Μια νέα καμπάνια ευαισθητοποίησης, από το Ίδρυμα Ωνάση και το Κέντρο Μελανώματος & Καρκίνου Δέρματος του νοσοκομείου «Ανδρέας Συγγρός», ήρθε αυτή την εβδομάδα να μας επισημάνει την έντονη ανάγκη για εξέταση και χαρτογράφηση των σπίλων και των ελιών μας, ειδικά μετά τις διακοπές. «Να βγάλουμε τον καρκίνο του δέρματος από τον χάρτη του σώματός μας» είναι το κεντρικό της μήνυμα, στοχεύοντας στη μεγαλύτερη δυνατή ευαισθητοποίηση του κοινού. Ας μην ξεχνάμε ότι τα τελευταία χρόνια τα κρούσματα μελανώματος στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί επικίνδυνα, με 400 έως 500 νέες διαγνώσεις ετησίως, αποτελώντας τον 6ο συχνότερο τύπο καρκίνου στους άνδρες και τον 7ο συχνότερο στις γυναίκες.
Σύμμαχος στη μάχη ενάντια στο μελάνωμα είναι και η σωστή ενημέρωσή μας. Γιατί ακόμα και μια τόσο σοβαρή νόσος εξακολουθεί να περιβάλλεται από αρκετούς μύθους, τους οποίους μπορούμε να ανακαλύψουμε είτε γκουγκλάροντας, είτε ακούγοντας συμβουλές με γιατροσόφια από στόμα σε στόμα. Αλήθεια, κάνει καλό το γιαούρτι στα εγκαύματα από τον ήλιο; Όταν πια μαυρίσω, είναι περιττό να βάλω αντηλιακό; Τα άτομα που είναι μελαχρινά στο δέρμα κινδυνεύουν λιγότερο από μελάνωμα και καρκίνο του δέρματος; Τι είναι μύθος και τι πραγματικότητα; Τις απαντήσεις μάς δίνει ο καθηγητής κ. Αλέξανδρος Στρατηγός, υπεύθυνος του –ανακατασκευασμένου– Κέντρου Μελανώματος και Καρκίνου Δέρματος, που την Τετάρτη 19 Σεπτεμβρίου εγκαινίασε τους νέους του χώρους, χάρη στην ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση.
Η έντονη έκθεση στον ήλιο το φθινόπωρο και τον χειμώνα δεν είναι επιβλαβής
Μύθος. Σε γενικές γραμμές, η υπεριώδης ακτινοβολία (UV) είναι χαμηλότερη κατά τους χειμερινούς μήνες, αλλά η έντονη έκθεση στον ήλιο τον χειμώνα θεωρείται επιβλαβής και μπορεί να αυξήσει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του δέρματος. Γι' αυτό, η αντηλιακή προστασία πρέπει να εφαρμόζεται σε όλη τη διάρκεια του έτους.
Μόλις μαυρίσει το δέρμα είναι προστατευμένο από τον ήλιο
Μύθος. Το μαύρισμα οφείλεται στην αυξημένη παραγωγή μελανίνης, την οποία εκκρίνει το δέρμα σε μια προσπάθεια να προστατευθεί από την υπεριώδη ακτινοβολία (UV). Μόλις μαυρίσει το δέρμα, υπάρχει ήδη η ορατή απόδειξη ότι έχει υποστεί βλάβη από την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. Όσον αφορά την «προστατευτική δράση» του μαυρισμένου δέρματος, αυτή ισοδυναμεί με ένα αντηλιακό που έχει SPF ίσο με 4 – επομένως, είναι μικρή.
