Γράμμα σε έναν νέο ψυχολόγο από κάποιον που δεν είναι

Αγαπητέ Σ.Τ,

Σας ευχαριστώ πολύ για τις σκέψεις και τις ερωτήσεις που μου στείλατε και τις οποίες διάβασα με πολλή προσοχή και, σας ομολογώ, με κάποια συγκίνηση.  

Η εμπιστοσύνη σας με τιμά, αλλά και με εκπλήσσει κάπως, μια και φαίνεται πως γνωρίζετε καλά ότι όχι μόνο δεν είμαι ψυχολόγος, αλλά και ότι δεν τρέφω ιδιαίτερη εκτίμηση για τους ψυχολόγους.  Σημειώστε, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων και πιθανών συγχύσεων, πως ό,τι λέω εδώ για τους ψυχολόγους ισχύει και για τους ψυχοθεραπευτές. Διαφορές υπάρχουν βεβαίως, αλλά μου είναι αδιάφορες.

Πώς θα μπορούσα λοιπόν να σας απαντήσω σε αυτά που με ρωτάτε; Πώς θα μπορούσα να σας απαντήσω, παραδείγματος χάριν, στην ερώτηση «Πώς ξέρει κάποιος για τον εαυτό του αν είναι καλός ψυχολόγος; Κι αν τον βασανίζουν σκέψεις ότι μπορεί να μην είναι, και ξέρει πως δεν είναι απο ναρκισσιστική ανασφάλεια που βασανίζεται απο τέτοιες σκέψεις, πώς, πώς, μπορεί να γίνει καλός; Τι πρέπει να κάνει; Ναι, έχει διαβάσει τις θεωρίες, έχει μάθει τις τεχνικές, έχει κάνει την πρακτική του και τις εποπτείες του με τους πρεσβύτερους, κάνει ο ίδιος ψυχοθεραπεία, αλλά αυτό δεν τον ικανοποιεί. Είναι έτοιμος και του το λένε όλοι αυτοί που ο ρόλος τους είναι να του το πουν, αλλά αυτό δεν του φτάνει. Κι αν του το 'λεγαν οι άνθρωποι που καλείται να "θεραπεύσει", αυτό δεν θα ήταν μια απάντηση; Αν έβλεπε ότι βοηθούσε κάποιον στον πόνο του, όποιος κι αν ήταν αυτός ο πόνος, αυτό δεν θα ήταν κάτι; Μια απάντηση;».

Ρωτάτε, αγαπητέ Σ.Τ, έναν μη ψυχολόγο. Ρωτάτε μάλιστα κάποιον που πιστεύει ότι δεν υπάρχει καλός ψυχολόγος. Και ναι, δεν ξεχωρίζω σχολές και προσεγγίσεις. Ψυχαναλυτές κάθε λογής, Φροϋδικούς, Λακανικούς, Κλαϊνικούς, και μη ψυχαναλυτές, είτε Γνωσιακούς Συμπεριφορικούς Θεραπευτές, Ροτζεριανούς, Συστημικούς θεραπευτές, Υπαρξιστές, και πάει λέγοντας.  Η λίστα πάει μακριά, μέχρι εκεί που δεν φτάνει το μάτι και πιο πέρα. Θα την ξέρετε όμως μάλλον καλύτερα από μένα.

Ωστόσο, με ρωτάτε και ο τρόπος που με ρωτάτε με συγκινεί. Έχουν οι ερωτήσεις σας μια αισθητική απλότητα, μια μελαγχολική σοβαρότητα, μία −επιτρέψτε μου− ερωτική αυστηρότητα ως προς την αγωνία με την οποία απαιτούν μια απάντηση. Μια αγωνία που περιφρονεί εκ των προτέρων την απάντηση για την οποία αγωνιά, χωρίς να σταματήσει στιγμή να την αποζητά. Με αγωνία.

