Γκρελίνη, η ορμόνη της πείνας

Η γκρελίνη είναι μια σημαντική ορμόνη η οποία ενδιαφέρει ιδιαίτερα τα άτομα που κάνουν δίαιτα. Ανακαλύφθηκε το 1999, από Ιάπωνες ερευνητές, στο στομάχι αρουραίων και αμέσως αναγνωρίστηκε ότι επιτείνει την έκκριση της αυξητικής ορμόνης. Αυτό ακριβώς υποδηλώνει και το όνομά της, ότι συντελεί στη σωματική ανάπτυξη (προκύπτει από το “ghre” που σημαίνει αύξηση και το «relin» που σημαίνει έκκριση). Η ορμόνη υπάρχει σε πολλά ζώα, όπως επίσης και στον άνθρωπο.

Το 2000, βρέθηκε μια άλλη επίδραση της γκρελίνης η οποία θεωρήθηκε πολύ σπουδαία από τους ειδικούς επί της παχυσαρκίας. Η ορμόνη επιδρά στην πρόσληψη της τροφής και στον μεταβολισμό της γλυκόζης. Η γκρελίνη δίνει το σήμα στον εγκέφαλο να νιώσουμε το αίσθημα της πείνας αφού αδειάσει το στομάχι μας. Έγιναν πολλές μελέτες και διαπιστώθηκε ότι η χορήγηση της ορμόνης στα πειραματόζωα προκαλεί μια ταχεία αύξηση του βάρους λόγω αύξησης της προσλαμβανόμενης τροφής.

Το άδειο στομάχι προκαλεί άνοδο της γκρελίνης η οποία ταξιδεύει στο αίμα και δίνει σήμα στον εγκέφαλο να προκαλέσει το αίσθημα της πείνας. Αντίθετα, η πλήρωση του στομάχου με τροφή μειώνει τα επίπεδά της ορμόνης κάτι που σηματοδοτεί στον εγκέφαλο το αίσθημα της πληρότητας. Εξαιτίας αυτού του ρόλου, η γκρελίνη θεωρείται ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόσληψη της τροφής και στην επιτυχία μιας δίαιτας.

Στον άνθρωπο, το γονίδιο που ρυθμίζει την παραγωγή της γκρελίνης βρίσκεται στο χρωμόσωμα 3, στη θέση 3ρ25-2. Έχει ενδιαφέρον ότι ο υποδοχέας της γκρελίνης στον εγκέφαλο βρίσκεται στα ίδια κύτταρα με τον υποδοχέα της λεπτίνης, μιας άλλης σημαντικής ορμόνης που ρυθμίζει το αίσθημα της πείνας και η οποία έχει αντίθετη επίδραση από την γκρελίνη – η αύξηση της λεπτίνης προκαλεί κορεσμό της πείνας.

Μετά την ανακάλυψη της γκρελίνης κατανοήθηκε καλύτερα γιατί η απώλεια βάρους δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ο λόγος είναι ότι η μειωμένη πρόσληψη τροφής, εκτός του ότι μειώνει τον βασικό μεταβολισμό, αυξάνει την πείνα μέσω της γκρελίνης. Tα χαμηλά επίπεδα σακχάρου (γλυκόζης) στο αίμα προκαλούν αυξημένη όρεξη όχι μόνο μέσω της γκρελίνης αλλά και του νευροπεπτιδίου Υ.

Από την πρώτη κιόλας μέρα μιας δίαιτας που περιορίζει τις θερμίδες, η γκρελίνη αυξάνεται κι αυτό υποσκάπτει την προσπάθεια απώλειας του βάρους. Μία μελέτη σε ανθρώπους διαπίστωσε αύξηση κατά 24% των επιπέδων της γκρελίνης ύστερα από μια δίαιτα διάρκειας 6 μηνών και μείωση του σωματικού βάρους κατά 17%. Σήμερα θεωρείται πολύ σημαντικό για αυτούς που προσπαθούν να αδυνατίσουν να διατηρούν χαμηλά επίπεδα γκρελίνης και υψηλά επίπεδα λεπτίνης προκειμένου να πεινούν λιγότερο και να επιτύχουν τον στόχο τους.

Πώς λειτουργεί η γκρελίνη

Η γκρελίνη παράγεται κατά το 60-70% από το στομάχι όταν αυτό αδειάζει και ειδικότερα από κύτταρα που βρίσκονται στο βλεννογόνο της οροφής του στομάχου. Η υπόλοιπη ποσότητα παράγεται κυρίως από το λεπτό έντερο αλλά και από ορισμένα άλλα όργανα όπως είναι οι πνεύμονες, η καρδιά, τα νεφρά, ο λεμφικός ιστός, τα επινεφρίδια, το πάγκρεας και ο θυρεοειδής αδένας. Πρόκειται για μια μικρή πρωτεΐνη που αποτελείται από 28 αμινοξέα γι’ αυτό και αποκαλείται πεπτίδιο. Μέσω του αίματος επηρεάζει τον υποθάλαμο ο οποίος είναι το κέντρο της όρεξης και σηματοδοτεί την παραγωγή διαφόρων άλλων ορμονών. Το σώμα παράγει δύο μορφές γκρελίνης, την ακυλιωμένη και τη μη-ακυλιωμένη. Και οι δύο μορφές έχουν επίδραση στον μεταβολισμό.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο τρόπος που η γκρελίνη διεγείρει ή υποστέλλει την όρεξη. Οι έρευνες έδειξαν ότι αυτό συμβαίνει μέσω ενεργοποίησης του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου. Στην πραγματικότητα η πείνα υποχωρεί επειδή ο εγκέφαλος συνδέει το φαγητό με την ευχαρίστηση. Αυτό έχει μεγάλη πρακτική σημασία διότι η ορμόνη κάνει την πείνα να υποχωρεί όχι επειδή απλώς το στομάχι γεμίζει με φαγητό αλλά επειδή αυτό προκαλεί ευχαρίστηση στον εγκέφαλο.