Το σολάριουμ βοηθάει να ενεργοποιηθεί η μελανίνη και να εκτεθείς προστατευμένος στον ήλιο
Μύθος. Το σολάριουμ γίνεται μέσω της έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία, κυρίως τύπου Α, που λαμβάνεται συσσωρευμένα και έρχεται να προστεθεί αθροιστικά σε αυτήν του ήλιου. Ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο εκτιμά ότι το τεχνητό μαύρισμα-σολάριουμ δεν προσφέρει καμία προστασία από τον ήλιο, αλλά αντίθετα εντάσσεται στην κορυφαία κατηγορία πρόκλησης καρκίνου, με υψηλή επικινδυνότητα, ανάλογη αυτής άλλων καρκινογόνων, όπως το κάπνισμα και η ηπατίτιδα Β!
Η έκθεση στον ήλιο είναι σημαντική για την παραγωγή βιταμίνης D
Πραγματικότητα. Η βιταμίνη D είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη, απαραίτητη για τη διατήρηση της καλής υγείας των οστών. Η βιταμίνη D αποκτάται τόσο μέσω του ηλιακού φωτός όσο και από τις τροφές. Οι καλύτερες τροφικές πηγές είναι τα λιπαρά ψάρια, όπως ο σολομός, το σκουμπρί και η σαρδέλα. Περιέχεται, επίσης, σε περιορισμένο αριθμό εμπλουτισμένων τροφίμων και σε συμπληρώματα διατροφής.
Το αντηλιακό είναι απαραίτητο μόνο όταν κάνεις ηλιοθεραπεία
Μύθος. Το αντηλιακό πρέπει να χρησιμοποιείται όχι μόνο στην ηλιοθεραπεία, αλλά και όταν έχει ελαφριά συννεφιά, διότι η υπεριώδης ακτινοβολία περνά μέσα από τα σύννεφα. Ακόμη, χρειάζεται προσοχή στις επιφάνειες που αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία. Η άμμος, το τσιμέντο και το νερό αντανακλούν μεγάλο μέρος της και η παραμονή στη σκιά δεν προσφέρει πλήρη προστασία. Η εφαρμογή του αντηλιακού πρέπει να γίνεται πάντα μισή ώρα πριν από την έκθεση στον ήλιο και να ανανεώνεται η εφαρμογή του ανά τακτά διαστήματα, περίπου κάθε δύο ώρες.
Τα άτομα που είναι μελαχρινά στο δέρμα δεν κινδυνεύουν από μελάνωμα ή καρκίνο του δέρματος
Μύθος. Όντως, οι άνθρωποι με σκούρους φωτότυπους δέρματος έχουν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις μελανίνης στο δέρμα τους και καλύτερη προστασία έναντι της ηλιακής ακτινοβολίας, αλλά χρειάζεται να χρησιμοποιούν αντηλιακό, γιατί πολλές κυτταρικές μεταλλάξεις επαγόμενες από την υπεριώδη ακτινοβολία είναι πιο συχνές σε αυτούς τους τύπους δέρματος. Επομένως, ούτε αυτοί οι φωτότυποι πρέπει να μένουν απροστάτευτοι. Η αυξημένη ποσότητα μελανίνης μπορεί μεν να προστατεύσει από το έγκαυμα, αλλά όχι και από τις άλλες μακροχρόνιες επιπτώσεις του ήλιου, όπως τη φωτογήρανση, τον καρκίνο του δέρματος, ακόμα κι από το μελάνωμα.
Προστασία χρειάζονται ακόμα και οι περιοχές όπου υπάρχει έντονη τριχοφυΐα, όπως το κεφάλι
Πραγματικότητα. Παρότι η έντονη τριχοφυΐα προσφέρει κάποιου είδους προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία, η χρήση αντηλιακού, καθώς και των υπόλοιπων γενικών μέτρων ηλιοπροστασίας, κρίνεται απαραίτητη και σε αυτά τα σημεία, όπως είναι τα αυτιά, ο αυχένας, τα βλέφαρα κ.λπ.
Αντηλιακό είναι απαραίτητο μόνο ανάμεσα στις ώρες 11-3 το μεσημέρι.
