«Η ασθένεια του φόβου είναι πιο απειλητική από το φόβο της ασθένειας»

Με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του νέου βιβλίου του με τίτλο «Το Διακόνημα και το Χειροτέχνημα, Τετράδια στοχασμού πάνω στην υγεία, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή» (Εκδόσεις Παπαζήση, Δεκέμβριος 2017), ο διακεκριμένος καρδιολόγος, αναπληρωτής διευθυντής στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο (ΩΚΚ), μουσικοσυνθέτης και συγγραφέας Θανάσης Δρίτσας μιλάει σήμερα στην A.V. για τη θεραπευτική αξία της μουσικής του Mozart, αλλά και για την ανάγκη να αποτελέσει η Υγεία ένα ανθρωποκεντρικό σύστημα, με μία υγιή αντίληψη περί πρόληψης και προαγωγής της δημόσιας υγείας.

Γιατρέ, το τελευταίο τριήμερο, επτά εκατομμύρια Ιταλοί έσπευσαν στον οικογενειακό τους γιατρό, ζητώντας του να τους επισκεφθεί, διότι παρουσίαζαν συμπτώματα γρίπης. Σύμφωνα με τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης, το ποσοστό αυτό παρουσιάζει αύξηση της τάξης του 30% σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2016, αλλά πανικό δεν βλέπουμε. Αλλάζει κάτι στην επικοινωνιακή στρατηγική της ιατρικής κοινότητας, νομίζετε;

O πανικός μεταδίδεται πολύ εύκολα μέσα από το διδίκτυο και μάλιστα η γρίπη έχει αποτελέσει συχνή αιτία συναγερμού για τη δημόσια υγεία. Η επιστημονική κοινότητα με βάση τα δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας οφείλει να ενημερώνει σωστά το κοινό. Αυτό που έχει σημασία είναι ποιος δίνει τα υπεύθυνα στοιχεία που αφορούν την θνητότητα, διότι μπορεί να έχεις αυξημένη νοσηρότητα αλλά η θνητότητα να μην έχει αυξηθεί. Δεν έχει σημασία πόσοι αρρωσταίνουν αλλά πόσοι τελικά πεθαίνουν από γρίπη. Η άποψη μου είναι ότι θα πρέπει να εμβολιάζονται μόνον οι ομάδες αυξημένου κινδύνου και όχι μαζικά ο πληθυσμός. Θα πρέπει να εμπιστευθεί ο ασθενής τον θεράποντα γιατρό του και ο θεράπων γιατρός θα πρέπει να εμπιστευθεί τους διεθνείς επιστημονικούς οργανισμούς που κατευθύνουν την κλινική πράξη. Ακούς τον γιατρό που θα εμπιστευθείς και όχι το διαδίκτυο ή τα έντυπα ΜΜΕ. Στη χώρα μας εμβολιάζονται κάθε χρόνο για τη γρίπη-λόγω πανικού-πολύ περισσότερα άτομα από ότι προβλέπουν οι κατευθυντήριες οδηγίες. Η γνωστή αφελής δικαιολογία είναι «και τι θα πάθω αν το κάνω αφού θα είμαι πλέον ήσυχος». Άλλωστε η ασθένεια του φόβου είναι περισσότερο απειλητική από τον φόβο της ασθένειας. Η γρίπη δεν είναι θέμα επικοινωνιακής πρακτικής αλλά συνεπούς αντιμετώπισης με βάση τα κλινικά δεδομένα και τις κατευθυντήριες οδηγίες από αξιόπιστα διεθνή επιστημονικά όργανα.

Η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υγείας έχει σχεδιάσει μία νέα δομή για τη δημόσια πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, με αυστηρό gate keeper τον υποχρεωτικό οικογενειακό γιατρό. Κατά τη γνώμη σας, πόσο ασθενοκεντρικό είναι αυτό το σύστημα;

