Βρέθηκαν επικίνδυνες ποσότητες ζιζανιοκτόνου σε δημητριακά; Μια συνοπτική ανάλυση της επιστημονικής παραφιλολογίας γύρω από τη γλυφοσάτη

Τις τελευταίες εβδομάδες τα δημοσιεύματα για το γνωστό ζιζανιοκτόνο «RoundUp» κάνουν το γύρο του διαδικτύου με πληθώρα μεγάλων μέσων να παίρνουν εμμέσως πλην σαφώς θέση στο θέμα σκιαγραφώντας το εν λόγω προϊόν ως καρκινογόνο. Ευσταθούν όμως αυτά τα δημοσιεύματα;

Τις ειδήσεις σχετικά με αυτό το θέμα τις βρίσκουμε, μεταξύ άλλων στα: thepressproject.gr, alfavita.gr, gr.euronews.com.

Μερικά βασικά στοιχεία για τη γλυφοσάτη

Για να εξετάσουμε το ζήτημα πρέπει πρώτα να δούμε μερικά στοιχεία για το ίδιο το προϊόν. Το «RoundUp» αποτελεί μια εμπορική μάρκα ζιζανιοκτόνου το οποίο πωλείται απο την εταιρία Monsanto. Η βασική χημική ουσία που περιέχει και η οποία είναι υπεύθυνη για την δράση του ονομάζεται γλυφοσάτη και αρχική έρευνα πάνω στις ιδιότητες της έγινε απο τον John Franz, χημικό της Monsanto το 1970. [πηγή]

Οι ισχυρισμοί περί καρκινογόνου δράσης της γλυφοσάτης κυκλοφορούν εδώ και δεκαετίες, o νέος κύκλος παραφιλολογίας ωστόσο άνοιξε πριν μερικού μήνες με την περίφημη δίκη του Dwayne Johnson. Ο Johnson είναι κηπουρός σε σχολείο της Καλλιφόρνια ο οποίος κατέθεσε μήνυση εναντίων της αγροχημικής εταιρίας Monsanto ισχυριζόμενος ότι η διάγνωση καρκίνου που έλαβε σχετίζεται άμεσα με την έκθεση του στο «RoundUp». Πριν λίγες ημέρες το δικαστήριο απεφάνθει υπέρ του κύριου Johnson ο οποίο θα λάβει αποζημίωση 289 εκατομμύρια δολάρια. [πηγή]

Παραβλέποντας το γεγονός ότι το αποτέλεσμα μιας δίκης δεν αποτελεί επιστημονική μελέτη ή απόφαση επίσημου επιστημονικού σώματος ας δούμε μερικά στοιχεία σχετικά με την ασφάλεια της γλυφοσάτης.

Η γλυφοσάτη έχει εξεταστεί μέσα απο πολυάριθμες έγκριτες μελέτες, τα δεδομένα των οποίων καλύπτουν διάστημα άνω της εικοσαετίας. Μέχρι στιγμής η επιστημονική συναίνεση είναι ξεκάθαρα υπερ της ουσίας καθώς δεν έχουν τεκμηριωθεί οι ισχυρισμοί περι κινδύνου στην ανθρώπινη υγεία απο την έκθεση στο περιβάλλον εργασίας, πόσο μάλλον απο την έκθεση μας σε αυτή μέσω της τροφής. [πηγή]

Επειδή ωστόσο ασχολούμαστε με ένα σχετικά δύσκολο θέμα το οποίο περιλαμβάνει αρκετές τεχνικές λεπτομέρειες, ίσως είναι σκόπιμο να εξηγήσουμε τι ακριβώς κάνει η γλυφοσάτη και γιατί δεν αποτελεί παράγοντα κινδύνου για εμάς.

Τα φυτά, όπως κάθε έμβιος οργανισμός, έχουν μεταβολικό σύστημα και παράγουν ουσίες που βοηθούν στην ανάπτυξη τους. Ένας απο τους μεταβολικούς μηχανισμούς που χρησιμοποιούν είναι το «μονοπάτι του σικιμικού οξέως» μέσα απο το οποίο συνθέτουν αμινοξέα, δηλαδή απαραίτητα συστατικά για την ανάπτυξη τους. Η γλυφοσάτη λοιπόν παρεμποδίζει τη λειτουργεία αυτού του μηχανισμού οδηγώντας στο θάνατο των ζιζανίων που μπορεί να εμποδίζουν τις καλλιέργειες να αναπτυχθούν. Φυσικά ο ίδιος μεταβολικός μηχανισμός που παρεμποδίζεται στα ζιζάνια απ’ τη γλυφοσάτη παρεμποδίζεται και στις ίδιες τις καλλιέργειες οπότε η ουσία είναι πρακτικά επιβλαβής για κάθε φυτό μέσα σε ένα χωράφι. Γι’ αυτό το λόγο πωλούνται γεννετικά τροποποιημένοι σπόροι οι οποίοι είναι ανθεκτικοί στη δράση της γλυφοσάτης. Έτσι τα μόνα φυτά που πεθαίνουν απ’ τη χρήση της είναι τα ζιζάνια. 