Μύθος. Το αντηλιακό είναι απαραίτητο από τις πρώτες πρωινές ώρες έως το απόγευμα, καθ' όλη τη διάρκεια της έκθεσης στον ήλιο. Αν και ορισμένα μήκη κύματος εμφανίζουν διακυμάνσεις, το συνολικό φάσμα της υπεριώδους ακτινοβολίας είναι συνεχώς παρόν σε όλη τη διάρκεια της ημέρας. Έτσι, ναι μεν οι πιθανότητες ηλιακού εγκαύματος είναι αυξημένες το μεσημέρι, επειδή κορυφώνονται τα επίπεδα της UVB, όμως τα επίπεδα της UVA, που προκαλεί φωτογήρανση και καρκίνο του δέρματος, είναι αυξημένα καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας. Επιπρόσθετα, τόσο η UVA όσο και η UVB ευθύνονται για την ανάπτυξη δερματικών καρκίνων. Συνεπώς, χωρίς ηλιοπροστασία κινδυνεύουμε από την ανατολή έως τη δύση του ήλιου.
Αν πάθεις ηλιακό έγκαυμα, βάλε γιαούρτι ή βούτυρο
Μύθος. Η εφαρμογή λιπαρών ουσιών, όπως είναι το βούτυρο, δεν συνιστάται, καθώς αυτές επιδεινώνουν το έγκαυμα, διότι «παγιδεύουν» τη θερμότητα στο εσωτερικό του δέρματος από το στρώμα του λίπους που περιέχουν. Η πρώτη επιλογή για την αντιμετώπιση ενός ηλιακού εγκαύματος είναι οι κομπρέσες παγωμένου νερού και οι κορτιζονούχες κρέμες, σε συνδυασμό με αναπλαστικές, που αρκετές φορές μπορεί να έχουν και το γιαούρτι στα συστατικά τους.
Μύθος. Συχνά, η πρώτη ένδειξη για το μελάνωμα είναι μια αλλαγή στο μέγεθος, στο σχήμα ή στο χρώμα ενός σπίλου (ελιάς). Όμως, πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι το μελάνωμα, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν εμφανίζεται επί υπάρχοντος σπίλου, αλλά σε υγιές δέρμα (de novo). Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, η αυτοεξέταση και η φωτοπροστασία κρίνονται απαραίτητες ως οι βασικότερες μέθοδοι πρόληψης του μελανώματος.
Τα κρούσματα μελανώματος στην Ελλάδα έχουν λάβει επικίνδυνα αυξητικές τάσεις
Πραγματικότητα. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η διάγνωση του μελανώματος στους καυκάσιους πληθυσμούς έχει αυξηθεί πολύ. Σήμερα, αποτελεί το 3% του συνόλου των καρκίνων και η αυξανόμενη συχνότητά του παγκοσμίως το καθιστά ένα από τα ταχύτερα σε εξάπλωση κακοήθη νοσήματα στον άνθρωπο, γεγονός για το οποίο πολλοί το χαρακτηρίζουν επιδημιολογικό φαινόμενο. Στη χώρα μας, τα κρούσματα μελανώματος έχουν λάβει επικίνδυνα αυξητικές τάσεις, συμβαδίζοντας με τα παγκόσμια επιδημιολογικά δεδομένα. Υπολογίζονται 400-500 νέες διαγνώσεις μελανώματος στην Ελλάδα κάθε χρόνο.
Η ελιά (σπίλος), αν βγει χειρουργικά, μπορεί να προκαλέσει καρκίνο
Μύθος. Αυτή η αντίληψη είναι λανθασμένη, καθώς ο ενδεδειγμένος και πλέον ασφαλής τρόπος αφαίρεσης της πλειονότητας των σπίλων θεωρείται η χειρουργική μέθοδος, με τη συνοδό ιστοπαθολογική εξέταση (βιοψία) του σπίλου που αφαιρέθηκε.
