Οι αρχικές πηγές του άρθρου ανάγονται σε ξένο «αφυπνισμένο» website του 2011, και δεν έκαναν αναφορά στον Πυθαγόρα, αλλά στο «Δόγμα των Υπογραφών». Πρόκειται για ένα ψευδοιατρικό σύστημα που ανέπτυξε ο Παράκελσος (1493-1541) και γνωστοποίησε περισσότερο ο Jakob Böhme (1575–1624), το οποίο βασιζόνταν στο σκεπτικό ότι το τρόφιμα ωφελούν τα όργανα που παρομοιάζουν το σχήμα τους.
Με την πρόοδο της επιστήμης, το σκεπτικό καταρρίφθηκε πλήρως, καθώς στη σύγχρονη διατροφολογία γνωρίζουμε ότι το μόνο που μετράει στην ωφελιμότητα των τροφίμων είναι η σύσταση των θρεπτικών συστατικών τους, που δεν έχει να κάνει με το σχήμα τους (τρόφιμα με παρόμοια σχήματα συχνά φέρουν πολύ διαφορετική διατροφική αξία).
Αυτή η διατροφή δεν αναφέρεται πουθενά στα σχετιζόμενα με τους Πυθαγόριους γραπτά, και ούτε θα μπορούσε, καθώς πολλά από τα τρόφιμα που περιέχει δεν ήταν διαθέσιμα στην Αρχαία Ελλάδα του 500 π.Χ., όπως τα κόκκινα φασόλια, το αβοκάντο, η γλυκοπατάτα, που κατάγονται από την Αμερική και δεν ήρθαν στην Ευρώπη μέχρι μετά το 1500, σε ακολουθία των ταξιδιών του Κολόμβου.
Τα ελληνικά άρθρα πρόσθεσαν την ψευδή αναφορά σε αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους προφανώς για μεγαλύτερη απήχηση στο ελληνικό κοινό, και επιπλέον έκαναν ορισμένες αλλαγές στη διατροφικά λίστα: αφαίρεσαν τον ισχυρισμό ωφέλειας της ελιάς στις ωοθήκες και πρόσθεσαν ισχυρισμούς περί κρεμμυδιών, σκόρδου, λεμονιού και αμυγδάλων.
Η ιστορικά τεκμηριωμένη άποψη του Πυθαγόρα για τη διατροφή βρίσκεται εδώ:
«Μεγάλη δε σημασία απέδιδε στην διατροφή με ελαφρές τροφές, όπως ο κρίθινος άρτος, τα λαχανικά, το μέλι, και οι φρέσκοι ή αποξηραμένοι καρποί. Έλεγε πως δεν πρέπει κανείς να τρώει το παράγον μαζί με το παραγόμενο (π.χ. κοτόπουλο και αυγό) και να αποφεύγει σχεδόν όλα γενικώς τα θαλασσινά.
Δίδασκε την πλήρη αποχή από την κρεοφαγία με εξαίρεση το κρέας της ιεροθυσίας, δηλαδή κρέας από σφάγια που θυσιάστηκαν κι αυτό όχι από κάθε μέρος του ζώου αλλά να αποφεύγουν την μέση, τους όρχεις και τα αιδοία, τον μυελό, τα πόδια και το κεφάλι. Σπάνια δε ο ίδιος θυσίαζε έμψυχα και συχνότερα προσέφερε κριθάλευρο, πλακούντες, στεφάνους ανθέων και θυμιάματα.
Ο Πορφύριος καταγράφει την παραδοθείσα εκδοχή ότι κάποια φορά που ο Πυθαγόρας θυσίασε βόδι από ζυμάρι, ανακάλυψε ότι η υποτείνουσα του ορθογωνίου τριγώνου έχει την ίδια δύναμη με τις πλευρές που την περιέχουν. Αυτό έμελλε να γίνει γνωστό ως Πυθαγόρειο θεώρημα και να χρησιμεύσει μεταξύ των Πυθαγορείων ως σημαντικό εργαλείο μελέτης των αρρήτων μεγεθών (αριθμοί που δεν εκφράζονται ως λόγος ακεραίων, όπως η τετραγωνική ρίζα του 2).»
Επίσης, σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Ρωμαϊκά προβλήματα, αρ. 95), ο Πυθαγόρας απέφευγε τα φασόλια, κάτι που αντικρούεται με το πρώτο τρόφιμο που αναφέρει η διατροφή.
