Θανάσης Δρίτσας: Η μουσική παρέμβαση ως... φάρμακο!

Συνομιλία με τον Θανάση Δρίτσα, Καρδιολόγο, Αναπληρωτή Διευθυντή στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, συνθέτη και συγγραφέα. Με αφορμή την κυκλοφορία του καινούργιου του βιβλίου με τίτλο «Η μουσική ως φάρμακο: η βιολογική προσέγγιση της μουσικής θεραπείας»

Εργάζεστε με συνέπεια στο αντικείμενο των εφαρμογών της μουσικής στην ιατρική τα τελευταία 20 χρόνια. Πόσο εύκολος ήταν αυτός ο δρόμος;
Οι περισσότεροι γιατροί αλλά και οι ασθενείς πιστεύουν ότι η ιατρική ασκείται βασικά με χορήγηση φαρμάκων ή με χειρουργικές επεμβάσεις. Έτσι το να συστήσει ο γιατρός τη μουσική ως φάρμακο προκαλούσε αρχικά μια τεράστια αναστάτωση και οι περισσότεροι γιατροί αντιδρούσαν αρνητικά ή εντελώς απαξιωτικά απέναντι σε αυτή την προσέγγιση. Εξηγούσα βέβαια πάντα ότι οι μουσικές θεραπευτικές παρεμβάσεις δεν υποκαθιστούν αλλά συμπληρώνουν την ιατρική παρέμβαση. Στις ΗΠΑ η μουσικοθεραπεία ως επιστημονική προσέγγιση φανταστείτε ότι ξεκίνησε τη δεκαετία του 50 αλλά στην Ελλάδα το ζήτημα έφτασε με μεγάλη καθυστέρηση και ακόμη υπάρχουν μεγάλες δυσκολίες στην γενικευμένη εφαρμογή της σε κλινικό επίπεδο.

Ποιοι είναι οι στόχοι της μουσικής θεραπείας σε ένα νοσοκομείο και πόσο εύκολη είναι η επίτευξη τους;
Σήμερα έχουμε στα χέρια μας μεγάλες μελέτες που αποδεικνύουν ότι η μουσική παρέμβαση, είτε ως ακρόαση προεπιλεγμένης μουσικής είτε ως ζωντανή παρέμβαση μέσω κατάλληλα εκπαιδευμένων θεραπευτών, βοηθάει σημαντικά στην ανακούφιση του πόνου, του στρες, στη βελτίωση του ύπνου, στη μετεγχειρητική ανάρρωση, στον τοκετό και την περιγεννητική φροντίδα, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής σε πολλές παθήσεις. Η μουσική μπορεί να υποκαταστήσει αναισθητικά ή και αναλγητικά φάρμακα, η μουσική μπορεί να περιορίσει σημαντικά τη χρήση φαρμάκων για την αϋπνία. Οι περισσότερες μελέτες έχουν σήμερα εστιάσει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής αλλά νομίζω ότι μελλοντικά θα έχουμε-και σύντομα μάλιστα-μελέτες που θα εξετάζουν την επίδραση των μουσικών παρεμβάσεων στη θνητότητα και την νοσηρότητα.

