Πώς «κρύβεται» στην καθημερινότητά μας η κατάθλιψη;

Ένα εξαιρετικά δύσκολο θέμα είναι η διάγνωση της κατάθλιψης, όχι μόνο για τον ίδιο τον πάσχοντα και για το περιβάλλον του, αλλά συχνά ακόμα και για τον ειδικό – ψυχίατρο ή ψυχολόγο. Κι αυτό γιατί τα αρχικά συμπτώματα πολύ συχνά έχουν την τάση να «κρύβονται» σε πολλές εκφάνσεις της καθημερινότητας του ασθενή.

Ο ειδικός, ωστόσο, μετά από κάποιες συνεδρίες θα καταλήξει τελικά σε ασφαλές συμπέρασμα για το εάν κάποιος πάσχει πραγματικά από κατάθλιψη, όμως, ο μη-ειδικός δεν θα τα καταφέρει, επισημαίνει ο κ. Γιώργος Παπαγεωργίου, Bsc (Psychology) University of London, MSc (Health Psychology) University of Central Lancashire, μέλος της Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης (IARPP) – ΗΠΑ, διευθυντής και επόπτης επιστημονικού προσωπικού στην Ψυχική Φροντίδα (psychikifrontida.gr):

«Θα σας δώσω ένα απλό παράδειγμα: Μία κομψή γυναίκα στα 48 της βουλιάζει σε κατάθλιψη κάνοντας αρνητικές σκέψεις για την αυτο-εικόνα της σε σχέση με τα χρόνια που περνούν, ενώ οι δύο καλύτερές της φίλες προσπαθούν να την πείσουν ότι δεν έχει “κανένα λόγο για να έχει κατάθλιψη, καθώς παραμένει όμορφη και γοητευτική”. Μετά από συζήτηση με τον ειδικό, αποκαλύπτεται ότι αυτή η γυναίκα πλησιάζει στα ηλικιακά χρόνια όπου η μητέρα της έχει πεθάνει κι αυτό τη φέρνει αντιμέτωπη με ένα φόβο θανάτου, γεγονός το οποίο είναι μια πολύ πιο δύσκολη υπόθεση από την επιφανειακή που βλέπουν οι φίλες της».

Έτσι, λοιπόν, όταν κάποιος παραπονείται στο περιβάλλον μας για πράγματα τα οποία εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε και τον χαρακτηρίζουμε «υπερβολικό», θα πρέπει να μην καταλήγουμε σε εύκολα συμπεράσματα. Σ' αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να κατευθύνουμε διακριτικά τον ενδιαφερόμενο σε κάποιον ψυχολόγο με τον οποίο μπορεί να μοιραστεί την αγωνία του και να πάρει ουσιαστική βοήθεια.

Συνήθη συμπτώματα της κατάθλιψης

Ποια είναι, όμως, τα συνήθη συμπτώματα στη διάγνωση της κατάθλιψης; Ο κατάλογος είναι μακρύς. Οι πάσχοντες συνήθως διαμαρτύρονται για χαμηλή ενεργητικότητα, δυσκολίες με τον ύπνο, έχουν όψη «στεναχώριας», αδιαφορία για σεξ, κάνουν είτε κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά, νικοτίνη κ.α.), είτε υπερβολές στη διατροφή (υπερφαγία-ανορεξία), έχουν παρορμητική συμπεριφορά (π.χ. ξαφνική έντονη τάση για ψώνια), άρνηση για εξόδους με φίλους, νευρικότητα - ευερεθιστότητα, επιθετικότητα με ξαφνικά ξεσπάσματα με οργή ή και κλάματα, χωρίς λόγο.

