Παύλος Σακκάς: Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση είναι πολύ ακριβή

Χαρακτηριστικό παράδειγμα μίας θεωρίας, η οποία αδυνατεί να προσαρμοστεί στις σκληρές και απαιτητικές συνθήκες της πεζής πραγματικότητας, αποτελεί η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, τα αποτελέσματα της οποίας, διεθνώς και στη χώρα μας, είναι απογοητευτικά.

Ο γνωστός και διακεκριμένος καθηγητής Ψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Παύλος Σακκάς μιλά σήμερα στην ATHENS VOICE, με αφορμή το νέο σχέδιο νόμου του υπουργείου Υγείας για την αναγκαστική νοσηλεία και την υποχρεωτική θεραπεία, και μας εξηγεί, με τον δικό του, ιδιαιτέρως επικοινωνιακό τρόπο, τους λόγους για τους οποίους και τα εν λόγω προτεινόμενα μέτρα θα οδηγήσουν σε πλήρες αδιέξοδο.

Κύριε καθηγητά, είχατε διατυπώσει δημοσίως, στις αρχές του 2017, μία πολύ προκλητική άποψη για τις αναγκαστικές νοσηλείες. Ενώ όλοι χαρακτηρίζουν ως πολύ υψηλό το ποσοστό των αναγκαστικών νοσηλειών ψυχικώς πασχόντων στη χώρα μας, εσείς είχατε υποστηρίξει με τόλμη μία άλλη άποψη: Δεν είναι υψηλό το ποσοστό των αναγκαστικών νοσηλειών στην Ελλάδα, απλώς στις ΗΠΑ και την Ευρώπη δεν ενδιαφέρονται να θεραπεύσουν τους ψυχικώς πάσχοντες. Μας το εξηγείτε;
Βεβαίως. Το πρόβλημα δεν είναι το ποσοστό των αναγκαστικών νοσηλειών, όπως αυτό καταγράφεται τυπικά, το πρόβλημα είναι με ποιον τρόπο θα θεραπεύσουμε τους ψυχικώς πάσχοντες. Δεν είναι δυνατό να προσπαθούμε να κρύψουμε τα σχετικά προβλήματα πίσω από ψυχρούς αριθμούς. Το πρόβλημα είναι μεγάλο και η κοινωνία πρέπει να το αντιμετωπίσει. Δεν πρέπει να θέσουμε φραγμούς στη θεραπεία των ψυχικώς πασχόντων, διότι αυτοί οι οποίοι διατείνονται ότι είναι περισσότερο υπέρ των πασχόντων και των δικαιωμάτων τους λένε, ουσιαστικά, «να μην επέμβουμε»! Άρα, να αφήσουμε ψυχικώς πάσχοντες χωρίς θεραπεία… Όμως, χωρίς θεραπεία, θα κυκλοφορούν και θα δημιουργούν προβλήματα, προβλήματα τα οποία στιγματίζουν πολύ περισσότερο την αρρώστια και τους ιδίους τους πάσχοντες… Ποιο είναι το πρόβλημα; Να μειώσουμε, απλώς, τις ακούσιες νοσηλείες ή να προσπαθήσουμε με κάθε τρόπο να θεραπεύσουμε αυτούς τους ανθρώπους;