Δε θα μπορούσε όμως η γλυφοσάτη να επηρεάσει αυτό το μεταβολικό μηχανισμό και στους ανθρώπους; Η απάντηση είναι όχι, γιατί οι άνθρωποι δε διαθέτουν αυτό το μεταβολικό μηχανισμό. Με πολύ απλά λόγια είναι σαν να προσπαθείτε να ανοίξετε τη πόρτα του σπιτιού σας με τα κλειδιά του αυτοκινήτου. Η δράση της γλυφοσάτης δεν είναι συμβατή με το δικό μας μεταβολικό σύστημα και συνεπώς δεν μπορεί να το επηρεάσει με τον ίδιο τρόπο.

Ωστόσο μια, θεωρητικά βάσιμη, ανησυχία είναι η σκέψη πως η γλυφοσάτη μπορεί να συσσωρεύεται σταδιακά στο έδαφος, φτάνοντας εν τέλει σε τοξικά επίπεδα με αποτέλεσμα η αδιάσπαστη αυτή ουσία να περνάει μέσω της τροφής στους ανθρώπους και να λειτουργεί ως δηλητήριο καθώς δε θα μπορούμε να τη μεταβολίσουμε. Η απάντηση και σε αυτή τη περίπτωση είναι αρνητική. Η γλυφοσάτη διασπάται ταχύτατα απο τους μικροοργανισμούς του εδάφους με αποτέλεσμα να μην παρατηρείται βιο-συσσώρευση της. [πηγή]

Η διασπορά ελλιπών στοιχείων μέσω των μέσων ενημέρωσης

Κι όμως παρά τα στοιχεία που δείχνουν την ασφάλεια της ουσίας βλέπουμε συνεχώς άρθρα κινδυλογικού ύφους απο μεγάλα μέσα όπως το The Press Project. Σε σχετικό ρεπορτάζ της σελίδας βλέπουμε τα εξής:

«Στις 18 Ιουνίου, ο Ντουέιν Τζόνσον έγινε ο πρώτος άνθρωπος που κατάφερε να σύρει σε δίκη την πολυεθνική εταιρεία, που εδώ και δεκαετίες αρνείται τους κινδύνους για την πρόκληση καρκίνων που ελλοχεύουν στη χρήση του ζιζανιοκτόνου Roundup.[…]

[…] Η χρόνια υπόθεση κατά της Monsanto και των κινδύνων που ελλοχεύουν για τους ανθρώπους στη χρήση των προϊόντων της έλαβε νέα ώθηση το 2015, όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) ανακοίνωσε πως η γλυφοσάτη και ένα ακόμη συστατικό του Roundup «ενδέχεται να είναι καρκινογόνα για τους ανθρώπους». Επίσης, την ίδια παραδοχή έχει κάνει και η Διεθνής Υπηρεσία Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC).

Για την πολυεθνική ωστόσο, τα ευρήματα της IARC «είναι λάθος», επικαλούμενη τα ευρήματα της Υπηρεσίας Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (EPA), που στο παρελθόν έχει υποστηρίξει σε έκθεσή της πως η γλυφοσάτη «δεν προκαλεί καρκίνο και δεν διαταράσσει το ενδοκρινική σύστημα», υποστηρίζοντας μάλιστα πως δεν περνάει στην τροφική αλυσίδα.

Επίσης, για την έρευνα του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας το 2017 που ανέφερε πως δεν βρέθηκε σύνδεση μεταξύ της γλυφοσάτης και του καρκίνου του αίματος, η επιδημιολόγος του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, Μπεάτα Ριτζ, έχει υπογραμμίσει στη δίκη πως είχε «σημαντικές αδυναμίες». […]

