Γιατί η αντικαπνιστική εκστρατεία με βάση όλα τα μέχρι σήμερα κραυγαλέα επιστημονικά δεδομένα στοχεύει στον χρήστη και δεν στρέφεται προς τη διακοπή της παραγωγής καπνού;
Τον καπνό εισήγαγε στη Μεγάλη Βρετανία το 1586 ο Sir Walter Raleigh, τον έφερε από τις αποικίες μαζί με το καλαμπόκι και τις πατάτες. Μάλιστα ο υπηρέτης του Sir Walter όταν τον είδε να καπνίζει πίπα για πρώτη φορά πανικοβλήθηκε, φοβήθηκε ότι θα καεί και άρχισε να τον καταβρέχει με νερό για να τον σώσει. Οι πατάτες θεωρήθηκαν τότε πιο επικίνδυνες από τον καπνό ο οποίος πίστευαν ότι παρουσιάζει ευεργετικές ιδιότητες για την υγεία, μάλιστα ο Sir Walter Raleigh είχε προτείνει στη Βασίλισσα της Αγγλίας να αρχίσει να καπνίζει προκειμένου να προστατεύσει την υγεία της!
Όμως στη συνέχεια το 1604 ο βασιλέας της Αγγλίας King James I θεώρησε το κάπνισμα κακό για την υγεία και παράλληλα ανήθικη συμπεριφορά. Μάλιστα φορολόγησε τον εισαγώμενο καπνό με 6 σελίνια και 10 πένες για κάθε pound. Επίσης η Καθολική Εκκλησία είχε απαγορεύσει τη χρήση καπνού στους τόπους λατρείας ως αμαρτωλή συνήθεια. Αναφέρεται ότι στην Ισπανία είχε καταδικαστεί καπνιστής από την Ιερά εξέταση ήδη το έτος 1493, ο καπνός ήταν γνωστός στην Ισπανία και την Πορτογαλία πολύ πριν από την εισαγωγή του στη Βρετανία (1586).
Mέχρι το τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού αιώνα ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν κάτι τόσο σπάνιο ώστε οι καθηγητές ιατρικής στην Ευρώπη έλεγαν στους φοιτητές τους ότι αν τύχαινε και συναντούσαν τέτοια περίπτωση δεν θα ξαναέβλεπαν παρόμοιο περιστατικό σε ολόκληρη τη ζωή τους. Μέχρι περίπου το 1900 είχαν αναφερθεί 140 περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα στη μέχρι τότε επίσημη ιατρική βιβλιογραφία.
Το 1898 ο Hermann Rotmann, Γερμανός φοιτητής ιατρικής στο Wurzburg, έκανε την υπόθεση ότι η σκόνη προϊόντων καπνού (tobacco dust) και όχι ο καπνός μπορεί να είναι υπεύθυνος για παρατηρούμενη αύξηση όγκων στον πνεύμονα σε Γερμανούς βιομηχανικούς εργάτες. Ο Adler το 1912 ξεκαθάρισε την υπόθεση και έστρεψε οριστικά την προσοχή στο κάπνισμα ως αίτιο για την αυξανόμενη συχνότητας εμφάνισης καρκίνων του πνεύμονα, που όμως παρέμενε ως διάγνωση στα σπάνια περιστατικά. Περίπου στο 1920 πολλοί χειρουργοί άρχισαν να αναφέρουν αξιοσημείωτη αύξηση περιστατικών όγκου στον πνεύμονα και απέδιδαν το φαινόμενο στο υλικό της ασφάλτου, την αυξανόμενη βιομηχανική μόλυνση της