Ο Διευθυντής της Ψυχικής Φροντίδας, διευκρινίζει: «Όλα αυτά είναι ενδεικτικές αναφορές, τις οποίες ελέγχουμε -για να καταλήξουμε σε ασφαλές συμπέρασμα- εάν διαρκούν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή είναι παροδικές. Στη συνέχεια προσπαθούμε να διαπιστώσουμε αν υπάρχει ένα αρχικό γεγονός που “πυροδότησε” την κατάσταση αυτή, για παράδειγμα μία απώλεια, ένα πένθος, ή μία μεγάλη διαμάχη στο περιβάλλον του θεραπευόμενου. Αυτά είναι τα εργαλεία του ειδικού για να πει με βεβαιότητα εάν κάποιος πάσχει από κατάθλιψη ή όχι. Και τα εργαλεία αυτά εφαρμόζονται με μέθοδο κι ενσυναίσθηση, δεν είναι απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο».

Συνήθη συμπτώματα που «μπερδεύουν»

Η απώλεια ενεργητικότητας: «Εύκολο να το συζητάς, δύσκολο να το μετρήσεις», λέει ο κ. Παπαγεωργίου και εξηγεί: «Όταν παραπονιέται κάποιος ότι νιώθει πολύ κουρασμένος και ότι δεν έχει κουράγιο να κάνει πράγματα, θα πρέπει να ξέρει κανείς (και κάποιοι δεν είναι σε θέση να το απαντήσουν για τον εαυτό τους), ποια ήταν η προηγούμενη “φυσιολογική ενεργητικότητα”. Υπάρχουν άνθρωποι που εργάζονται 8 ώρες και αισθάνονται (ή μας δηλώνουν) πολύ κουρασμένοι και άλλοι που διαθέτουν την ενέργεια να κάνουν πολλά ακόμη πράγματα. “Αυτό που μετράει, λοιπόν, είναι η αλλαγή στα επίπεδα της ενεργητικότητας», συμπληρώνει ο ειδικός.

Η απώλεια ενδιαφέροντος: Ένα ακόμη ποιοτικό χαρακτηριστικό που είναι δύσκολο να μετρηθεί. Η απώλεια ενδιαφέροντος χρειάζεται αρκετή συζήτηση με τον πάσχοντα και κυρίως στην κατεύθυνση του να προσδιοριστεί ο τομέας, στον οποίο εκδηλώνεται. Κι αυτό γιατί μπορεί να υπάρξει απλή απώλεια ενδιαφέροντος σε κάποιον τομέα, χωρίς να συνυπάρχει κατάθλιψη.

Την απώλεια ενδιαφέροντος για την οικογένεια ή την εργασία συνήθως ο θεραπευόμενος την εκφράζει με διαταραχές ύπνου (αϋπνία-υπερυπνία).

Πώς εκφράζουν ή «κρύβουν» την κατάθλιψη τα δύο φύλα

Άνδρες: Οι άνδρες συνήθως υποκρύπτουν -ασυνείδητα φυσικά- την κατάθλιψή τους περισσότερο από τις γυναίκες και για τον λόγο αυτό είναι δύσκολο να ανιχνευθεί σε «τεχνικές μέτρησης», λέει ο κ. Παπαγεωργίου: «Οι άνδρες συχνά εκφράζουν την κατάθλιψή τους, είτε με νεύρα και εντάσεις στον άξονα εργασία-οικογένεια, είτε με την απώλεια σεξουαλικού ενδιαφέροντος, την οποία, όμως, δεν αποδίδουν σε ψυχική στεναχώρια. Συνήθως κάνουν λόγο για κούραση, ή έλλειψη ερωτισμού από τη σύντροφο, ή ακόμα την αποδίδουν στην ηλικία τους. Τέτοιες απώλειες για εμάς τους άνδρες είναι πάντα “ύποπτες” για κατάθλιψη, ενώ οι πάσχοντες ντρέπονται να το παραδεχθούν, τόσο οι ίδιοι μέσα τους, όσο και να το ομολογήσουν σε αυτόν που προσπαθεί να τους ρωτήσει».

Γυναίκες: Οι γυναίκες εκφράζουν συνήθως την κατάθλιψή τους με διατροφικές αλλαγές, δηλαδή με απώλεια όρεξης σε βαθμό υπερβολικό, ή αντίστροφα με επεισόδια υπερφαγίας. «Η υπερβολική λήψη τροφής στις γυναίκες, συχνά έρχεται να “ικανοποιήσει” μία ψυχική ανάγκη που δεν έχει πραγματωθεί. Μία γυναίκα δηλαδή που έχει έντονες εναλλαγές βάρους μας υποψιάζει για κατάθλιψη. Αν και πρέπει να τονίσουμε ότι αυτό είναι ένδειξη κι όχι απόδειξη», διευκρινίζει ο κ. Παπαγεωργίου.