Όπως αποκάλυψε μια μελέτη, όταν το στομάχι γεμίζει με τροφή που δεν μας αρέσει, η γκρελίνη δεν μειώνεται αρκετά με αποτέλεσμα το αίσθημα της πείνας να μην ικανοποιείται. Στη μελέτη αυτή, οκτώ νεαρά άτομα έφαγαν το αγαπημένο τους φαγητό, καθώς επίσης και ένα φαγητό που δεν τους άρεσε πολύ. Παρατηρήθηκε ότι υπήρχε μειωμένη έκκριση γκρελίνης όταν έτρωγαν το φαγητό της αρεσκείας τους, ενώ τα επίπεδα της ορμόνης ήταν υψηλότερα όταν έτρωγαν αυτό που δεν τους άρεσε. Πιο εκπληκτική ήταν μια μελέτη του 2011 που βρήκε ότι ακόμα και η ψευδαίσθηση ότι έχουμε φάει πολύ μειώνει τη γκρελίνη.

Με βάση τα παραπάνω, που δείχνουν ότι ο εγκέφαλος ερμηνεύει τις σωματικές καταστάσεις με τον δικό του υποκειμενικό τρόπο, αρκετοί διαιτολόγοι τροποποίησαν τις συμβουλές τους προς όσους θέλουν να χάσουν κιλά. Διότι για να μειωθεί η πείνα έχει σημασία να ευχαριστιέται κανείς το φαγητό του και όχι μόνο η ποσότητα. Δύο φαγητά των 400 θερμίδων έχουν διαφορετική επίδραση στην πείνα, κάτι που εξαρτάται τις ατομικές γευστικές προτιμήσεις.

Η μελέτες αποκάλυψαν ότι ο μηχανισμός ανταμοιβής του εγκεφάλου παίζει σπουδαίο ρόλο στον έλεγχο του βάρους. Το σύστημα αυτό είναι αρχέγονο και υπάρχει για να κινητοποιεί ένα ζώο προς αναζήτηση τροφής και ερωτικού συντρόφου. Είναι ενδιαφέρον ότι το μήνυμα της γκρελίνης στον εγκέφαλο μεταφέρεται με τη βοήθεια της ντοπαμίνης, η οποία είναι ένας  σημαντικός αγγελιοφόρος του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου (η ντοπαμίνη αποκαλείται ορμόνη της ευχαρίστησης). Φαίνεται μάλιστα ότι όχι μόνο η ντοπαμίνη αλλά και η γκρελίνη ρυθμίζει τη σεξουαλική συμπεριφορά, όπως έδειξε μια σουηδική μελέτη σε ποντίκια. Στον άνθρωπο είναι γνωστό ότι η πείνα σκοτώνει την σεξουαλική επιθυμία ενώ ένα απολαυστικό γεύμα μπορεί να προκαλέσει  ερωτική διάθεση (δεν είναι τυχαίο ότι το καλό φαγητό χρησιμοποιείται συχνά ως μέρος της τακτικής ζευγαρώματος).

Γενικότερα, φαίνεται ότι ο ευχαριστημένος από τη ζωή του άνθρωπος μπορεί πιο εύκολα να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα δίαιτας γιατί η γκρελίνη λειτουργεί όπως πρέπει. Αντίθετα, κάποιος που έχει άγχος, νιώθει ότι του λείπουν σημαντικά πράγματα στη ζωή του, μεταξύ των οποίων και το σεξ, έχει αυξημένη παραγωγή γκρελίνης και νιώθει μεγαλύτερη πείνα.  Τα άτομα που δεν ευχαριστιούνται τη ζωή τους, και κυρίως αυτά που έχουν χαμηλό εισόδημα, ψάχνουν να βρουν ευχαρίστηση στο φαγητό με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστό παχυσαρκίας.

Τέλος, το άγχος και οι ανήσυχες σκέψεις οδηγούν σε πρόσληψη τροφής, κάτι που έχει φανεί από μελέτες σε ποντίκια. Το στρες καταλήγει σε αυξημένη πρόσληψη θερμίδων, ως ένας τρόπος ηρεμίας του εγκεφάλου. Στους ανθρώπους, έχει βρεθεί ότι η γκρελίνη απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια του χρόνιου στρες κι αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο το ψυχολογικό στρες μπορεί να προκαλεί αύξηση του βάρους.

Πώς να διαχειριστείτε την γκρελίνη

Η γκρελίνη δεν φαίνεται να είναι μια ορμόνη που μπορεί να ελεγχθεί άμεσα με φάρμακα ή διατροφικά συμπληρώματα, ωστόσο υπάρχουν μερικά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε στη διατήρηση των υγιών επιπέδων της.

Διαβάστε τη συνέχεια στο Healthy Living.