Έχει αλλάξει κάτι σήμερα στην ιατρική κοινότητα ή στην κοινωνία σε σχέση με το 1997 που ξεκινήσατε την πρωτοποριακή αυτή προσέγγιση;
Σαφώς έχει αλλάξει το τοπίο σημαντικά, διότι έχει αναπτυχθεί πολύ η νευροεπιστήμη και έχουν εξελιχθεί οι απεικονιστικές τεχνικές έτσι ώστε κατανοούμε σήμερα πώς ο εγκέφαλος μας επεξεργάζεται και πώς αντιδρά στη μουσική. Γνωρίζουμε π.χ. ότι υπάρχουν περιπτώσεις μετά από ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο που ο ασθενής μπορεί να απολέσει την ικανότητα ομιλίας αλλά να μπορεί να τραγουδάει. Η γνώση αυτή έχει συνεισφέρει στο ότι η μουσική θεραπεία χρησιμοποιείται σήμερα με επιτυχία στη νευρολογική αποκατάσταση μετά από αγγειακά εγκεφαλικά ή και στη βελτίωση της κινητικότητας σε εκφυλιστικά νοσήματα όπως για παράδειγμα η νόσος Πάρκινσον. Στη νόσο Πάρκινσον σημαντικό αποτέλεσμα ασκεί ο μουσικός ρυθμός ο οποίος και συντελεί στο συγχρονισμό της κίνησης. Επίσης οι γιατροί είναι σήμερα περισσότερο ανοιχτοί πλέον στις αλληλεπιδράσεις του ψυχισμού με το σώμα και αντιστρόφως, πιο σωστό είναι να λέμε αλληλεπιδράσεις Νους-Σώμα (mind body interventions). Όλες οι παρεμβάσεις μέσω τέχνης στη θεραπεία ασθενών αποκαλούνται διεθνώς mind-body therapies. Παλαιότερα πιστεύαμε ότι ο χώρος των μη-σωματικών παραμέτρων ήταν δουλειά του ψυχίατρου ή του πνευματικού ή του ιερέα και δεν ήταν αυτά υπόθεση των κλινικών γιατρών που είχαν ασχοληθεί αποκλειστικά με μετρήσιμες σωματικές παραμέτρους. Όταν η σύγχρονη νευροεπιστήμη άρχισε να μελετάει το συναίσθημα κατανοήσαμε επίσης καλύτερα τις βιολογικές επιδράσεις του χρόνιου στρες και της κατάθλιψης. Αυτή η επιστημονική πρόοδος έχει αρχίσει να γεφυρώνει την σχέση Νους-Σώμα. Νους και Σώμα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους όπως τα συγκοινωνούντα δοχεία. Η έννοια Νους αποτελεί μια ευρύτερη έννοια σε σχέση με την έννοια εγκέφαλος, ο εγκέφαλος είναι η λογισμική πλευρά του Νου.

Σε ποιους απευθύνεται το βιβλίο σας «Η μουσική ως φάρμακο: η βιολογική προσέγγιση της μουσικής θεραπείας»; 
Στο βιβλίο έχουν συγκεντρωθεί κείμενα τα οποία βασίζονται σε διαλέξεις, δημοσιεύσεις, παρουσιάσεις κατά τη διάρκεια της επιστημονικής μου δραστηριότητας στο αντικείμενο (1997-2018). Την παρούσα έκδοση τιμούν με την συμμετοχή τους (ως συγγραφείς δύο ξεχωριστών κεφαλαίων του βιβλίου) δύο παγκόσμιας αναγνώρισης ερευνητές στο αντικείμενο της μουσικής θεραπείας στην ιατρική οι οποίοι είναι επίσης αγαπημένοι φίλοι, μακροχρόνιοι συνομιλητές και συνεργάτες μου. Ο Dr. Fred Schwartz, Αναισθησιολόγος και Μουσικός Θεραπευτής στο Piedmont Hospital, Atlanta των ΗΠΑ και η Cheryl Dileo, PhD, Καθηγήτρια Μουσικοθεραπείας, στο Temple University, Philadelphia των ΗΠΑ. Ο Fred Schwartz είναι πρωτοπόρος στην εφαρμογή των αμνιακών ήχων στη θεραπεία νεογνών και πρόωρων βρεφών. H Cheryl Dileo είναι τέως πρόεδρος της κορυφαίας Αμερικάνικης Επιστημονικής Εταιρείας Μουσικοθεραπείας (AMTA) και έχει δημοσιεύσει τις κυριότερες μετα-αναλύσεις όσον αφορά την κλινική ωφέλεια των εφαρμογών της μουσικής στην ιατρική (Cochrane Systemic Reviews).

