Νέα όπλα στη μάχη της επιστημονικής κοινότητας κατά του καρκίνου φαίνεται ότι προστίθενται στην ιατρική φαρέτρα, καθώς οι επιστημονικές εξελίξεις στον τομέα είναι ραγδαίες.
Τα τελευταία χρόνια ακούμε όλο και πιο συχνά για την εφαρμογή της ανοσοθεραπείας, μιας νέας επαναστατικής θεραπευτικής στρατηγικής στην αντιμετώπιση διαφόρων μορφών καρκίνου. Η ανοσοθεραπεία με απλά λόγια, εξηγεί η Έλενα Λινάρδου, PhD, Παθολόγος Ογκολόγος, Αν. Διευθύντρια Α΄ Ογκολογικής Κλινικής, Θεραπευτήριο Metropolitan, ενισχύει τη δράση του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού, ώστε αυτό να «χτυπήσει» τα καρκινικά κύτταρα συμβάλλοντας σημαντικά στην καταστολή του όγκου. Υπό φυσιολογικές συνθήκες το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού είναι σε θέση να εντοπίζει τους «εισβολείς» και να τους εξουδετερώνει. Στην περίπτωση των καρκινικών όγκων όμως, τα κύτταρά τους καταφέρνουν να «ξεγελούν» τα αντίστοιχα του ανοσοποιητικού συστήματος, με αποτέλεσμα οι καρκινικοί όγκοι να «επιβιώνουν» και συχνά να εξαπλώνονται στον οργανισμό. Με την ανοσοθεραπεία ενεργοποιείται ο ανοσοποιητικός μηχανισμός, η άμυνά μας, κι έτσι τα Τ-λεμφοκύτταρα αναγνωρίζουν τα αντιγόνα στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων, προσκολλώνται πάνω τους και τα εξολοθρεύουν. Έχοντας τα τελευταία χρόνια αναγνωρίσει τη δομή και τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, έχουμε σχεδιάσει καινοτόμα φάρμακα, τους λεγόμενους αναστολείς ρυθμιστικών σημείων του ανοσοποιητικού (check point inhibitors εναντίον των PD-1, PD-L1, CTLA-4), τα οποία επιτρέπουν την επανενεργοποίηση της άμυνας του οργανισμού ενάντια στον καρκίνο αλλά και τη δημιουργία «ανοσολογικής μνήμης» ώστε το θεραπευτικό αποτέλεσμα να έχει μακρόχρονη διάρκεια.
Μέχρι στιγμής οι θεραπείες αυτές, για τις οποίες χρησιμοποιούμε και τον γενικό όρο ανοσο-ογκολογία, εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων μορφών καρκίνου, όπως είναι το μελάνωμα, ο καρκίνος του πνεύμονα, το κλασικό λέμφωμα Hodgkin και το ουροθηλιακό καρκίνωμα.
Καρκίνος του πνεύμονα και ανοσοθεραπεία: καινοτόμος θεραπευτική επιλογή
Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι μια παγκόσμια επιδημία καθώς έχει αναγνωριστεί ως η πιο θανατηφόρα μορφή καρκίνου σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου και συνδέεται άμεσα με το κάπνισμα. Σήμερα σε όλο τον κόσμο περισσότεροι άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από καρκίνο του πνεύμονα από ό,τι από τον καρκίνο του παχέος εντέρου, του μαστού και του προστάτη μαζί. Η αντιμετώπιση του καρκίνου του πνεύμονα, ειδικά όταν δεν διαγιγνώσκεται έγκαιρα, είναι εξαιρετικά δυσχερής, με τα στοιχεία να δείχνουν ότι η επιβίωση των ασθενών στα πέντε χρόνια από τη διάγνωση είναι πολύ φτωχή. Παρ’ όλα αυτά σήμερα, με τις τεράστιες προόδους στην ογκολογική έρευνα, ο καρκίνος του πνεύμονα δεν είναι ανίκητος. Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση για την πρόληψη, για τη διακοπή του καπνίσματος αλλά και για τις νέες θεραπευτικές επιλογές είναι πρωταρχικής σημασίας.
Σήμερα υπάρχουν τρία εγκεκριμένα καινοτόμα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα για τη θεραπεία ασθενών με προχωρημένο καρκίνο πνεύμονα μετά από αποτυχία αρχικής θεραπείας με χημειοθεραπεία. Επιπλέον η ανοσοθεραπεία πρόσφατα εγκρίθηκε και στην πρώτη γραμμή θεραπείας, με τον παράγοντα pembrolizumab να έχει δείξει σημαντικό όφελος έναντι της κλασικής χημειοθεραπείας σε ασθενείς που οι όγκοι τους έχουν υψηλή έκφραση ενός νέου ανοσολογικού βιοδείκτη, του PDL-1.