ατμόσφαιρας, στην πανδημία της γρίπης του 1918 αλλά και στο κάπνισμα. Το 1939 ο Franz Hermann Muller στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας δημοσίευσε την πρώτη αξιόπιστη, επιδημιολογικής βάσης, μελέτη και έκανε σύγκριση 86 περιστατικών καρκίνου του πνεύμονα με 86 περιστατικά ομάδας ελέγχου χωρίς καρκίνο. Οι καπνιστές στην ομάδα με καρκίνο υπερείχαν συντριπτικά σε αριθμό σε σχέση με την ομάδα ελέγχου χωρίς καρκίνο. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 50 άρχισαν να δημοσιεύονται και άλλες μελέτες στην Βρετανία, στη Γερμανία και στις ΗΠΑ που τα αποτελέσματα τους επιβεβαίωσαν τα επιδημιολογικά ευρήματα του Franz Hermann Muller. Καταλυτική για την αιτιολογική σχέση καπνίσματος-καρκίνου πνεύμονα υπήρξε η δημοσίευση των Βρετανών Richard Doll και Bradford Hill το 1954 που απέδειξαν ότι το κάπνισμα 35 ή περισσότερων τσιγάρων την ημέρα αυξάνει εκρηκτικά την πιθανότητα να πάθει ο καπνιστής καρκίνο πνεύμονα. Την σχέση του καρκίνου με το κάπνισμα έρχονται να υποστηρίξουν επίσης μελέτες του Αργεντινού Angel Roffo σε πειραματόζωα (1930-1940) που βρήκαν μεγάλη απήχηση στην επιστημονική κοινότητα. Το 1953 οι επιστήμονες Wynder, Graham και Croniger δημοσίευσαν μια μελέτη που απέδειξε ότι ο καπνός των τσιγάρων είναι καρκινογόνο όταν χορηγηθεί σε ποντίκια, αυτή η δημοσίευση έγινε δημοφιλής ιστορία στο περιοδικό Life εκείνης της εποχής.
Όμως η πανίσχυρη καπνοβιομηχανία προβάλλει τότε μεγάλη αντίσταση απέναντι στις διαπιστώσεις των επιστημόνων, προσπαθεί με τεράστιες καμπάνιες στον τύπο, με διαφημίσεις και με κάθε θεμιτό και αθέμιτο τρόπο να πείσει το κοινό ότι το κάπνισμα είναι μια αθώα-αβλαβής απόλαυση την οποία προσπαθούν να καταστείλουν «ακτιβιστές της δημόσιας υγείας» (έτσι αποκαλούσε τους επιστήμονες η καπνοβιομηχανία). Η προπαγάνδα των καπνοβιομηχάνων κατάφερε τότε να λυγίσει τις αντικειμενικές επιστημονικές δημοσιεύσεις αλλά και τις ανησυχίες του κοινού των καπνιστών. Από το 1953 και στη συνέχεια άρχισε να αυξάνεται σταδιακά η κατανάλωση προϊόντων του καπνού στις ΗΠΑ (και στην Ευρώπη), οι πωλήσεις τσιγάρων παρουσίασαν ανοδική πορεία την περίοδο 1960-1970 μέχρι και το 1982 όταν αρχίζει πλέον να αποδίδει η αντικαπνιστική στάση της επιστημονικής κοινότητας (στις ΗΠΑ) και η κατανάλωση τσιγάρων παίρνει τον οριστικό κατήφορο. Μέχρι και τη δεκαετία του ‘60 μόνον ένας στους τρεις γιατρούς στις ΗΠΑ είχε πειστεί ότι το κάπνισμα είναι θανατηφόρα συνήθεια.
Τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι το κάπνισμα προξενεί σήμερα ένα θανατηφόρο περιστατικό καρκίνου πνεύμονα για κάθε 3 με 4 εκατομμύρια καταναλωμένων τσιγάρων και προκαλεί συνολικά έναν θάνατο (από όλες τις σχετικές αιτίες) για κάθε εκατομμύριο τσιγάρων μέσα σε χρονικό διάστημα 25 περίπου ετών. Έτσι με βάση τις επιδημιολογικές προβλέψεις 6 τρις-εκατομμύρια τσιγάρα που καπνίστηκαν το 1995 θα έχουν προκαλέσει περίπου 6 εκατομμύρια θανάτους το 2020. Περίπου έναν θάνατο κάθε πέντε δευτερόλεπτα. Το ένα τρίτο ή ένα τέταρτο αυτών των θανάτων θα οφείλεται σε καρκίνο του πνεύμονα, περίπου ένα περιστατικό κάθε 15 με 20 δευτερόλεπτα. Κάθε φορτηγό container που μεταφέρει τσιγάρα (12m) μεταφέρει περίπου 10 εκατομμύρια τσιγάρα που σημαίνει ότι κάθε φορτηγό θα προκαλέσει το θάνατο σε 10 άτομα.
Η καπνοβιομηχανία που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει πλέον την ήττα της στον δυτικό κόσμο μετατοπίζει σήμερα τις δραστηριότητές της στον τρίτο κόσμο. Στην Κίνα η κατανάλωση των τσιγάρων έχει τετραπλασιαστεί μεταξύ 1980 και 2010 και στην Κίνα παράγονται περίπου 2.5 τρις-εκατομμύρια τσιγάρα το χρόνο, δηλαδή περίπου το 40% της παγκόσμιας παραγωγής. Η παραγωγή μάλιστα επιταχύνεται από την χρήση της νέας τεχνολογίας μηχανών υψηλής ταχύτητας που μπορούν να παράγουν μέχρι 20.000 τσιγάρα κατά λεπτό σε πολύ χαμηλό κόστος παραγωγής. Αν το τσιγάρο προκαλεί έναν θάνατο από καρκίνο πνεύμονα για κάθε 3-4 εκατομμύρια καταναλούμενα τσιγάρα τότε φαίνεται ότι οι ταχείας παραγωγής μηχανές στην Κίνα ( Hongta Yuxi) με βάση τους προβλεπόμενους ρυθμούς παραγωγής τσιγάρων θα είναι υπεύθυνες για περίπου 25.000-30.000 θανάτους από καρκίνο πνεύμονα ανά έτος.
Ένα πολύ εύλογο ερώτημα που γεννήθηκε εδώ και καιρό (τουλάχιστον σε εμένα) είναι γιατί η αντικαπνιστική εκστρατεία με βάση όλα τα μέχρι σήμερα κραυγαλέα επιστημονικά δεδομένα στοχεύει στον χρήστη και δεν στρέφεται προς τη διακοπή της παραγωγής καπνού; Το τσιγάρο αναδεικνύεται σε κορυφαίο τοξικό προϊόν για τη δημόσια υγεία όμως η καπνοβιομηχανία ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει. Προφανώς οι κρατικές οικονομίες μέσω της επιβαλλόμενης φορολογίας ωφελούνται πολύ περισσότερο σε σχέση με το κόστος της βλάβης στη δημόσια υγεία ή υπάρχουν άλλα αξεπέραστα εμπόδια στο κλείσιμο της βιομηχανίας καπνού. Είναι πάντα ευκολότερο να στρέφεσαι προς τον χρήστη πάρα προς τον έμπορο. Και όπως φαίνεται η επιστήμη δεν έχει πάντα προτεραιότητα. Νομίζω ότι το ερώτημα μου αυτό μάλλον δεν θα απαντηθεί ποτέ.
Πηγές:
(1)The history of the discovery of the cigarette, Dr Robert N Proctor, Stanford University USA, Tobacco Control (2012),
(2) Velvet Glove-Iron Fist: A history of anti-smoking, Christopher Snowdon (book),
(3) Introduction of Tobacoo to England, Historic UK, www.historic-uk.com
Στην πρώτη συνάντηση με τίτλο «Ψυχανάλυση και κινηματογράφος της παρατήρησης - Μεγεθύνοντας το αδιόρατο», την Κυριακή 24 Νοεμβρίου, ο Γρηγόρης Μανιαδάκης συνομιλεί με την Εύα Στεφανή
16°
