Ανοσοθεραπεία και Μη Μικροκυτταρικός Καρκίνος του Πνεύμονα: Νέες επιστημονικές εξελίξεις

Ελπίδα στους ασθενείς με μη πλακώδη μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (ΜΠ-ΜΜΚΠ), μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές καρκίνου και στη χώρα μας, έρχεται να δώσει μια νέα θεραπευτική προσέγγιση που συνδυάζει μια ανοσοθεραπεία με καθιερωμένο σχήμα χημειοθεραπείας.

Έτσι, για πρώτη φορά, οι ασθενείς στην Ελλάδα με μη πλακώδη ΜΜΚΠ θα έχουν τη δυνατότητα να λάβουν τον συνδυασμό ανοσοθεραπείας με χημειοθεραπεία ως 1ης γραμμής θεραπεία, διεκδικώντας μεγαλύτερα  ποσοστά επιβίωσης σε σχέση με τη μέχρι τώρα καθιερωμένη θεραπεία.

Η σημαντική αυτή εξέλιξη -που έρχεται ως αποτέλεσμα της πρόσφατης έγκρισης της ΕΕ για χορήγηση του pembrolizumab σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία ως θεραπεία 1ης γραμμής του μη πλακώδη ΜΜΚΠ- αναμένεται ότι θα αλλάξει ριζικά τη θεραπευτική προσέγγιση του συγκεκριμένου τύπου καρκίνου του πνεύμονα, ο οποίος αποτελεί τόσο παγκοσμίως όσο και στην Ελλάδα την πιο συχνή αιτία θανάτου από καρκίνο.

Τα παραπάνω ήταν το θέμα της συνέντευξης Τύπου που διοργανώθηκε υπό την αιγίδα της Ένωσης Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ), την Πέμπτη 1η Νοεμβρίου 2018, κι ενώ ο συγκεκριμένος μήνας είναι αφιερωμένος στον καρκίνο του πνεύμονα.

Οι ομιλητές κ. Ιωάννης Μπουκοβίνας, MD, PhD Παθολόγος - Ογκολόγος, Επιστημονικός Υπεύθυνος της Ογκολογικής Μονάδας της Βιοκλινικής Θεσσαλονίκης, και ο κ. Ιωάννης Μούντζιος, MD, PhD Παθολόγος - Ογκολόγος στο 251 Γ.Ν.Α. και στη Β’ Ογκολογική Κλινική «Ερρίκος Ντυνάν», Hospital Center, συμμετείχαν με σκοπό να αναδείξουν τα εξής θέματα: Ο καρκίνος του πνεύμονα και ο ρόλος της ανοσοθεραπείας στην αντιμετώπισή του, η νέα θεραπευτική επιλογή.

Από την πλευρά της η κ. Ασπασία Θεοδοσίου, Διευθύντρια του Ιατρικού τμήματος Ογκολογίας της MSD  κλήθηκε να παρουσιάσει την δραστηριοποίηση της εταιρίας  στο πεδίο της ανοσο-ογκολογίας, ενώ τη συζήτηση ανέλαβε να συντονίσει ο Ιατρικός Διευθυντής της MSD Ελλάδας, κ. Λάζαρος Πουγγίας, MD, PhD

Ο καρκίνος του πνεύμονα

Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί μια νόσο που σχηματίζεται σε ιστούς των πνευμόνων, προερχόμενη από διάφορα είδη κυττάρων των αεραγωγών. Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι του συγκεκριμένου καρκίνου, ο Μη - Μικροκυτταρικός Καρκίνος του Πνεύμονα (ΜΜΚΠ), που αντιστοιχεί σε περίπου 85 έως 90% των περιπτώσεων και o Μικροκυτταρικός Καρκίνος του Πνεύμονα (ΜΚΠ) που αντιστοιχεί σε περίπου 10 έως 15% των περιστατικών.

Βασικοί παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη ΜΜΚΠ είναι το κάπνισμα, η έκθεση σε ραδόνιο, αμίαντο ή άλλες ουσίες που υπάρχουν στο χώρο εργασίας, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η ακτινοθεραπεία στους πνεύμονες, το αρσενικό στο πόσιμο νερό και το ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του πνεύμονα.

Στην Ελλάδα σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα, τα νέα περιστατικά καρκίνου του πνεύμονα το 2018 ανέρχονται σε 9.964 (15% επί του συνόλου των τύπων καρκίνου), ενώ αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο. Δυστυχώς, τα περισσότερα περιστατικά καρκίνου του πνεύμονα δεν εμφανίζουν συμπτώματα μέχρι να φτάσει σε προχωρημένο στάδιο η ασθένεια.

Η ανοσοθεραπεία στη μάχη κατά του καρκίνου του πνεύμονα

Η ανοσοθεραπεία αποτελεί ένα ισχυρό όπλο στη θεραπευτική φαρέτρα της επιστήμης, καθώς χρησιμοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα για την καταπολέμηση των ασθενειών. Όσον αφορά τον καρκίνο, η ανοσοθεραπεία είναι ένας εντελώς διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισής του, καθώς σε αντίθεση με τη χημειοθεραπεία, δρα επί των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, για να τα βοηθήσει στη δράση τους εναντίον του καρκίνου.