Δηλαδή, κύριε καθηγητά, στην προσπάθειά τους να μειώσουν τις ακούσιες νοσηλείες δεν θεραπεύουν τους ψυχικώς πάσχοντες στις ΗΠΑ και την Ευρώπη; Αυτός είναι ο λόγος;
Στις ΗΠΑ είναι διαφορετική η φιλοσοφία του συστήματος. Προσπαθούν να επέμβουν μόνον στις περιπτώσεις στις οποίες υπάρχει επικινδυνότητα. Δεν υπάρχει η προτεραιότητα εκ μέρους του κράτους να θεραπεύσει τον ψυχικώς πάσχοντα. Δεν τους ενδιαφέρει ο πάσχων! Ας γυρίζει άστεγος στους δρόμους, αρκεί να μην είναι επικίνδυνος… Κι αυτό, διότι ουδείς είναι διατεθειμένος στις ΗΠΑ να πληρώσει για τη νοσηλεία και τη θεραπεία του πάσχοντα. Αυτή την φιλοσοφία των ΗΠΑ την περιγράφω πολύ γλαφυρά και στο βιβλίο μου «Η Ψυχιατρική αλλιώς».
Στην Ευρώπη δεν έχουμε μία ομοιογενή εικόνα. Κάποιες χώρες εμφανίζουν υψηλά ποσοστά ακούσιων νοσηλειών και κάποιες άλλες χαμηλά ποσοστά. Για παράδειγμα, στην Ιταλία είχε γίνει μία προσπάθεια, πριν από δεκαετίες, η οποία ξεκίνησε από την Τεργέστη, προκειμένου να καταργήσουν τα ψυχιατρεία και οι ψυχικώς πάσχοντες να βρίσκονται μέσα στην κοινωνία για να έχουν τη δυνατότητα της κοινωνικοποίησης. Δυστυχώς, μετά από πολλά χρόνια, αποδείχθηκε ότι αυτό ήταν μία φρούδα ελπίδα. Ήταν καλές προθέσεις, οι οποίες, όμως, δεν επιβεβαιώθηκαν στην πράξη. Απλώς, οι ψυχικώς πάσχοντες γύριζαν στην κοινότητα αβοήθητοι! Αυτό είναι το θέμα: Να τους βοηθήσουμε, όχι να προσπαθήσουμε να τους φυλακίσουμε. Δεν μιλάμε για φυλακή ή για εγκλεισμό, μιλάμε για θεραπεία. Πρέπει να τους θεραπεύσουμε!

Πιστεύετε ότι θα λειτουργήσει το προτεινόμενο από το νέο σχέδιο νόμου του υπουργείου Υγείας μέτρο για την υποχρεωτική θεραπεία ψυχικώς πασχόντων στην κοινότητα, ως εναλλακτική της αναγκαστικής νοσηλείας; 
Δυο λεπτά. Δεν είναι δικό μας μέτρο αυτό, έχει ήδη εφαρμοσθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μάλιστα, νεότερα στατιστικά στοιχεία έχουν δείξει ότι αυτό το μέτρο δεν έχει αποδώσει. Αυτό το μέτρο στηριζόταν στο εξής σκεπτικό: Θα τους υποχρεώνουμε να κάνουν μία ένεση, με φάρμακο το οποίο θα διαρκεί για 15 – 20 ημέρες. Έτσι, θα πηγαίνουν οι πάσχοντες κάθε είκοσι ημέρες για να κάνουν την ένεσή τους και να είναι εξασφαλισμένοι ότι λαμβάνουν ένα φάρμακο, ενώ δεν νοσηλεύονται. Δυστυχώς, φάνηκε, πρώτον, ότι η δόση αυτών των ενεσίμων φαρμάκων, βραδείας αποδέσμευσης, δεν είναι ικανοποιητική ούτως ώστε να προλάβει και να θεραπεύσει την ασθένεια – υπάρχουν εγγενείς λόγοι, οι οποίοι δεν επιτρέπουν αυτά τα φάρμακα να δοθούν σε υψηλή δόση – και, δεύτερον, ένας ψυχικώς πάσχων, ο οποίος συμφωνεί να έρχεται για να λαμβάνει το φάρμακό του, έρχεται μία φορά, έρχεται δεύτερη φορά, τρίτη και μετά εξαφανίζεται… Έτσι, πρέπει, μετά από αυτό, όλη η διαδικασία να ξεκινήσει πάλι από την αρχή… Επομένως, αυτό το μέτρο δεν αποτελεί την πανάκεια, η οποία θα μας βγάλει από το δυσβάσταχτο, πραγματικά, έργο να νοσηλεύουμε αναγκαστικά αυτούς τους ασθενείς μέσα σε μία ψυχιατρική κλινική.