Τον Απρίλιο 2018 ανακοινώθηκαν και δημοσιεύθηκαν τα πρώτα θετικά αποτελέσματα συνδυασμών ανοσοθεραπείας σαν πρώτη γραμμή θεραπείας. Έτσι, ο συνδυασμός δύο διαφορετικών ανοσοθεραπευτικών παραγόντων (nivolumab+ipilimumab) έδειξε σημαντικό όφελος έναντι της κλασικής χημειοθεραπείας ειδικά σε υποομάδα ασθενών με υψηλή έκφραση του βιοδείκτη ΤΜΒ.
Πολύ σημαντικά ήταν όμως και τα αποτελέσματα του συνδυασμού ανοσοθεραπείας με χημειοθεραπεία. Συγκεκριμένα, η προσθήκη του pembrolizumab σε καθιερωμένο σχήμα χημειοθεραπείας ως θεραπεία πρώτης γραμμής για τον προχωρημένο μη πλακώδη καρκίνο του πνεύμονα πέτυχε σημαντική βελτίωση στη συνολική επιβίωση των ασθενών ανεξάρτητα από την έκφραση του βιοδείκτη PD-L1 και μείωσε κατά 51% τον κίνδυνο θανάτου σε σύγκριση με τη χημειοθεραπεία. Η χορήγηση του παραπάνω συνδυασμού ως θεραπεία πρώτης γραμμής για τον μεταστατικό καρκίνο του πνεύμονα αναμένεται να εγκριθεί στην Ευρώπη το ερχόμενο φθινόπωρο, ενώ στις ΗΠΑ έχει ήδη εγκριθεί.
Μόλις πριν λίγες ημέρες στο ετήσιο παγκόσμιο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Κλινικής Ογκολογίας (ASCO) ανακοινώθηκαν επιπλέον σημαντικά δεδομένα για το συνδυασμό ανοσοθεραπείας με χημειοθεραπεία και στον πλακώδη καρκίνο του πνεύμονα. Η προσθήκη του pembrolizumab σε ένα καθιερωμένο σχήμα χημειοθεραπείας πέτυχε και εδώ σημαντική βελτίωση στη συνολική επιβίωση ασθενών μειώνοντας τον κίνδυνο θανάτου κατά 36% σε αυτούς τους ασθενείς, σε σύγκριση με τη χημειοθεραπεία, ανεξάρτητα από το αν οι ασθενείς είχαν υψηλή έκφραση του βιοδείκτη PD-L1.
Τα παραπάνω είναι εξαιρετικά ευρήματα και ανοίγουν νέους ορίζοντες στην αντιμετώπιση του καρκίνου πνεύμονα καθώς, για πρώτη φορά ο συνδυασμός μιας ανοσοθεραπείας με χημειοθεραπεία προσφέρει αύξηση στη συνολική επιβίωση των ασθενών με προχωρημένο καρκίνο του πνεύμονα.
Επιπλέον ανακοινώθηκαν θετικά αποτελέσματα για τη χρήση του pembrolizumab ως μονοθεραπεία στην πρώτη γραμμή όχι μόνο σε ασθενείς με υψηλή έκφραση του βιοδείκτη PD-L1, αλλά και σε ασθενείς με θετικό PDL1 και χαμηλή ή μέτρια έκφραση, αν και επιβεβαιώθηκε και σε αυτή τη μελέτη ότι οι ασθενείς με υψηλό PD-L1 είναι αυτοί που λαμβάνουν το μεγαλύτερο όφελος από το pembrolizumab ως μονοθεραπεία στην πρώτη γραμμή.
Τέλος, τρεις ακόμη σημαντικές μελέτες ανοσοθεραπείας ανακοίνωσαν θετικά αποτελέσματα στην πρώτη γραμμή θεραπείας του καρκίνου του πνεύμονα, με συνδυασμούς ανοσοθεραπευτικών παραγόντων έναντι χημειοθεραπείας, αλλά και τριπλούς συνδυασμούς ανοσοθεραπείας με χημειοθεραπεία και αντιαγγειογενετικό παράγοντα.
Οι θεραπευτικές στρατηγικές λοιπόν για τους ασθενείς με καρκίνο πνεύμονα είναι σήμερα πολλές, με την ανοσοθεραπεία να προσφέρει είτε μόνη είτε σε συνδυασμούς σημαντικές ελπίδες για καλύτερη επιβίωση σε ασθενείς που μέχρι πολύ πρόσφατα είχαν περιορισμένες θεραπευτικές επιλογές. Καινοτόμοι ανοσοθεραπευτικοί παράγοντες μπαίνουν στη θεραπευτική μας φαρέτρα και μας επιτρέπουν να λέμε στους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα ότι η μακρόχρονη επιβίωση είναι εφικτή!
Έλενα Λινάρδου
Παθολόγος Ογκολόγος, Αν. Διευθύντρια Α' Ογκολογική Κλινική Νοσοκ. Metropolitan, Αθήνα
Στην πρώτη συνάντηση με τίτλο «Ψυχανάλυση και κινηματογράφος της παρατήρησης - Μεγεθύνοντας το αδιόρατο», την Κυριακή 24 Νοεμβρίου, ο Γρηγόρης Μανιαδάκης συνομιλεί με την Εύα Στεφανή
6°