Άλλο είναι το μελάνωμα και άλλο ο καρκίνος του δέρματος
Μύθος. Το μελάνωμα είναι μια επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος που αναπτύσσεται από τα μελανοκύτταρα, δηλαδή τα κύτταρα που παράγουν μελανίνη. Ωστόσο, με τον όρο «καρκίνος του δέρματος» πολλοί αναφέρονται στις άλλες, συνηθέστερες μορφές καρκίνου του δέρματος (βασικοκυτταρικά και ακανθοκυτταρικά καρκινώματα)που είναι λιγότερα επιθετικά, προέρχονται από τα κερατινοκύτταρα και προκαλούνται από τη χρόνια, αθροιστική δόση της υπεριώδους ακτινοβολίας.
Η έγκαιρη διάγνωση σώζει
Πραγματικότητα. Η πρώιμη διάγνωση και η έγκαιρη χειρουργική αφαίρεση του μελανώματος συνδέονται με άριστη πρόγνωση. Αντίθετα, σε προχωρημένα στάδια, το μελάνωμα μπορεί να επεκταθεί σε άλλα όργανα, δίνοντας μεταστάσεις και δυσχεραίνοντας σημαντικά τη δυνατότητα μιας επιτυχούς θεραπευτικής παρέμβασης.
Το φως του ήλιου αυξάνει τη γονιμότητα τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες
Πραγματικότητα. Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν τη θετική συσχέτιση της ηλιακής ακτινοβολίας και της γονιμότητας τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, μέσω της αύξησης των επιπέδων της βιταμίνης D. Στις γυναίκες, έχει φανεί ότι η βιταμίνη D βοηθά στην αύξηση των επιπέδων της προγεστερόνης και της ευαισθησίας στην FSH, καθιστώντας πιο εύκολη τη σύλληψη. Στους άνδρες, η βιταμίνη D ενισχύει την υγιή ανάπτυξη των σπερματοζωαρίων, ενώ αυξάνει και τα επίπεδα της τεστοστερόνης, χαρίζοντας έτσι καλύτερη libido.
Δεν χρειάζομαι αντηλιακό όταν βρίσκομαι σε σκιά
Μύθος. Ούτε η σκιά, αλλά ούτε τα γυαλιά ηλίου ή τα ρούχα μπορούν να προστατεύσουν απόλυτα, διότι η ηλιακή ακτινοβολία διαθλάται και τα διαπερνά. Οι ομπρέλες επίσης δεν είναι εντελώς φωτοσκιερές, δηλαδή δεν απορροφούν πλήρως την ηλιακή ακτινοβολία. Συνεπώς, η χρήση αντηλιακού συνιστάται και υπό σκιά.
Με το ξεφλούδισμα φεύγει το κατεστραμμένο δέρμα και, συνεπώς, δεν υφίσταται περαιτέρω βλάβη
Μύθος. Αντίθετα, το ξεφλούδισμα σημαίνει έγκαυμα από τον ήλιο. Έχει αποδειχθεί στη διεθνή βιβλιογραφία ότι τα πολλαπλά εγκαύματα, ειδικά στην παιδική ηλικία, λειτουργούν αθροιστικά και έχουν ως συνέπεια να αυξάνεται ο κίνδυνος ανάπτυξης μελανώματος και καρκίνου του δέρματος.
Στις ελιές πρέπει να βάζω περισσότερο αντηλιακό
Μύθος. Δεν υπάρχει μελέτη που να αποδεικνύει ότι οι σπίλοι (ελιές) χρειάζονται ιδιαίτερη προστασία σε σχέση με το υπόλοιπο δέρμα. Επικουρικά, σωστό είναι να εφαρμόζεται συχνότερα το αντηλιακό στις περιοχές όπου υπάρχουν πολλαπλοί σπίλοι.
