα ελαττώθηκε από 140 σε 126 προστέθηκαν στη λίστα των αμερικανών διαβητικών περίπου 1.5 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις «διαβητικών» με ποσοστό αύξησης των «διαγνωσμένων διαβητικών» κατά 14%. Με την ίδια λογική όταν ελαττώθηκε το ανώτατο φυσιολογικό όριο της συστολικής αρτηριακής πίεσης από 160 mmHg (16 το λέει ο κόσμος) σε 140mmHg (14 το λέει ο κόσμος) προστέθηκαν στη λίστα των υπερτασικών στις ΗΠΑ περίπου 14 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις υπερτασικών και ποσοστό αύξησης των θεωρούμενων υπερτασικών κατά 35%. Όταν αντίστοιχα το ανώτατο φυσιολογικό όριο της ολικής χοληστερίνης στο αίμα ελαττώθηκε από 240 στο 200 τότε προστέθηκαν στη λίστα των ατόμων που θεωρούνται πάσχοντες από υψηλή χοληστερόλη περίπου 42 εκατομμύρια πολίτες των ΗΠΑ με ποσοστό αύξησης 86% των «βαπτισμένων» με πρόβλημα αυξημένης χοληστερίνης. Ένα πολύ μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, κυρίως στον δυτικό κόσμο, διαγιγνώσκεται π.χ. με αρτηριακή υπέρταση. Για παράδειγμα υπολογίζεται ότι 40% του ανδρικού πληθυσμού άνω των 35-40 ετών (με βάση τα τρέχοντα φυσιολογικά όρια) διαγιγνώσκεται με υπέρταση και συνήθως όλοι θα πάρουν (αργά ή γρήγορα) φάρμακα.

Θα πρέπει να προβληματιστούμε πολύ σοβαρά πλέον ως κοινωνία: Τι δεν πηγαίνει καλά, όταν ο μισός ανδρικός πληθυσμός (άνω των 40 μέχρι στιγμής) λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή για αυξημένη αρτηριακή πίεση! Είναι άραγε αληθώς υπερτασικοί τόσο πολλοί άνθρωποι σήμερα ή το λάθος βρίσκεται στο σύστημα ταξινόμησης που σε «βαπτίζει» ευκολότερα ως πάσχοντα; Στο μέλλον ίσως η πρόοδος της γενετικής και της εξατομικευμένης ιατρικής ακριβείας (personalized and precision medicine) μπορέσει να απαντήσει με ακρίβεια π.χ. ποιος είναι ο αληθώς υπερτασικός ασθενής στον οποίον πρέπει να δοθούν φάρμακα ανεξάρτητα από τα συστήματα ταξινόμησης που βασίζονται σε κυμαινόμενα φυσιολογικά όρια.

«Η άφιξη ενός κλόουν σε μια πολιτεία μπορεί να γλιτώσει από πολλές ασθένειες και να προσφέρει υπηρεσίες υγείας ανώτερες από πολλά κουτιά με φάρμακα» (The arrival of a good clown exercises a more beneficial influence upon the health of a town than of twenty asses laden with drugs) είχε δηλώσει προφητικά ο σπουδαίος κλινικός γιατρός του 17ου αιώνα Thomas Sydenham (1624-1689). Ο Sydenham τονίζει την αξία των μη-φαρμακευτικών παρεμβάσεων σε αντίθεση με τη σύγχρονη ιατροποιημένη κοινωνία των δισκίων η οποία καλλιεργεί στο ευρύ κοινό την άποψη ότι τα πάντα μπορούν να θεραπεύσουν «τα χάπια» και η ιατρική συνίσταται αποκλειστικά σε μηχανικές παρεμβάσεις ή φάρμακα.

Ο μέγας κλινικός Sydenham υπήρξε εκείνο το είδος γιατρού που μελετάει προσεκτικά τον ασθενή και το περιβάλλον του και διαπιστώνει ότι δεν αρκεί η συνταγογράφηση φαρμάκων αλλά μπορεί και ο ίδιος ο ασθενής να κάνει επιπλέον ουσιαστικές ενέργειες για τη θεραπεία του, π.χ. αισιόδοξη σκέψη, γέλιο, χαλάρωση, δημιουργική ζωή, φυσική άσκηση, μετοχή στη θεραπευτική διαδικασία. Σήμερα στην εποχή των κατευθυντηρίων οδηγιών και του μεγαλύτερου ελέγχου της ιατρικής πρακτικής από τη φαρμακοβιομηχανία, προσωπικότητες όπως ο Sydenham θεωρούνται γραφικές.

Όπως με ειλικρίνεια διατυπώνει ο Allen Frances στο βιβλίο του (Saving Normal/Η διάσωση του φυσιολογικού) «μια φαρμακευτική εταιρεία δεν συνιστά φιλανθρωπική οργάνωση και δεν έχει βέβαια αποκλειστικό στόχο τη βελτίωση της υγείας του πολίτη. Οι φαρμακευτικές εταιρείες είναι πολυεθνικές επιχειρήσεις που στοχεύουν στο κέρδος, στην αύξηση του μεριδίου τους στην αγορά και στην καλύτερη δυνατή επιβίωσή τους. Όμως το γεγονός ότι οι εταιρείες αφέθηκαν να θηρεύουν ανεξέλεγτα τις αδυναμίες μας οφείλεται στα συλλογικά μας λάθη. Κυβερνήσεις, πολιτικοί, γιατροί, ΜΜΕ, ομάδες υποστηρικτών, όλοι εξαγοράστηκαν από τα χρήματα και την ισχύ της φαρμακευτικής βιομηχανίας. Σήμερα τα φάρμακα χρησιμοποιούνται συχνά ανεξέλεγκτα, με έναν τρόπο που θυμίζει τις πρακτικές των αλχημιστών του μεσαίωνα».