Κύριε καθηγητά, έχετε τη γνώμη ότι η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στη χώρα μας δεν προχώρησε εξαιτίας πολιτικών λόγων ή το σχήμα φέρει εγγενείς αδυναμίες και είναι δύσκολο να αποδώσει με τον τρόπο, με τον οποίο δίδασκε η σχετική θεωρία;
Φάνηκε, τελικά, ότι το εν λόγω σχήμα φέρει εγγενείς αδυναμίες. Δεν είναι πολιτικοί οι λόγοι που δεν προχώρησε η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, αφού όλοι οι πολιτικοί προσπάθησαν να εφαρμόσουν ακριβώς αυτό: την ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Όμως, υπάρχουν, δυστυχώς, ψυχικώς πάσχοντες οι οποίοι έχουν ανάγκη να νοσηλεύονται για μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα σε μία ψυχιατρική κλινική.
Κοιτάξτε. Έκλεισαν τα περισσότερα ψυχιατρεία και πήγαν οι ασθενείς σε ψυχιατρικές κλινικές γενικών νοσοκομείων, με αποτέλεσμα να διαλυθούν, ουσιαστικά, αυτές οι κλινικές… Βλέπουμε τώρα να υπάρχουν ασθενείς στον διάδρομο και εδώ αναρωτιέμαι: Πως είναι δυνατόν το νέο σχέδιο νόμου του υπουργείου Υγείας να προβλέπει ότι θα δημιουργηθούν αίθουσες δικαστηρίων μέσα σε αυτές τις ψυχιατρικές κλινικές; Μα, δεν επαρκεί ο χώρος ούτε καν για τη νοσηλεία! Το βρίσκω εξαιρετικά φιλόδοξο και μακάρι να ήταν έτσι τα πράγματα! Γίνεται μία προσπάθεια, δυστυχώς, αυτό βλέπει κανείς, αλλά σε μία συγκυρία, όπου δεν υπάρχουν οι υποδομές. Είναι σαν αυτό το σχέδιο νόμου να μιλάει εκτός ελληνικής πραγματικότητας.

Ποια είναι η βασική εγγενής αδυναμία της θεωρίας περί ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, κύριε καθηγητά; Προϋποθέτει ένα πλούσιο κράτος; Είναι ακριβή η εφαρμογή της στην πράξη; Τι από όλα συμβαίνει;
Ναι, ναι, είναι πάρα πολύ ακριβή! Προϋποθέτει ένα πλούσιο κράτος πρόνοιας, με πάρα πολλές δομές πρόνοιας, οι οποίες πρέπει να είναι στη γειτονιά, να είναι κοντά η μία στην άλλη, να είναι σε σύνδεση με την οικογένεια και το άμεσο περιβάλλον του ψυχικώς πάσχοντα. Αυτό είναι εξαιρετικά ακριβό, με αποτέλεσμα αυτό το οποίο έχει συμβεί στην Ελλάδα. Τι έχει γίνει; Περιορίσθηκαν οι κλίνες στα ψυχιατρεία, τα περισσότερα ψυχιατρεία, μάλιστα, έχουν κλείσει, και δημιουργήθηκαν αυτές οι δομές στην κοινότητα. Αυτό κοστίζει πολύ! Κάποια στιγμή κόστιζε 4.000 – 5.000 ευρώ το μήνα ο κάθε ασθενής! Υπερβολικά πολλά χρήματα, νομίζω! Μάλιστα, το έχω ξαναπεί, εάν δίναμε αυτά τα χρήματα στην οικογένεια του ψυχικώς πάσχοντα, αυτή θα κράταγε τον ασθενή και θα ήταν επίσης πολύ ευχαριστημένη…
Ξέρετε, οφείλουμε να μην ξεχνάμε ποτέ ότι θα υπάρχουν, οπωσδήποτε, κάποιοι ασθενείς, οι οποίοι θα χρειάζονται νοσηλεία, και δεν μπορούμε να το καταργήσουμε αυτό.