Έφηβοι και κάνναβη: Παρεξηγήσεις και επιστημονικά δεδομένα (Μέρος 1ο)

Γράφουν οι Στέλιος Στυλιανίδης (καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής-ομαδικός αναλυτής), Γιώργος Τζεφεράκος (ψυχίατρος, διευθυντής ΜΟΘΕ ΟΚΑΝΑ ΠΓΝ Αττικό, επιστημονικός συνεργάτης εργαστηρίου ψυχοπαθολογίας και ψυχολογίας της υγείας Παντείου)

---

Το κίνητρο για τη δημοσίευση αυτού του άρθρου προέρχεται αφενός από την ανάγκη για μια υπεύθυνη ενημέρωση σχετικά με τη συσχέτιση συστηματικής χρήσης κάνναβης και των συναφών ψυχιατρικών διαταραχών και αφετέρου από μια σειρά από διαδεδομένες «παρεξηγήσεις» για τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτού του εκτεταμένου –και στη χώρα μας– κοινωνικού φαινομένου.

Η πρόσφατη, τεκμηριωμένη επιστημονικά και δίκαιη κοινωνικά, νομιμοποίηση της χρήσης της φαρμακευτικής κάνναβης, η οποία έχει πολύ συγκεκριμένες ενδείξεις συνταγογράφησης σε μια σειρά από ασθένειες (χρόνιος πόνος από καταληκτικές νόσους, διάφορες μορφές καρκίνου, χρόνιες φλεγμονές από αυτοάνοσα νοσήματα, πολλαπλή σκλήρυνση κ.λπ.), μοιάζει σαν να αποενοχοποίησε φαντασιακά και πραγματικά την αλόγιστη χρήση της ψυχαγωγικής κάνναβης σε εφήβους και νέους.

Η κατάχρηση αυτή, η οποία είναι ευρύτατα διαδεδομένη στα σχολεία, ακόμη και στα αποκαλούμενα «καλά» ιδιωτικά λύκεια, συνδυάζεται με κατάχρηση αλκοόλ και νικοτίνης, σε ένα γενικευμένο κλίμα ανέμελης χαλαρότητας, συστατικό της μικρο-κουλτούρας της ομάδας, η οποία προσφέρει μία εφήμερη ενίσχυση της ρευστής εφηβικής ταυτότητας και μια δυνατότητα «παιχνιδιού» και διαφοροποίησης με τα όρια και τους κανόνες της γονεϊκής εξουσίας.

Το θέμα των εξαρτήσεων στους εφήβους είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο και εκτός των στόχων αυτού του ενημερωτικού σημειώματος.

Είναι αυτονόητο ότι στις εξαρτήσεις δεν περιλαμβάνονται μόνο οι διάφορες ουσίες, το αλκοόλ, η νικοτίνη, αλλά και το κινητό, η εξάρτηση από το διαδίκτυο και όλες οι νέες ψυχοπαθολογίες που προέρχονται από αυτή. Αποτελεί συχνά ένα μόνο κομμάτι της ψυχικής λειτουργίας και κάποιες φορές ψυχοπαθολογίας του εφήβου, το οποίο εγκαθιστά συχνά μια σωματική και ψυχική εξάρτηση από την ουσία, η οποία στο μυαλό του εφήβου γίνεται μία «μαγική» τελετουργία, ικανή να τον ανακουφίσει προσωρινά από υπαρξιακές και ταυτοτικές αγωνίες, άγχη, ανασφάλεια για το παρόν και το μέλλον, για την εικόνα του, το σώμα του, τη σεξουαλικότητα και τους ποικίλους πειραματισμούς με αυτή, τρόπους συσχέτισής της με την παρέα του, διαπραγμάτευση με το απειλητικό κενό και την αφόρητη ανία του. Ο έφηβος προσπαθεί να βρει κάτι μέσα του μέσω του Άλλου και μέσα από τη συνάντησή του με την ουσία.

Συγκεκριμένα, για την ψυχαγωγική κάνναβη και το παράγωγό της, τη μαριχουάνα (χόρτο), οι έφηβοι με τη χρήση τους βιώνουν μια αρχική ευφορία, μετά μια χαλάρωση και μια ενίσχυση των αισθητηριακών αντιλήψεων, κάτι που δημιουργεί τη νευροψυχολογική βάση για μια ψυχική εξάρτηση.

Παρεξηγήσεις αναφορικά με την κάνναβη

Οι «παρεξηγήσεις» σχετικά με τη χρήση της κάνναβης στους εφήβους είναι πιθανά οι εξής:

→ Η μακρόχρονη χρήση της κάνναβης δεν δημιουργεί φαινόμενα εξάρτησης, κατά συνέπεια ούτε στερητικό σύνδρομο απεξάρτησης, γιατί δεν δημιουργεί «flash» όπως η χρήση ηρωίνης ή άλλων επικίνδυνων χημικών παρασκευασμάτων.

→ Η χρήση της κάνναβης δεν ανοίγει τον δρόμο σε εμφάνιση ψυχιατρικών διαταραχών.