Πώς μπορείτε να βοηθήσετε στην καθημερινότητα κάποιον που έχει κατάθλιψη

Εάν γνωρίζετε ή απλώς υποψιάζεστε ότι ένα αγαπημένο σας πρόσωπο πάσχει από κατάθλιψη και θέλετε να το βοηθήσετε, θα πρέπει κατ' αρχήν να μην κάνετε πολλές ανακριτικές ερωτήσεις. Οι πιεστικές απορίες για το πώς αισθάνεται κάποιος, δεν βοηθούν, λέει ο Διευθυντής της Ψυχικής Φροντίδας: «Οι έντονες ερωτήσεις μπορεί να βασίζονται σε φιλικό ενδιαφέρον, αλλά στην ουσία στοχεύουν στο να κατευνάσουν την αγωνία τη δική σας, κι όχι του πάσχοντα! Δηλαδή πρέπει να ελέγξετε το δικό σας άγχος και να μην γίνεστε πιεστικοί, ούτε με ερωτήσεις ούτε με διαπιστώσεις απότομες και άκομψες προς τον πάσχοντα, πχ. “αυτά που κάνεις δείχνουν ότι έχεις κατάθλιψη”, “δεν είσαι καλά”, “πρέπει να προσέχεις τον εαυτό σου”, και διάφορα τέτοια που συνήθως οι φίλοι ή οι φίλες λένε”. Η πρώτη συμβουλή είναι “ενεργήστε!” 'Όχι απότομα, ούτε με απόλυτες διαπιστώσεις. Ενεργήστε και μιλήστε με...”κομψότητα” για να μπορέσετε να απαλύνετε λίγο τον πόνο ή την στεναχώρια που έχει ο άνθρωπος σας. Η δεύτερη συμβουλή είναι να προσφέρετε την υποστήριξή σας. “Τονίζω να προσφέρετε!, και όχι να επιβάλλετε! Δηλαδή να είστε υπομονετικοί με τον πάσχοντα και να περιμένετε την αποδοχή της βοήθειας εκ μέρους του, ακολουθώντας έναν κανόνα: Η βοήθεια για να δοθεί σε κάποιον, πρέπει να ζητηθεί από τον κάποιον. Μάλιστα, όχι τόσον οι φίλοι όσον ιδιαίτερα οι γονείς ή οι σύζυγοι το παθαίνουν αυτό. Κάθε βοήθεια μπορείτε μεν να την προσφέρετε απλόχερα, δεν πρέπει, όμως, με το ζόρι, διότι κάτι τέτοιο μπορεί να μειώσει την αυτοεκτίμηση του πάσχοντα», τονίζει με έμφαση ο κ. Παπαγεωργίου.

Η τρίτη συμβουλή είναι να ενθαρρύνετε κάποιες κοινωνικές δραστηριότητες, επισημαίνει ο ειδικός: «Δηλαδή, πάρτε τον φίλο ή φίλη που υποφέρει από κατάθλιψη και βγάλτε τον έξω σε κάποια εκδήλωση ή για ένα καφέ ή έστω σε μία επίσκεψη. Αυτή η δραστηριοποίηση (παρότι πιθανόν αρχικά να του ακουστεί χαμηλού ενδιαφέροντος) πραγματικά είναι ευεργετική σε πολλές καταστάσεις. Γιατί το κυριότερο αποδεικνύει την έγνοια προς τον άνθρωπο και όχι τόσο την διάθεση για διασκέδαση. Μία συχνή συμπεριφορά που είναι τα σύντομα επαναληπτικά τηλεφωνήματα στιλ “πήρα να ακούσω πώς είσαι”, δεν αποδίδουν όσο θέλουμε να πιστεύουμε, γιατί στην ουσία είναι αποφευκτική συμπεριφορά στις κοινωνικές επαφές (π.χ έξοδος κάπου κοινωνικά ή επίσκεψη) με τον πάσχοντα. Και βέβαια υποκρύπτουν την έλλειψη διάθεσης ή και ψυχική αδυναμία να επενδύσουμε χρόνο μας στον πάσχοντα. Ειδικά, συχνότερα οι κόρες εφαρμόζουν τέτοια αποφευκτική συμπεριφορά ως αντιστάθμισμα στην άρνησή να επενδύσουν κοινωνικό χρόνο τους σε μία δυσάρεστη μάνα. Της τηλεφωνούν διαρκώς όμως αποφεύγουν να την συναναστραφούν. Έτσι όμως, η καταθλιπτική ή ο καταθλιπτικός καταλήγει να γίνει χειριστικός απέναντι σε όποιον έχει αναλάβει την φροντίδα του».