«Άραγε αυτό είναι συνέχεια της συνήθειας των Πυθαγορείων, που απέφευγαν τα κουκιά για τα γνωστά αίτια, όπως απέφευγαν τα μπιζέλια και τα ρεβύθια, εξ αιτίας της συνάφειας των ονομάτων με την Λήθη και το Έρεβος; Ή εξ αιτίας του οτι κατά τα νεκρικά δείπνα και τις νεκρικές επικλήσεις χρησιμοποιούνται αυτά τα όσπρια; Ή μάλλον επειδή για να αντέξει κάποιος στην εγκράτεια, πρέπει να έχει το σώμα καθαρό και όχι επιβαρυμένο. Γνωστό επιπλέον είναι οτι τα όσπρια παράγουν αέρια και τότε είναι απαραίτητο να χρησιμοποιεί κάποιος συχνά καθαρτικά και πλύσεις. Ή επειδή εξ αιτίας της πρόκλησης αερίων τα όσπρια αυτά υποκινούν στην ανώμαλη λαγνεία;»
Αλλά ακόμα και η διατροφή που όντως σύστηνε ο Πυθαγόρας δεν σημαίνει ότι έφερε καμιά ξεχωριστή βαρύτητα, καθώς αναφερόμαστε σε μια εποχή που η επιστήμη δεν ξεχώριζε από την δεισιδαιμονία. Εδώ για παράδειγμα, το αντιλαμβανόμαστε από την προτροπή του να μην τρώμε κρέας που δεν έχει θυσιαστεί. Πολλοί αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι πρέσβευαν θεωρίες που σήμερα έχουν καταρριφθεί εμφατικά, από την περιφορά της μήτρας στο σώμα της γυναίκας (Ιπποκράτης), μέχρι την φέξη του φωτός από τα μάτια μας (Πλάτωνας).
Ένας από τους πιο συνηθισμένους ισχυρισμούς αναφορικά με τον τρόπο που διάφορα τρόφιμα είναι σε θέση να μας προστατεύουν από ασθένειες, είναι η περιεκτικότητά τους σε αντιοξειδωτικά, τα οποία μπορούν να εξουδετερώσουν τις ελεύθερες ρίζες στο σώμα μας.
Οι ελεύθερες ρίζες (free radicals) είναι χημικά που «κλέβουν» ηλεκτρόνια από τα γύρω στοιχεία, και έτσι, είναι σε θέση να προκαλέσουν προβλήματα στα κύτταρα και το DNA μας. Τα αντιοξειδωτικά είναι ουσίες που παρέχουν στις ελεύθερες ρίζες τα επιπλέον ηλεκτρονία ώστε να τις καταστήσουν ακίνδυνες.
Τα πιο συνηθισμένα αντιοξειδωτικά που περιέχονται στις τροφές είναι η βιταμίνες C και E, η β-καροτίνη, μαζί με τα ορυκτά σελίνιο και μαγνήσιο. Παρότι ανήκουν στην ίδια «οικογένεια», δεν διαθέτουν εναλλαξιμότητα, το οποίο θα πει ότι δεν μπορεί μόνο το ένα τους να κάνει την δουλειά όλων των άλλων.
Το αντιοξειδωτικά έγιναν γνωστά τη δεκατία του ’90, όταν οι ερευνητές ανακάλυψαν τα πρώτα ευρήματα που πιθανολογούσαν ότι η χαμηλή κατανάλωση αντιοξειδωτικών εμπλεκόταν σε καρδιολογικά προβλήματα, όρασης, ή καρκινικά. Η βιομηχανία της διατροφής δεν περίμενε πιο σαφή ή τεκμηριωμένα συμπεράσματα, και γέμισε την αγορά με σχετικά προϊόντα (π.χ. πράσινο τσάι) και συμπληρώματα διατροφής, με συνοδεία ιατρικής φύσης υποσχέσεων.
Ωστόσο, οι πιο ασφαλείς έρευνες που έχουμε ολοκληρώσει πλεον, τυχαιοποιημένες διπλά τυφλές μελέτες με τεράστια δείγματα συμμετεχόντων, δεν έχουν επαληθεύσει τις παλιότερες υψηλές προσδοκίες για τα αντιοξειδωτικά, μερικές φορές καταλήγοντας σε αντικρουώμενα συμπεράσματα, και σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμα και σε λόγους ανησυχίας. Η δράση των αντιοξειδωτικών στο σώμα μας φαίνεται ότι είναι πολύ πιο περίπλοκη απ’ ότι σε δοκιμαστικούς σωλήνες (in vivo σε αντίθεση με in vitro).