[…] Αξίζει τέλος να σημειωθεί πως για την πώληση του ύποπτου για την πρόκληση καρκίνων φυτοφαρμάκου έδωσε προ μηνών πενταετή άδεια και η ελληνική κυβέρνηση, μέσω του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Επιπλέον, σε άρθρο του υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης, Βαγγέλη Αποστόλου μετά το αποκαλυπτικό δημοσίευμα του ThePressProject για την άδεια που έδωσε στο ύποπτο φυτοφάρμακο η ελληνική κυβέρνηση με απόφαση του ίδιου, υπερασπίστηκε την κυκλοφορία του στην Ελλάδα, χαρακτηρίζοντας μάλιστα τους επικριτές της απόφασης του υπουργείου του ως ανενημέρωτους και ημιμαθείς.» [πηγή]

Αυτά τα τμήματα είναι ενδεικτικά του ύφους στο οποίο κινήθηκε το άρθρο και ως προς αυτό χρειάζονται αρκετές διευκρινήσεις. Το 2015 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, συγκεκριμένα o Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο (IARC), που αποτελεί τμήμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, κατέταξε τη γλυφοσάτη στη κατηγορία 2Α. Σε αυτή τη λίστα εντάσσονται ουσίες για τις οποίες υπάρχουν επαρκή επιστημονικά δεδομένα που δείχνουν κίνδυνο καρκινογέννεσης σε ανθρώπους.

Ωστόσο η απόφαση του IARC βασίστηκε σε ένα meeting το οποίο όχι απλώς δεν έκανε ενδελεχή ανασκόπηση όλης της σχετικής βιβλιογραφίας αλλά σύμφωνα με πολυάριθμες κατηγορίες απο σχετικούς ερευνητές παρέλειψε ηθελημένα αποτελέσματα που έδειχναν ότι η γλυφοσάτη δεν έχει καρκινογόνο δράση. Σε απάντηση αυτής της απόφασης, 3 διαφορετικοί επίσημοι φορείς εξέτασαν όλες τις σχετικές μελέτες πάνω στο θέμα και εξέδωσαν σχετικές ανακοινώσεις. Συγκεκριμένα οι φορείς ήταν η Γερμανική Ομοσπονδιακή Αρχή Αποτίμησης Κινδύνων, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) που υπάγεται στα Ηνωμένα Έθνη και ο ίδιος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
[πηγή 1][πηγή 2].

Εν τέλει, τα αποτελέσματα απο τη μελέτη των υπόλοιπων φορέων οδήγησαν στην αλλαγή κατάταξης της γλυφοσάτης η οποία μπήκε εν τέλει στη κατηγορία 2Β, ή όπως είναι πιο γνωστή «ουσία ενδεχομένως καρκινογόνα». Επειδή όμως ο τίτλος αυτή της κατηγορίας παρερμηνεύεται αρκετά συχνά καλό είναι να εξηγήσουμε ποιες ουσίες καταλήγουν σε αυτή τη λίστα. Σύμφωνα με το σχετικό έγγραφο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η κατηγορία 2Β περιλαμβάνει τις εξής ουσίες:

«Αυτός ο παράγοντας είναι ενδεχομένως καρκινογόνος για τους ανθρώπους.

Αυτή η κατηγορία χρησιμοποιείται για παράγοντες σχετικά με τους οποίους έχουμε περιορισμένες αποδείξεις ανάπτυξης καρκίνου σε ανθρώπους και μη επαρκείς αποδείξεις ανάπτυξης καρκίνου σε πειραματόζωα. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί όταν έχουμε ανεπαρκή στοιχεία ανάπτυξης καρκίνου σε ανθρώπους αλλά επαρκή στοιχεία ανάπτυξης καρκίνου σε πειραματόζωα. Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να υπάρχουν ανεπαρκή στοιχεία ανάπτυξης καρκίνου σε ανθρώπους και μη επαρκή στοιχεία ανάπτυξης καρκίνου σε πειραματόζωα αλλά λόγω λογικοφανή και αποδείξιμου πιθανού μηχανισμού ανάπτυξης καρκίνου μέσω του εν λόγω παράγοντα, αυτός μπορεί να ταξινομηθεί στην εν λόγω κατηγορία.» [πηγή]

Με απλά λόγια, εφόσον έχουμε ένα θεωρητικά πιθανό μηχανισμό με τον οποίο μια δεδομένη ουσία ή παράγοντας θα μπορούσε να προκαλέσει καρκίνο, σε συνδυασμό με ελάχιστα-ανεπαρκή στοιχεία ανάπτυξης καρκίνου σε πειραματόζωα μπορούμε να τη κατατάξουμε στη κατηγορία 2B. Ενδεικτικά, σε αυτή τη λίστα ανήκουν οι πίκλες και το εκχύλισμα φύλων από Aloe Vera.