Πώς μπορείτε οι ίδιοι να βοηθήσετε τον εαυτό σας, όταν πάσχετε από κατάθλιψη

Δείτε κάποιες πρακτικές συμπεριφορικές συμβουλές, που προτείνει ο κ. Γιώργος Παπαγεωργίου, οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν πολύ έναν πάσχοντα.

1) Βελτίωση της διατροφής: Η υγιεινή διατροφή -σε όποιον μπορεί να ανταποκριθεί στο μαγείρεμα- έχει ευεργετικά αποτελέσματα. Να ξέρετε ότι οι καταθλιπτικοί αυξάνουν τη συνήθεια να τρώνε φαγητό δρόμου (junk food), ως μέσο αυτοτιμωρίας τους.

2) Κίνηση: Κάποια γυμναστική, ή έστω -για κάποιον που δυσκολεύεται να ανταποκριθεί σε ένα τυπικό πρόγραμμα γυμναστικής- ένα γρήγορο περπάτημα για 20-30'. Βοηθούν πάρα πολύ έστω και οι απλοί περίπατοι και έχει βρεθεί, να ξέρετε, ότι οι βόλτες που δεν έχουν σκοπό και στόχευση (π.χ. η απλή βόλτα στις βιτρίνες ή περίπατος σε ένα πάρκο) είναι πραγματικά βοηθητικές γιατί μας επιτρέπουν και να χαλαρώνουμε, αλλά και να παρατηρούμε χωρίς βιασύνη τον υπόλοιπο κόσμο.

«Θυμίζουμε στον εαυτό μας ότι υπάρχουν άνθρωποι που συμπεριφέρονται διαφορετικά στη ζωή. Θυμάμαι χαρακτηριστικά κάποια θεραπευόμενη σε κατάθλιψη, που ανέφερε ότι είχε μείνει εμβρόντητη στη μέση του δρόμου να κοιτά έναν φτωχό ρακένδυτο, που έπλενε τζάμια αυτοκινήτων στα φανάρια. Ο επαίτης, μιλώντας στο τηλέφωνό του άρχισε ξαφνικά να γελά ολόκαρδα και η εικόνα αυτή ξάφνιασε την καταθλιπτική γυναίκα. Την έκανε να σκεφτεί ότι ένας άνθρωπος που δεν έχει τίποτα στη ζωή, αντιμετωπίζει τη ζωή με χαλαρότητα και αισιοδοξία, ενώ εκείνη ήταν βυθισμένη στη θλίψη, χωρίς να έχει τόσα προβλήματα. Η παρατήρηση, λοιπόν, ενός άλλου ανθρώπου την έκανε να υποτιμήσει το δικό της πρόβλημα».

Φυσικά να μην ξεχνάτε! Ο ειδικός είναι αυτός που μπορεί να βοηθήσει πιο αποτελεσματικά έναν άνθρωπο που πάσχει από κατάθλιψη, όχι μόνο επειδή εξ' ορισμού έχει τη γνωστική αντίληψη του θέματος, αλλά επειδή πραγματικά μπορεί να κατευθύνει σωστά κάποιον που υποφέρει να βγει από το σκοτεινό τούνελ της ζωής του, που στη κατάθλιψη το έχει μετατρέψει σε «σπίτι».