Όσον αφορά καρδιακές ασθένειες και καρκίνο, η συνολική εικόνα της βιβλιογραφίας αυτή τη στιγμή δεν είναι σαφέστατη, αλλά φαίνεται να τείνει στο ότι δεν υπάρχουν σχετικά οφέλη από την αυξημένη κατανάλωση αντιοξειδωτικών, παρότι το ρίσκο παθήσεων σε ορισμένες μελέτες μειώνεται σε όσους είχαν εξαρχής μειωμένη πρόσληψη των αντιοξειδωτικών που χορηγήθηκαν. Και πιθανόν τα αποτελέσματα να παρατηρούνται κυρίως σε συγκεκριμένες υποομάδες, όπως σε αυτή τη μελέτη για τη βιταμίνη Ε που έδειξε προστατευτικά αποτελέσματα στην στεφανιαία νόσο σε άτομα με διαβήτη τύπου 2, που παρουσίαζαν μεγαλύτερη γενετική προδιάθεση στο οξειδωτικό στρες.
Όσον αφορά οπτικές παθήσεις, μια συστηματική ανάλυση του 2008 εξέτασε τον ρόλο των αντιοξειδωτικών στην εξέλιξη της ωχράς κοιλίδας. Παρότι δεν βρήκε στοιχεία για την πρόληψη της πάθησης, βρήκε στοιχεία για την μείωση της ταχύτητας εξέλιξης της ασθένειας. Η μεγαλύτερη μελέτη της ανάλυσης, AREDS, σημειώνει επίσης ότι δεν βρήκε στοιχεία για την καταπολέμηση του καταράκτη.
Η πιο μακροχρόνια μελέτη που έχουμε, που εξέτασε την νοητική εξασθένιση 4052 συμμετεχόντων μετά από 18 χρόνια, βρήκε ότι η κατανάλωση β-καροτίνης συσχετιζόταν με μια μικρή προφύλαξη από την πάθηση, παρότι η βραχυπρόθεσμη κατανάλωσή της δεν απέδωσε στατιστικώς σημαντικά αποτελέσματα.
Από την άλλη έχουμε και ορισμένα ανησυχητικά ευρήματα, όπως αυτή τη συστηματική μελέτη του 2007 που εξέτασε τον ρόλο των συμπληρωμάτων αντιοξιδωτικών στην θνησιμότητα, και βρήκε ότι η β-καροτίνη, η βιταμίνη Α και η βιταμίνη Ε, μόνες ή σε συνδιασμό, την αύξαναν στατιστικώς σημαντικά (η βιταμίνη C και το σελήνιο δεν την επηρέαζαν). Ή ένα από τα συμπεράσματα που προέκυψαν απ’ τη SU.VI.MAX μελέτη (δείγμα 7876 και 5141) ανδρών, που βρήκε πως η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του δέρματος ήταν αυξημένος στις γυναίκες (και όχι στους άντρες) που έπαιρναν ένα συμπλήρωμα διατροφής με βιταμίνες C και Ε, β-καροτίνη, σελήνιο και ψευδάργυρο. Ή αυτή τη μελέτη σε 29133 άντρες βαρείς καπνιστές, που διακόπηκε πρόωρα όταν βρέθηκε πως η πρόσληψη β-καροτίνης σε συμπλήρωμα διατροφής συσχετιζόταν με ελαφρώς αυξημένες πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα. Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα όμως δεν έχουν επαληθευτεί ευρύτερα, και κατά κύριο λόγο είναι ενδεικτικά της αβεβαιότητας της βιβλιογραφίας.
Αυτό που φαίνεται να ισχύει ευρύτερα είναι ότι όταν καταναλώνονται οι συνιστούμενες ημερίσιες δόσεις πακέτων θρεπτικών συστατικών (αντιοξειδωτικά, ορυκτά, φυτικές ίνες κα), όπως τις βρίσκουμε σε μια ισορροπημένη διατροφή, όντως μειώνονται οι κίνδυνοι για πολλές χρόνιες παθήσεις. Ωστόσο, οι μεγάλες δόσεις συγκεκριμένων αντιοξειδωτικών δεν φαίνεται να καταφέρνουν το ίδιο.
Ανάλυση τροφίμων
Παρακάτω θα δούμε τα τεκμηριωμένα στοιχεία για το κάθε ένα τρόφιμο της προαναφερόμενης «Πυθαγόρειας» διατροφής, αντλώντας στοιχεία από τα πιο πρόσφατα βιβλιογραφικά ευρήματα.
Στην πρώτη συνάντηση με τίτλο «Ψυχανάλυση και κινηματογράφος της παρατήρησης - Μεγεθύνοντας το αδιόρατο», την Κυριακή 24 Νοεμβρίου, ο Γρηγόρης Μανιαδάκης συνομιλεί με την Εύα Στεφανή
17°