Θα σας απαντήσω λοιπόν, αγαπητέ. Με τον τρόπο μου. Δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Ήδη σας είπα κάπως απόλυτα και προκλητικά ότι δεν υπάρχει καλός ψυχολόγος. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν έντιμοι, ευσυνείδητοι, έμπειροι, και διαβασμένοι ψυχολόγοι. Τώρα το «διαβασμένοι», είναι εκ του περισσού. Φυσικά έχουν διαβάσει τα βιβλία τους. Δεν γίνεσαι ψυχολόγος άμα δεν διαβάσεις τα βιβλία που προβλέπονται. Όλα αυτά τα εμετικά και άθλια κατακάθια της πρόσφατης ιστορίας του ανθρώπινου πνεύματος. Όσο γι' αυτά που δεν προβλέπονται, αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Μη με ρωτήσετε να σας πω αυτή την ιστορία εδώ. Θα σας πω μόνο τούτο το μη συγκλονιστικό: Οι ψυχολόγοι είναι γενικά αμόρφωτοι. Μη με παρεξηγείτε. Δεν υποτιμώ τους αμόρφωτους. Καθόλου. Εξάλλου για μένα, μια κι εμένα ρωτάτε, αμόρφωτος δεν είναι αυτός που δεν έχει διαβάσει αρκετά, αλλά αυτός που δεν ξέρει να διαβάσει, δηλαδή ο ψυχολόγος. Να μια θεσπέσια ταυτολογία. Ελπίζω να μην ενοχλείστε με τις ταυτολογίες. Ο ψυχολόγος μαθαίνει να μην μπορεί να διαβάσει και αυτό είναι ένα απαραίτητο κομμάτι της εκπαίδευσής του. Κι αν ήξερε να διαβάζει πριν ξεκινήσει την εκπαίδευσή του, θα πρέπει να το ξε-μάθει, αλλιώς δεν θα γίνει ψυχολόγος.

Από κει και πέρα δεν έχει σημασία ποια και πόσα βιβλία διαβάζει στο γραφείο του, στην τουαλέτα, στις διακοπές του, στο κρεβάτι του. Ως ψυχολόγος πια, δεν έχει σημασία αν διαβάζει τον «Παίκτη» του Ντοστογιέφσκι, τα «Απομνημονεύματα» του Στρατηγού Μακρυγιάννη, τα ποιήματα της Σίλβια Πλάθ ή του Καβάφη, την «Κόλαση» του Δάντη ή οτιδήποτε άλλο. Πάντα το ίδιο πράγμα θα διαβάζει. Δεν μπορεί να κάνει αλλιώς.

Επιτρέψτε μου, en passant, να σας συστήσω δύο μόνο βιβλία που θα απαντήσουν πολύ καλύτερα κάποια απο τα ερωτήματα που μου θέτετε. Αν δεν αναγνωρίσετε τις απαντήσεις που δίνουν, ακόμα καλύτερα. Διαβάστε λοιπόν με την ευλάβεια που διαισθάνομαι ότι σας διακατέχει το «Ημερολόγιο ενός κλέφτη» (Journal du Voleur) του Jean Genet και μετά απο αυτό, τον πρώτο τόμο του «Enten-Eller» (Είτε - Είτε στα Ελληνικά, Either/or στα Αγγλικά) του Soren Kierkegaard. Θα σας προειδοποιούσα να αποφύγετε πεισματικά σχολιασμούς αυτών των έργων, ειδικά απο υπαρξιστές φιλόσοφους, εκτός αν έχετε γερό στομάχι και αντέχετε τη ναυτία. Και αν δεν μπορείτε να τα διαβάσετε στη γλώσσα που γράφτηκαν, που θα ήταν και το προτιμότερο, προσπαθήστε να βρείτε καλές μεταφράσεις. Καλές μεταφράσεις υπάρχουν, καλοί ψυχολόγοι δεν υπάρχουν.

Ίσως θα έπρεπε να σταματήσω εδώ, μια και μόλις σας είπα πού μπορείτε να βρείτε τις απαντήσεις στα ερωτήματά σας. Δεν θα το κάνω όμως. Από σεβασμό πρωτίστως σε σας. Ρωτήσατε εμένα, για λόγους που μόνο εσείς ξέρετε, και θα ήταν έλλειψη σεβασμού να σας απαντήσω παραπέμποντας σας εκεί που σας παρέπεμψα. Μην το αμελήσετε όμως.