Επιπρόσθετα η κατάταξη στη κατηγορία 2Β αφορά το κίνδυνο που ενέχει μια ουσία ή ένας παράγοντας για ανάπτυξη καρκίνου, όχι το ρίσκο. Ο κίνδυνος είναι το ιατρικό πρόβλημα που μπορεί να προκληθεί απο μια ουσία, ρίσκο είναι πόση απο αυτή την ουσία πρέπει να καταναλώσουμε σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα προκειμένου να μας προκαλέσει πρόβλημα. Η παρακάτω εικόνα περιγράφει αυτή την αρχή με αρκετά συνοπτικό και περιεκτικό τρόπο.

Η κατάταξη της γλυφοσάτης ως «ενδεχομένως καρκινογόνα» λοιπόν είναι περισσότερο τυπική και σε πρακτικό επίπεδο δε θα έπρεπε να ανησυχεί κανένα καταναλωτή.

Η επέκταση της καμπάνιας παραπληροφόρησης απο ελλιπείς μελέτες

Έχοντας εξετάσει συνοπτικά το πρόβλημα με την παρουσίαση της γλυφοσάτης απο ελλειπώς τεκμηριωμένα άρθρα που κυκλοφορούν στο ελληνικό και ξένο διαδίκτυο μπορούμε να περάσουμε και στο ακόμα πιο πρόσφατο περιστατικό που αφορά τη γλυφοσάτη. Στον απόηχο της δικαστικής απόφασης κατά της Monsanto, ο φορέας «Environmental Working Group», μια ομάδα ανοιχτά πολέμια της τεχνολογίας γεννετικά τροποποιημένων τροφών, εξέδωσε μια μελέτη σύμφωνα με την οποία η ουσία γλυφοσάτη βρέθηκε σε 43 απο τα 45 δείγματα δημητριακών που εξετάστηκαν απο σχετική ερευνητική ομάδα και μάλιστα σε ποσοστά που η ερευνητική ομάδα θεώρησε πολύ υψηλότερα απο αυτά που θεωρούν ασφαλή για κατανάλωση απο παιδιά. [πηγή]

Πριν περάσουμε στην ανάλυση της εν λόγω μελέτης ωστόσο πρέπει να τονιστεί πως άρθρα, όπως το παρακάτω, αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα της τάσης που επικρατεί για παρουσίαση υποκειμενικών και αβάσιμων ισχυρισμών ως τετελεσμένα συμπεράσματα. Ο τίτλος «Η καρκινογόνος ουσία γλυφοσάτη σε δημοφιλή προϊόντα βρώμης» είναι ξεκάθαρη διαστρέβλωση της αλήθειας καθώς όπως εξηγήσαμε παραπάνω η γλυφοσάτη δεν έχει τεκμηριωμένη καρκινογόνο δράση στα επίπεδα που τη συναντούμε σε προϊόντα κατανάλωσης.

Ας δούμε το θέμα της έρευνας λίγο πιο αναλυτικά. Αρχικά η εν λόγω μελέτη δεν έχει περάσει εξέταση απο ομοτίμους ή peer-review. Αυτό σημαίνει ότι τα αποτελέσματα και η μεθοδολογία δεν έχουν αξιολογηθεί για να εξακριβωθεί η εγκυρότητα τους και αυτό καθιστά τη μελέτη προβληματική εξ αρχής. Ας κάνουμε όμως τη παραδοχή ότι έχει περάσει αυτή την αξιολόγηση και ας αξιολογήσουμε τα δεδομένα.

Η μελέτη του «Environmental Working Group» αναφέρει ότι τα 3/4 των εξεταζόμενων προϊόντων περιείχαν επικίνδυνα επίπεδα γλυφοσάτης για κατανάλωση απο παιδιά. Το Υπουργείο Γεωργείας των Η.Π.Α διαθέτει μια ενδελεχή βάση δεδομένων με τις μέγιστες ασφαλείς συγκεντρώσεις ζιζανιοκτόνων και με βάση τη πιο πρόσφατη αναφορά του οργανισμού το 2016 «το 99% των εξεταζόμενων προϊόντων είχαν συγκεντρώσεις ζιζανιοκτόνων κάτω των ορίων ασφαλείας». Αν κάποιο προϊόν περιέχει μεγαλύτερες ποσότητες αυτών των ουσιών αποσύρεται απ’ την αγορά και μέχρι στιγμής ούτε η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος αλλά ούτε και το Υπουργείο Γεωργίας έχουν εδραιώσει ότι η γλυφοσάτη βρίσκεται σε εμπορικά προϊόντα σε συγκεντρώσεις που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο του καταναλωτές. [πηγή]

Διαβάστε τη συνέχεια στα Ellinika Hoaxes.