Έτσι,  η ανοσοθεραπεία δρα είτε διεγείροντας το ανοσοποιητικό σύστημα, ώστε να εργάζεται πιο σκληρά ή πιο «έξυπνα» για να επιτίθεται στα καρκινικά κύτταρα, είτε παρέχοντας στο ανοσοποιητικό σύστημα επιπλέον συστατικά, όπως πρωτεΐνες του ανοσοποιητικού συστήματος ανθρώπινης κατασκευής.

Στην ανοσοθεραπεία σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι βιοδείκτες. Ο βιοδείκτης PD-L1 αποτελεί το χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός προβλεπτικού βιοδείκτη για την εκτίμηση της ανταπόκρισης διαφόρων συμπαγών όγκων σε ανοσοθεραπεία Το PD-L1 είναι μια πρωτεΐνη που εκφράζεται στα αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα, ενώ έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να εκφραστεί και από όγκους ή άλλα κύτταρα μέσα στο μικροπεριβάλλον του όγκου, οδηγώντας σε αναστολή της ανοσολογικής αποκρίσεως κατά του όγκου. Συνεπώς, η γνώση της έκφρασης του PD-L1 του ασθενούς - σε όποιο σημείο της πορείας της θεραπείας κι αν βρίσκεται- επιτρέπει τεκμηριωμένη θεραπευτική στρατηγική και αυξάνει την πιθανότητα πρόβλεψης ενός θετικού κλινικού οφέλους. Χάρη στους βιοδείκτες ο σωστός ασθενής λαμβάνει την κατάλληλη θεραπεία στο σωστό χρόνο.

Η νέα θεραπευτική επιλογή

Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή επιτροπή ενέκρινε τη χορήγηση του pembrolizumab σε συνδυασμό με πεμετρεξίδη και πλατίνη (σισπλατίνη ή καρβοπλατίνη) ως θεραπεία 1ης γραμμής για τον μεταστατικό, μη πλακώδη ΜΜΚΠ σε ασθενείς χωρίς EGFR ή ALK θετικές μεταλλάξεις όγκου. Η απόφαση αυτή βασίστηκε στα αποτελέσματα της μελέτης φάσης ΙΙΙ, Keynote 189, τα οποία έδειξαν ένα σημαντικό όφελος επιβίωσης με μείωση κατά το ήμισυ του κινδύνου θανάτου και κατά 48% του κινδύνου προόδου της νόσου ή θανάτου των ασθενών που έλαβαν το συνδυασμό pembrolizumab με χημειοθεραπεία σε σχέση με αυτούς που έλαβαν μόνο το καθιερωμένο σχήμα χημειοθεραπείας. Αντίστοιχα, το ποσοστό αντικειμενικής ανταπόκρισης στο συνδυασμό με pembrolizumab ανήλθε σε 48% έναντι 19% στο σκέλος της χημειοθεραπείας.

Έτσι, το pembrolizumab καθίσταται η μοναδική anti-PD-1 θεραπεία που έδειξε συνολικό όφελος επιβίωσης σε περίπου 80% των ασθενών με προχωρημένο  ΜΜΚΠ και είναι η πρώτη φορά που φαίνεται ότι ο συνδυασμός μιας ανοσοθεραπείας (pembrolizumab) με χημειοθεραπεία προσφέρει μεγαλύτερο όφελος επιβίωσης σε σχέση με την καθιερωμένη θεραπεία (χημειοθεραπεία) σε όλους τους ασθενείς 1ης γραμμής με μη πλακώδη ΜΜΚΠ (ανεξάρτητα από την έκφραση του βιοδείκτη PD-L1).

MSD και ανοσο-ογκολογία

Η MSD έχει αναπτύξει πολύ μεγάλη δραστηριότητα στο συγκεκριμένο πεδίο και μέσα σε πολύ λίγα χρόνια η κύρια ανοσοθεραπεία που διαθέτει, το pemprolizumab, έχει πετύχει πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Ειδικά στον καρκίνο του πνεύμονα, διαθέτει στοιχεία που δείχνουν όφελος επιβίωσης από πέντε μελέτες φάσης ΙΙΙ καλύπτοντας το 80% των ασθενών με ΜΜΚΠ.

Παράλληλα, η MSD παγκοσμίως έχει σε εξέλιξη ένα ευρύτατο κλινικό πρόγραμμα το οποίο περιλαμβάνει  700 μελέτες, με το pembrolizumab να μελετάται ήδη  σε περισσότερους από 30 τύπους καρκίνου.

Το pembrolizumab

Το pembrolizumab είναι ένα εξανθρωποποιημένο μονοκλωνικό αντίσωμα9 το οποίο δρα αυξάνοντας την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος του ανθρώπου να εντοπίζει και να καταπολεμά τα νεοπλασματικά κύτταρα. Το pembrolizumab εμποδίζει την αλληλεπίδραση μεταξύ του PD-1 και των συνδετών του (των PD-L1 και PD-L2) ενεργοποιώντας έτσι τα Τ- λεμφοκύτταρα γεγονός που μπορεί να έχει επίδραση τόσο στα νεοπλασματικά αλλά και τα υγιή κύτταρα.