Αναρωτιέστε αν ο καλός ψυχολόγος είναι αυτός που τουλάχιστον ξέρει γιατί το κάνει. Αναρωτιέστε λοιπόν γιατί διαλέξατε αυτό το επάγγελμα. Φυσικά επιβάλλεται να αναρωτηθείτε ως προς αυτό, και το έχετε ήδη κάνει. Όπως επιβάλλεται σε κάποιον που θέλει να γίνει ιερέας ή μοναχός, είτε στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, στην Καθολική ή σε Ναό Shinto στην Ιαπωνία. Οι τελετουργίες και δοκιμασίες της αναρρώτησης διαφέρουν από θρησκεία σε θρησκεία βέβαια, όπως διαφέρουν από σχολή σε σχολή ψυχοθεραπείας. Αν για τους επίδοξους ιερείς η ερώτηση είναι «Γιατί θέλω να υπηρετήσω τα Θεία;», για τους επίδοξους ψυχολόγους είναι... μα ποια είναι άραγε; Γιατί θέλω να υπηρετήσω τους συνανθρώπους μου; Όχι ακριβώς να τους υπηρετήσω, γιατί δεν είμαι υπηρέτης τους, αλλά να τους βοηθήσω. Να απαλύνω τον πόνο τους. Να τους βοηθήσω να ζήσουν, να επιλέξουν όπως αυτοί θέλουν να ζήσουν και όλες αυτές οι εμετικές παραλλαγές στο ίδιο θέμα της βοήθειας. Ναι, αλλά γιατί θέλεις να βοηθήσεις τους συνανθρώπους σου; Και θέλεις να το κάνεις καλά κι ας μην ξέρεις ακριβώς τι σημαίνει αυτό. Ίσως το ξέρουν αυτοί που ζητούν τη βοήθειά σου και ίσως αυτό να φτάνει. Αλλά δεν φτάνει.

Δεν φτάνει ποτέ γιατί ποτέ δεν ξέρετε τι θέλει ο θεραπευόμενός σας. Και δεν χρειάζεται να ξέρετε. Σύμφωνα με μια φόρμουλα γνωστή σε κάποιους ψ κύκλους, ο θεραπευτής είναι αυτός που υποτίθεται ότι ξέρει.

Θα έχετε ακούσει ίσως το ανέκδοτο που αρέσει στον Slavoj Zizek. Σας το παραθέτω στα αγγλικά, αν και πολύ φοβάμαι ότι θα κοπεί απο τον αρχισυντάκτη γιατί μπορεί να προσβάλει τους Χριστιανούς.

The night before Jesus Christ was arrested and crucified, his followers started to worry — Christ was still a virgin; wouldn't it be nice to have him experience a little bit of pleasure before he dies? So they asked Mary Magdalene to go to the tent where Christ was resting and seduce him; Mary said she would do it gladly and went in, but five minutes later, she ran out screaming, terrified and furious. The followers asked her what went wrong, and she explained: "I slowly undressed, spread my legs and showed Christ my pussy; he looked at it, said 'What a terrible wound! It should be healed!' and gently put his palm on it."

Ακούστε, φίλτατε. Η πληγή του άλλου δεν σας αφορά. Ακόμα κι όταν ο άλλος έρχεται σε σας ζητώντας βοήθεια. Και σας ρωτάει «Πείτε μου ποιος είμαι. Πείτε μου τι μπορώ να κάνω; Πείτε μου πώς θα σταματήσω να πονάω». Αν το καταλάβετε αυτό, θα γίνετε ένας καλός ψυχολόγος.

Δηλαδή δεν θα υπάρχετε. Ελπίζω να μην σας τρομάζει η ανυπαρξία.

Με εκτίμηση

Αλέξης Κροκιδάς

Υ.Γ. Απαντώντας σας με τον τρόπο που το έκανα, αποφάσισα να μην σας κουράσω με κοινωνιολογικές αναλύσεις γύρω από τη λειτουργία του ιστορικού ρόλου του ψυχολόγου. Με μία προτασούλα μόνο θα σας πω κάτι που διαισθάνομαι ότι ήδη υποψιάζεστε, ότι δηλαδή πρόκειται για μια λειτουργία ανελέητα συμμορφωτική και άρα δια-μορφωτική του υποκειμένου. Δεν θα σας είναι πολύ δύσκολο να ανατρέξετε στη γενεαλογία αυτής της λειτουργίας από τα τέλη περίπου του 19ου αιώνα.  Όλα τα άλλα περί βοήθειας για τους πονεμένους, της γης τους κολασμένους, είναι οι μιξο-διαμαρτυρίες του δειλού σαδιστή που δεν έχει τη γενναιότητα, δηλαδή την εντιμότητα, να πει «λατρεύω  τον πόνο σας». Ο ψυχολόγος είναι ένας ανέντιμος, δηλαδή δειλός σαδιστής. Και μόνο ως τέτοιος μπορεί να υπάρχει. Οι έντιμοι σαδιστές σπανίζουν και σίγουρα δεν θα τους βρείτε ανάμεσα στις τάξεις των ψυχολόγων.