Ο δείκτης κάθε αντηλιακού αντικατοπτρίζει τα λεπτά που μπορείς να εκτίθεσαι στον ήλιο με το συγκεκριμένο αντηλιακό προστατευμένος από την ακτινοβολία
Μύθος. Ο δείκτης SPF (από τα αρχικά των λέξεων Sun Protection Factor) είναι μια αξιόπιστη μέτρηση της προστασίας του ανθρώπινου δέρματος από τις ακτίνες UVB. Ο δείκτης SPF είναι η συγκριτική αναλογία μεταξύ δύο χρόνων: του χρόνου που χρειάζεται η ακτινοβολία UVB να προκαλέσει ερύθημα (MED) στην καθαρή (σκέτη, χωρίς αντηλιακή προστασία) επιδερμίδα, και του χρόνου που χρειάζεται η ακτινοβολία UVB για να προκαλέσει ερύθημα σε δέρμα που προστατεύεται από το συγκεκριμένο αντηλιακό. Για παράδειγμα, αν χρειάζονται 20 λεπτά σε δέρμα χωρίς προστασία για να προκληθεί ερύθημα, τότε ένα αντηλιακό με δείκτη SPF 15 θα μπορούσε να αποτρέψει το κοκκίνισμα σε 15πλασιο χρόνο, δηλαδή περίπου 5 ώρες. Ο χρόνος αυτός, ωστόσο, είναι θεωρητικός, αφού οι βλάβες από τον ήλιο μπορούν να συμβούν ακόμη και χωρίς κοκκίνισμα. Γι' αυτό, συνιστάται η ανανέωση του αντηλιακού στο δέρμα περίπου ανά δύο ώρες.
Η ακτινοβολία μπορεί να διαπεράσει τα παράθυρα και το παρμπρίζ του αυτοκινήτου
Πραγματικότητα. Τα τζάμια των οχημάτων, των σπιτιών και των κτιρίων κατά κανόνα δεσμεύουν τη UVB που δρα επιφανειακά στο δέρμα και προκαλεί το ηλιακό έγκαυμα, αλλά δεν επηρεάζουν τη UVA, η οποία διεισδύει βαθύτερα στο δέρμα και προκαλεί επίσης καρκίνο του δέρματος και φωτογήρανση.
Η ηλιοθεραπεία μπορεί να προκαλέσει εθισμό
Πραγματικότητα. Μελέτες σε πειραματόζωα, αλλά και σε ανθρώπους, έχουν δείξει ότι η έκθεση στον ήλιο οδηγεί σε παραγωγή βήτα-ενδορφινών, ορμονών όμοιων με ενδογενή οπιοειδή που σχετίζονται με το αίσθημα της ευχαρίστησης. Απαιτούνται επιπλέον μελέτες σε ανθρώπους για να αποδειχτούν τα παραπάνω ευρήματα και να συσχετιστεί η έκκριση αυτών των ορμονών με τον εθισμό στην ηλιακή ακτινοβολία.
Οι σπίλοι (ελιές) δημιουργούνται στο μεγαλύτερο ποσοστό τους πριν από τα 18 μας χρόνια, συνεπώς η ηλιοθεραπεία μετά τα 18 δεν ενέχει περαιτέρω κινδύνους
Μύθος. Όσο μεγαλώνουμε, στο σώμα μας εμφανίζονται ολοένα περισσότεροι σπίλοι. Η εμφάνισή τους είναι αποτέλεσμα τόσο της γενετικής μας προδιάθεσης όσο και της έκθεσής μας στον ήλιο. Νέοι σπίλοι σταματούν να εμφανίζονται περίπου μετά τα 40, ενώ σε πιο μεγάλες ηλικίες οι υπάρχοντες σπίλοι μπορεί να υποστρέφουν και να εξαφανίζονται. Συνεπώς, η ηλιοθεραπεία μετά τα 18 ενέχει κινδύνους για την εμφάνιση νέων σπίλων ή για την κακοήθη εξαλλαγή των σπίλων ενός ατόμου.
