Γιατί μειώνεται συνεχώς η ανδρική γονιμότητα;

Η επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων και των καθημερινών συνηθειών του σύγχρονου ανθρώπου είναι ιδιαίτερα αρνητική για τη σπερματογένεση και την ανδρική γονιμότητα. Τις τελευταίες 4 δεκαετίες η πρόοδος της τεχνολογίας και η εφαρμογή της στην καθημερινότητα των ανδρών, η αλλαγή του επαγγελματικού προσανατολισμού σε ειδικότητες που αποκλείουν τη σωματική κίνηση, η υποβάθμιση της ποιότητας των τροφών που προσλαμβάνονται και πολλοί άλλοι παράγοντες έχουν οδηγήσει προοδευτικά σε έκπτωση της αναπαραγωγικής ικανότητάς τους.

«Η εισαγωγή και η ταχεία ανάπτυξη της χρήσης κινητών τηλεφώνων, η απότομη αύξηση της κατανάλωσης οπιοειδών, αναβολικών και μαριχουάνας, η παγκόσμια αύξηση των καπνιστών, αλλά και των ποσοστών παχυσαρκίας και η ταυτόχρονη μείωση των ποσοστών σωματικής δραστηριότητας έχει αποδειχθεί ότι σχετίζονται με αλλαγές στην ποιότητα και ποσότητα του σπέρματος. Αρνητικές επιπτώσεις φαίνεται ότι έχουν, επίσης, το ψυχολογικό στρες, η περιβαλλοντική ρύπανση και η αύξηση της θερμοκρασίας», επισημαίνει ο χειρουργός ουρολόγος-ανδρολόγος Δρ. Μάρκος Καραβιτάκης.

Πιο συγκεκριμένα, όπως μας εξηγεί, τα στοιχεία δείχνουν ότι η διατροφή έχει εξέχοντα ρόλο στην αναπαραγωγική ικανότητα των ανδρών, καθώς τα διαφορετικά θρεπτικά στοιχεία επιδρούν διαφορετικά στο σπέρμα. Για παράδειγμα, η διατροφή υψηλής περιεκτικότητας σε ψάρια (ιδιαίτερα λιπαρά), φρούτα, λαχανικά, όσπρια και δημητριακά ολικής αλέσεως έχει συσχετιστεί με σημαντικά υψηλότερη κινητικότητα των σπερματοζωαρίων, συγκριτικά εκείνη που είναι υψηλή σε κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας, σε ζαχαρώδη ποτά και γλυκά.

Αρνητική επίδραση στη γονιμότητα φαίνεται να έχει και η καφεΐνη. Μεταξύ πολλών μελετών, ξεχωρίζει μια μεγάλη δανέζικη μελέτη σε περισσότερους από 2.500 άντρες, η οποία διαπίστωσε ότι η υψηλή πρόσληψη (πάνω από 800 mg ημερησίως) προκαλεί μειωμένη συγκέντρωση σπέρματος και συνολικό αριθμό σπερματοζωαρίων.

Σημαντικό ρόλο στην ανδρική γονιμότητα έχει αποδειχθεί ότι παίζει και το σωματικό βάρος. Προς έκπληξη πολλών όμως, ευάλωτοι δεν είναι μόνο οι υπέρβαροι και οι παχύσαρκοι, όπως συμβαίνει σε πολλές παθήσεις, αλλά και όσοι έχουν βάρος  κάτω του φυσιολογικού [δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) >25 kg / m2 και <20 kg / m2 αντίστοιχα].

Εκτός από τη διατήρηση ενός φυσιολογικού ΔΜΣ, έχει αποδειχθεί ότι η σωματική άσκηση επιδρά και στα επίπεδα της τεστοστερόνης, οπότε σχετίζεται έμμεσα με τη γονιμότητα. Μελέτες δείχνουν ότι οι μετρίως σωματικά δραστήριοι άντρες έχουν σημαντικά αυξημένη τεστοστερόνη, θυλακιοτρόπο ορμόνη -FSH - (η οποία είναι απαραίτητη για τη σπερματογένεση) και επίπεδα ωχρινοτρόπου ορμόνης - LH - η οποία επάγει τη σύνθεση και έκκριση τεστοστερόνης. Αυτό το εύρημα ήταν αναμενόμενο, δεδομένου ότι τα υψηλά επίπεδα τεστοστερόνης σχετίζονται με αυξημένη ενέργεια και μυϊκή δύναμη. Σε αντίθεση με τον αντίκτυπο της μέτριας άσκησης, τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η έντονη άσκηση οδηγεί σε μειωμένα επίπεδα τεστοστερόνης.

Ως παράγοντας κινδύνου για την ανδρική γονιμότητα έχει προσδιοριστεί, επίσης, και η υπερβολική πρόσληψη αλκοόλ. Μελέτες έχουν συνδέσει την αιθανόλη με μείωση των ορμονών LH και FSH, και ακολούθως με μείωση της σπερματογένεσης. Μάλιστα, η σχέση μεταξύ κατανάλωσης αιθανόλης και στειρότητας φαίνεται να εξαρτάται από τη δόση. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η κατανάλωση περισσότερων από 8 ποτών ανά εβδομάδα (ή >40 γρ. αλκοόλ την ημέρα) επιδρά αρνητικά.