→ Η νομιμοποίηση και της ψυχαγωγικής κάνναβης (διαχωρισμός «σκληρών-μαλακών» ναρκωτικών), ακόμη και χωρίς υποδομές πρόληψης και αξιόπιστο σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας, είναι εξ ορισμού μια προοδευτική και ωφέλιμη πολιτική.

→ Δεν χρειάζεται μια σοβαρή πολιτική πρόληψης και συστηματικής ενημέρωσης για τη χρήση μιας «φυσικής», μάλιστα με θεραπευτικές ιδιότητες, ουσίας.

→ Η χρήση της κάνναβης είναι μια πράξη αντι-κομφορμισμού απέναντι στις συντηρητικές αστικές αξίες και οι έφηβοι διαφοροποιούνται από αυτά τα πρότυπα.

Με τη συνοπτική παράθεση σύγχρονων επιστημονικών δεδομένων που ακολουθεί και μέσα από την κλινική εμπειρία μας με αιτήματα γονέων και εφήβων για ψυχιατρική φροντίδα, θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτές τις διάχυτες κοινωνικά αντιλήψεις και να σκεφτούμε ότι η χρήση της κάνναβης στους εφήβους πρέπει να αποτελέσει ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας, χωρίς ιδεολογικές και πολιτικές προκαταλήψεις.

Σύγχρονα δεδομένα

Στατιστικά χρήσης κάνναβης από νέους στην Ελλάδα

Η μέση ηλικία έναρξης χρήσης κάνναβης στην Ελλάδα τοποθετείται στην ηλικία των 17 ετών. Σε καταμέτρηση που πραγματοποιήθηκε το 2015, 9,1% των μαθητών στα ελληνικά σχολεία είχε κάνει τουλάχιστον μία φορά χρήση κάνναβης, με τα αντίστοιχα ποσοστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση να κυμαίνονται από 6,5% έως 36,8%. Τέλος, ενώ φαίνεται να εμφανίζεται ελαφρά μείωση του καπνίσματος από τους νέους τα τελευταία χρόνια, η χρήση κάνναβης φαίνεται να παραμένει σταθερή (Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, 2017).

Ωστόσο πολύ σύντομα θα έχουμε στη διάθεσή μας και τα πλέον πρόσφατα στοιχεία χρήσης της κάνναβης, τα οποία μάλλον επιβεβαιώνουν τη γενικότερη αύξηση της χρήσης της και σε νεαρότερες ηλικίες.

Αναφορικά με τις επιδράσεις της χρήσης κάνναβης στην ψυχική υγεία, φαίνεται ότι οι συνέπειες της χρήσης από την εφηβική ηλικία είναι πολύπλευρες.

Αρχικά, οι Grant & Bélanger (2017), ερευνητές από τον Καναδά, αναδεικνύουν τη συχνότητα εκδήλωσης κατάθλιψης και άλλων διαταραχών διάθεσης σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες χρήστες, ενώ αναφέρουν την ύπαρξη ισχυρής συσχέτισης της συχνής χρήσης με την έκφραση καταθλιπτικών επεισοδίων και διαταραχών άγχους. Τη θέση αυτή υποστηρίζουν ευρήματα των Chadwick και συν. (2013), οι οποίοι τονίζουν επίσης το γεγονός ότι η χρήση κάνναβης σε αυτές τις ηλικίες οδηγεί σε αυξημένα ποσοστά αυτοκτονικού ιδεασμού και αυτοκτονικών συμπεριφορών στην ενήλικη ζωή. Αυξημένος είναι, επίσης, ο κίνδυνος εκδήλωσης σχιζοσυναισθηματικών διαταραχών σε άτομα που ξεκινούν τη χρήση κάνναβης σε τόσο νεαρή ηλικία.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η σχέση της κάνναβης με την εκδήλωση ψυχωσικών διαταραχών. Έχει βρεθεί πως η κάνναβη μπορεί να προκαλέσει οξέα ψυχωσικά επεισόδια σε εφήβους, ακόμα και χωρίς την πρότερη ύπαρξη ψυχιατρικής διαταραχής (Grant & Bélanger, 2017). Συγκεκριμένα, οι έφηβοι αυτοί φαίνεται να εμφανίζουν συμπτώματα όπως απώλεια του ελέγχου της πραγματικότητας, αποπροσωποποίηση, αποπροσανατολισμός, ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις και παρανοϊκός ιδεασμός. Μελέτες, μάλιστα, έχουν δείξει ότι η χρήση κάνναβης κατά την εφηβεία διπλασιάζει τη μετέπειτα πιθανότητα εκδήλωσης ψύχωσης, ενώ η χρόνια χρήση συνδέεται με πρώιμη εκδήλωση των συμπτωμάτων της ψύχωσης, έως και 3 χρόνια νωρίτερα, με την πρώτη νοσηλεία να πραγματοποιείται σε μικρότερη ηλικία και την πιθανότητα υποτροπής να αυξάνεται αισθητά. Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι όσο πιο νωρίς τοποθετείται η έναρξη της χρήσης και όσο μεγαλύτερη η ένταση και η συχνότητά της, αντίστοιχα νωρίτερα πραγματοποιείται η έναρξη της ψύχωσης στο άτομο, με αυξημένο τον αριθμό και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων (Bagot και συν., 2015).

(συνεχίζεται)