Μόνο τα αντηλιακά με SPF 100 προστατεύουν αποτελεσματικά από τον ήλιο
Μύθος. Δεν υπάρχει αντηλιακό που να προσφέρει πλήρη προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία, αφού ακόμα κι αυτά με τον μεγαλύτερο δείκτη επιτρέπουν ελάχιστη διείσδυση των ακτινοβολιών UVA και UVB. Οι ειδικοί προτείνουν τη χρήση αντηλιακού με δείκτη προστασίας τουλάχιστον SPF 30+. Η χρήση αντηλιακού με δείκτη 30+ αντανακλά το 97% των ακτινών UVB, ενώ ο δείκτης 50+ αντανακλά το 98% και ο δείκτης 100+ το 99%. Αν και οι διαφορές είναι μικρές, η τάση που έχουμε να εφαρμόζουμε το αντηλιακό σε συγκεντρώσεις μικρότερες από αυτές που αντιστοιχούν στο SPF, καθώς και η συχνά ανομοιογενής επάλειψη στο σώμα ανάλογα με την ανατομική εντόπιση, υπογραμμίζουν την ανάγκη χρήσης αντηλιακών με υψηλό δείκτη προστασίας SPF. Επομένως, μεγάλη σημασία, εκτός από τον δείκτη προστασίας, έχει η σωστή εφαρμογή και συχνή χρήση του αντηλιακού.
Το διαδίκτυο είναι ο καλύτερος τόπος να αντλήσω πληροφορίες γύρω από το μελάνωμα και την προστασία από τον ήλιο
Μύθος. Αν και πολλοί ιστότοποι παρέχουν έγκυρη ενημέρωση, η ποιότητα των πληροφοριών που διακινούνται γενικώς στο διαδίκτυο είναι αμφισβητήσιμη και η ερμηνεία της κάθε πληροφορίας από μη ειδικό μπορεί να οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα.
Κάθε ελιά που αλλάζει, ως προς το χρώμα, το σχήμα, το μέγεθος ή τα συμπτώματα, μέσα σε εβδομάδες ή μήνες, ή εμφανίζει αλλαγές σε σχέση με τις υπόλοιπες ελιές, θα πρέπει να αξιολογείται από δερματολόγο.
Πραγματικότητα. Ύποπτοι σπίλοι για την ανάπτυξη κακοήθειας (μελανώματος) θεωρούνται αυτοί που παρουσιάζουν αλλαγές στο σχήμα, το χρώμα ή το μέγεθος, που αιμορραγούν, παρουσιάζουν κνησμό ή άλλα συμπτώματα, καθώς κι εκείνοι που εμφανίζονται εκ νέου, ειδικά σε ηλικίες άνω των 40 ετών και αλλάζουν σταδιακά ή γρήγορα. Η εξέταση πρέπει να γίνεται από εκπαιδευμένο δερματολόγο με τη βοήθεια ειδικών συσκευών (δερματοσκόπιο), προκειμένου να εκτιμηθεί σωστά ο κίνδυνος ανάπτυξης κακοήθειας. Κάθε ύποπτη για μελάνωμα βλάβη πρέπει αμέσως να αφαιρείται χειρουργικά και να αποστέλλεται για ιστολογική εξέταση.
Κέντρο Μελανώματος και Καρκίνου Δέρματος
Ι. Δραγούμη 5, 161 21 Αθήνα
Λειτουργία: Καθημερινά από 8:30 π.μ. έως 1:00 μ.μ. (με παραπομπή από τα εξωτερικά ιατρεία του Νοσοκομείου ή από εξωτερικό ιατρό)
Προγραμματισμός Χαρτογραφήσεων: μέσω 1535 ή μέσω www.1535.gr
Στην πρώτη συνάντηση με τίτλο «Ψυχανάλυση και κινηματογράφος της παρατήρησης - Μεγεθύνοντας το αδιόρατο», την Κυριακή 24 Νοεμβρίου, ο Γρηγόρης Μανιαδάκης συνομιλεί με την Εύα Στεφανή
14°