Το βιβλίο απευθύνεται στο γενικό κοινό αλλά και στον εξειδικευμένο αναγνώστη ο οποίος ενδιαφέρεται να προσεγγίσει την ιατρική μουσικοθεραπεία μέσα από την παρατιθέμενη βιβλιογραφική τεκμηρίωση. Τα περισσότερα κεφάλαια είναι γραμμένα σε κατανοητή μεν γλώσσα για τον μη-ειδικευμένο αναγνώστη αλλά με πλήρη επιστημονική τεκμηρίωση. Νομίζω εκτός από στελέχη της υγείας (πχ γιατρούς, νοσηλευτές κλπ) θα ήταν πολύ χρήσιμο να μελετηθεί από μουσικούς και όσους ασχολούνται με τη μουσική εκπαίδευση. Όσοι χρησιμοποιούν τη μουσική στη ζωή τους μπορούν να ενημερωθούν μέσα από το βιβλίο μου για τις σημαντικές βιολογικές επιδράσεις της μουσικής.

Τα όνειρα σας για το μέλλον;
Ελπίζω κάποτε να ενταχθεί η μουσικοθεραπεία σε όλες τις ιατρικές ειδικότητες που φαίνεται ότι μπορεί να βοηθήσει και στα περισσότερα νοσοκομεία ή κλινικές σε δημόσιο ή ιδιωτικό επίπεδο. Δεν κοστίζει ιδιαίτερα το να έχεις δυνατότητα να αναπαράγεις μουσική σε ένα θάλαμο ασθενών ή σε μια μονάδα εντατικής θεραπείας. Η ψηφιακή τεχνολογία αναπαραγωγής μουσικής το καθιστά εύκολο σήμερα και σε χαμηλό κόστος. Ιδανικό θα ήταν βέβαια να μπορούν να προσληφθούν ως στελέχη υγείας εκπαιδευμένοι μουσικοί θεραπευτές στο μέλλον σε όλα τα νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας. Αυτό σήμερα γίνεται σε ελάχιστες περιπτώσεις και με μεγάλα προβλήματα χρηματοδότησης. Τα προβλήματα χρηματοδότησης της μουσικοθεραπείας δυστυχώς δεν αφορούν μόνον τη χώρα μας αλλά και πολλές άλλες χώρες. Για να γυρίσει ο ήλιος θέλει (ακόμη) δουλειά πολλή, όπως γράφει στο «Άξιον Εστί» και ο εθνικός μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης.

*Ο Θανάσης Δρίτσας γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύθηκε στην καρδιολογία  στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Guy’s & Hammersmith Hospital, RPMS, London, UK. Παράλληλα με τις ιατρικές του σπουδές μελέτησε ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση με τους Κώστα Κυδωνιάτη και Γιάννη Ιωαννίδη. Αποτελεί διακεκριμένο μέλος της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (FESC) και ενεργό μέλος του European Association of Cardiovascular Prevention (EACP) της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (ESC). Έχει αναγνωρισθεί διεθνώς ως πρωτοπόρος για την κλινική  και ερευνητική του δραστηριότητα στη χρήση της μουσικής ως θεραπευτικού μέσου (music medicine) και αποτελεί ενεργό μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Μουσικής στην Ιατρική (ISMM). Έχει κυκλοφορήσει πέντε προσωπικούς δίσκους (CD) με μουσικά του έργα ως συνθέτης όπως και δίσκους (CD) με μουσικό υλικό για επιστημονική θεραπευτική χρήση. Είναι επίσης συγγραφέας πολλών βιβλίων λογοτεχνίας, παραμυθιών, δοκιμίων και επιστημονικών μελετών. Από τις Εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του «Η ασθένεια της υγείας» (2010) και «Το διακόνημα και το χειροτέχνημα» (2017). 

Εργάζεται στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο ως Καρδιολόγος, Αναπληρωτής Διευθυντής στο Τμήμα Αναίμακτων Διαγνωστικών Τεχνικών του Καρδιολογικού τομέα.