Αν και ο ακριβής μηχανισμός δεν έχει ακόμη καθοριστεί, το κάπνισμα είναι ακόμη μια γνωστή αιτία της ανδρικής υπογονιμότητας. Μεταξύ των μηχανισμών που οδηγούν σ’ αυτή είναι και το οξειδωτικό στρες, το οποίο οφείλεται στον μεγάλο αριθμό γνωστών μεταλλαξιογόνων παραγόντων και μεταβολιτών στον καπνό των τσιγάρων (συμπεριλαμβανομένου του ραδιενεργού  πολωνίου, του καδμίου, του μονοξειδίου του άνθρακα, της πίσσας, της ναφθαλίνης και των αρωματικών υδρογονανθράκων). Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η επιβλαβής αυτή συνήθεια συνδέεται με μείωση της συγκέντρωσης σπερματοζωαρίων και της κινητικότητάς τους, καθώς και με μειωμένο ποσοστό μορφολογικά φυσιολογικού σπέρματος.

Αναστολή της σπερματογένεσης, με τη μείωση των επιπέδων της τεστοστερόνης, προκαλεί και η χρήση αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών, που είναι φυσικές ή τεχνητές ενώσεις οι οποίες δρουν με τρόπο παρόμοιο με την τεστοστερόνη. Τα αναβολικά αυτά είναι πολύ διαδεδομένα μεταξύ νεαρών αγοριών αναπαραγωγικής ηλικίας που επιδιώκουν να αυξήσουν γρήγορα τον μυϊκό ιστό τους. Άλλες ουσίες που έχουν τις ίδιες επιπτώσεις στο ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημα είναι η μαριχουάνα και τα οπιούχα.

Πέραν αυτών των ατομικά ελεγχόμενων και τροποποιήσιμων παραγόντων, υπάρχουν και περιβαλλοντικοί παράγοντες -όπως η έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία ραδιοσυχνοτήτων, σε ρύπανση και σε θερμότητα- που επηρεάζουν αρνητικά την αναπαραγωγική ικανότητα του άνδρα. Αρκετά πειράματα σε πειραματόζωα αλλά και σε ανθρώπους έχουν αποδείξει ότι η αύξηση της έκθεσης στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία ραδιοσυχνοτήτων των κινητών, έχει αρνητική επίδραση στα κύτταρα Leydig, τα σπερματικά σωληνάρια και τα σπερματοζωάρια. Ιδιαίτερα οι άνδρες που τοποθετούν το κινητό τους στην τσέπη του παντελονιού τους ή στη ζώνη του, παρουσιάζουν μείωση της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων. Επίσης, έχει καταδειχθεί ότι αρνητικό αντίκτυπο έχει και η έκθεση σε ρύπους τόσο του περιβάλλοντος όσο και ειδικότερα στον αέρα στον χώρο εργασίας. Ερευνητές έχουν συμπεράνει ότι οι μέσες συγκεντρώσεις σπέρματος συσχετίζονται αρνητικά με τις αυξήσεις των επιπέδων του όζοντος. Τα στοιχεία δείχνουν ότι διάφοροι τύποι περιβαλλοντικής ρύπανσης είναι τοξικοί για τη σπερματογένεση, ωστόσο οι συγκεκριμένες υποκείμενες αιτίες των διαφόρων ρύπων παραμένουν άγνωστες.

Παρόμοιες είναι και οι επιπτώσεις με την αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων, είτε αυτή οφείλεται στη χρήση σάουνας, είτε στην πολύωρη εργασία σε φορητούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές στους μηρούς, είτε το παρατεταμένο κάθισμα σε καρέκλες κατασκευασμένες από συνθετικά υλικά, είτε στη γενικότερη άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη.

«Κανένας από τους παραπάνω παράγοντες δεν αναμένεται να παρουσιάσει βελτίωση τα προσεχή 15 χρόνια: Η παχυσαρκία συνεχώς επιδεινώνεται και οι επίσημες Αρχές στις δυτικές κοινωνίες δεν ελπίζουν να υπάρξει συμμόρφωση των ανθρώπων με τις συστάσεις των γιατρών, στο προσεχές μέλλον. Η αυξημένη απασχόληση μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών θα διαιωνίσει πιθανώς την καθιστική εργασία και θα περιορίζει τη σωματική δραστηριότητα. Τα κινητά τηλέφωνα έχουν κατακτήσει κάθε άνθρωπο σε κάθε γωνιά του πλανήτη και δεν αναμένεται μείωση της χρήσης τους. Τα οπιοειδή έχουν λάβει διαστάσεις επιδημίας, ιδιαίτερα στην Αμερική, και, παρά τη λήψη μέτρων, δεν διαφαίνονται πτωτικές τάσεις. Το ίδιο δυσμενείς είναι οι προβλέψεις για την υπερθέρμανση του πλανήτη. Ζούμε σε μια εποχή που είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να αποφύγουμε ορισμένους απ’ αυτούς τους παράγοντες. Μπορούμε, όμως, να περιορίσουμε στο ελάχιστο κάθε συνήθεια που αποδεδειγμένα είναι επικίνδυνη για το αναπαραγωγικό σύστημα», καταλήγει ο Δρ. Μάρκος Καραβιτάκης.