Πολλές αξιόπιστες φωνές έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για την ανάγκη ενός κεντρικού σχεδιασμού της πρωτοβάθμιας περίθαλψης ήδη από τη δεκαετία του 80. Δεν έγινε ποτέ κάτι σοβαρό. Σήμερα οδηγούμαστε βίαια σε ένα παρωχημένης αντίληψης σύστημα πρωτοβάθμιας περίθαλψης το οποίο μπορεί να απέδωσε κάποτε (πχ στη Βρετανία τις δεκαετίες 60-70) αλλά δεν είναι κατάλληλο για τα δεδομένα του 2017. Ο έλληνας ασθενής δεν διαθέτει κουλτούρα οικογενειακής ιατρικής και επίσης θεωρώ απαράδεκτο το αυστηρό gate keeping χωρίς δυνατότητα επιλογής γιατρού. Στη χώρα μας η πρωτοβάθμια περίθαλψη στήνεται γρήγορα και με προχειρότητα αποκλειστικά για να εξυπηρετήσει περικοπή των εξόδων και τον πλήρη κεντρικό έλεγχο. Έπρεπε βέβαια να μπεί κάποιο φίλτρο διότι ο έλληνας ασθενής για ένα απλό διάστρεμμα αναζητούσε στο νοσοκομείο τον καθηγητή της ορθοπεδικής! Οι επιστημονικές εργασίες όμως σήμερα δείχνουν ότι η γρήγορη πρόσβαση στην ειδική φροντίδα, σε σοβαρά περιστατικά, σώζει ζωές.

Γράφετε στα βιβλία σας ότι έχουμε περάσει από τις υπερβολές της άκρατης συνταγογράφησης φαρμάκων και εξετάσεων στον απόλυτο έλεγχο των γιατρών από την διοικητική και την πολιτική εξουσία. Μας εξηγείτε γιατί αυτή η ομηρία των γιατρών δεν είναι προς όφελος του ασθενή;

Ζήσαμε στη χώρα μας την απόλυτη σπατάλη και την παράνοια στην συνταγογράφηση φαρμάκων και εξετάσεων. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ένα περιστατικό όπου εξέταση αίματος-τεστ εγκυμοσύνης στην σύζυγο είχε συνταγογραφηθεί στο βιβλιάριο του συζύγου της! Αυτή βέβαια την σπατάλη ευνοούσε και ο πληθωρισμός των ιατρών, έχουμε τη μεγαλύτερη αναλογία γιατρών ανά μονάδα πληθυσμού στην Ευρώπη και μας συναγωνίζεται παγκόσμια μόνο η Κούβα. Ο πληθωρισμός επαγγελματιών υγείας δημιουργεί μοιραία τεχνητή ζήτηση εξετάσεων και υπερσυνταγογράφηση. Τώρα, στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης, περάσαμε στο αντίθετο άκρο, από τον κατήφορο στον ανήφορο. Ο ΕΟΠΥΥ επιβάλλει όλο και πιο ασφυκτικές συνθήκες για την συνταγογράφηση εξετάσεων και μάλιστα με εξευτελιστικές αμοιβές των γιατρών. Έτσι περιορίζεται η ελευθερία σκέψης-βούλησης του γιατρού και συνεπώς περιορίζονται και οι επιλογές που αφορούν τον ασθενή. Η ηλεκτρονική συνταγογράφηση παρουσιάζει σταθερά αυξανόμενες δυσκολίες και περιορισμούς ενώ παράλληλα πέφτει το κόστος φαρμάκων και εξετάσεων. Αν χρειάζεται να δαπανήσει τόσο χρόνο ο ασθενής για να πάρει μια ηλεκτρονική συνταγή, από την οποία θα γλυτώσει 2-3 ευρώ συμμετοχής, πηγαίνει και αγοράζει το φάρμακο κατευθείαν. ‘Ισως αυτή να είναι και η επιθυμία των κρατικών φορέων, να αγοράζουν μόνοι τους οι ασθενείς όλα τα φάρμακα.

Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι η φυσικοθεραπεία εξοικονομεί, συν τοις άλλοις, δημόσιες δαπάνες Υγείας. Η μουσικοθεραπεία απευθύνεται κυρίως σε ασθενείς οι οποίοι απολαμβάνουν πολύ πλούσια και πολύ ανεπτυγμένα συστήματα Υγείας;

Η μουσικοθεραπεία δεν κοστίζει καθόλου σε ένα σύστημα υγείας. Στις ΗΠΑ και την Ευρώπη οι μουσικές παρεμβάσεις (μέσα από ειδικά εκπαιδευμένους θεραπευτές) πληρώνονται από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και αποτελούν συμπλήρωμα της θεραπευτικής αντιμετώπισης των ασθενών. Η μουσικοθεραπεία δεν υποκαθιστά την ιατρική αλλά την συμπληρώνει. Να τονίσω ότι πρόσφατες επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι με την εφαρμογή μουσικής σε μονάδες εντατικής θεραπείας μπορεί κανείς να περιορίσει σημαντικά το κόστος σε φάρμακα που χρησιμοποιούνται για προβλήματα ύπνου, άγχους και πόνου. Η χρήση κατάλληλης μουσικής αποδεικνύεται εξαιρετικό υπναγωγό, αγχολυτικό, παυσίλυπο και παυσίπονο φάρμακο. Το πρόβλημα είναι ότι, με βάση την επικρατούσα αντίληψη, ιατρική πράξη θεωρείται ότι περιλαμβάνει φάρμακα ή μηχανικές παρεμβάσεις. Και προάγονται κυρίως τα φάρμακα και οι επεμβάσεις. Για τον ίδιο λόγο δεν προάγεται τόσο και η φυσική άσκηση ως φάρμακο. Ενώ μεγάλες πρόσφατες επιστημονικές μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι η άσκηση είναι ισοδύναμο φαρμάκων και ότι βελτιώνει σημαντικά την καρδιαγγειακή θνητότητα εντούτοις δεν προάγεται τόσο όσο τα φάρμακα ή οι μηχανικές παρεμβάσεις. Τονίζω ότι και η μουσική και η άσκηση αποτελούν συμπληρώματα θεραπείας και δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την κύρια ιατρική αγωγή.

Στην εποχή των μεγάλων δυνατοτήτων, τις οποίες διαθέτουν οι ασθενείς, προκειμένου να ενημερωθούν για τις νόσους και τις θεραπευτικές επιλογές, υπάρχουν πρακτικές μέθοδοι για την εκπαίδευση των ίδιων των ασθενών, προκειμένου το σύστημα Υγείας της χώρας μας να γίνει, όπως το ονομάζετε στα βιβλία σας, ανθρωποκεντρικό;

O  ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της υγείας εξαρτάται από το δίπολο γιατρός-ασθενής. Αρα απαιτείται εκπαίδευση και των δύο στοιχείων, και του γιατρού και του ασθενή. Θα πρέπει να εκπαιδευτούν στην επικοινωνία και οι γιατροί και οι ασθενείς, δηλαδή όλοι εμείς. Στο παραδοσιακό αυτό δίπολο σήμερα έχουν υπεισέλθει και άλλες επαγγελματικές ομάδες που για ευνόητους λόγους αποκτούν προδευτικά καθοριστικό ρόλο. Για παράδειγμα, οι επαγγελματίες της διοίκησης (managers) και των οικονομικών της υγείας επιδρούν στον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της υγείας εφόσον η προτεραιότητα τους είναι το κόστος. Και μάλιστα οι managers αξιολογούν πλέον τους γιατρούς όχι με βάση το ήθος ή την επιστημονική κατάρτιση αλλά με βάση το χρήμα που φέρνουν στο νοσοκομείο ή στην κλινική.  Ο γιατρός του μέλλοντος θα πρέπει βέβαια να εκπαιδευτεί στο να διαχειρίζεται σωστά τη σχέση κόστους-ωφέλους όσον αφορά τις ιατρικές πράξεις. Το ακριβότερο δεν είναι πάντα και καλύτερο. Οι ασθενείς πρέπει να εκπαιδευτούν στο να αποκτήσουν κοινωνική αγωγή έτσι ώστε να σέβονται τον γιατρό που θα εμπιστευτούν. Η αγωγή είναι σημαντικότερη από την παιδεία και η νεοελληνική πραγματικότητα παράγει-δυστυχώς-εδώ και πολλές δεκαετίες ανάγωγους και κακομαθημένους πολίτες. Είναι ενδιαφέρον ότι στην Ελλάδα ο μεταπολιτευτικός λαικισμός έχει καταφέρει να γκρεμίσει τον σεβασμό που απολάμβαναν παλαιότερα οι γιατροί με πρόφαση τα γενικότροπα συμπεράσματα: «όλοι οι γιατροί τα πιάνουν» και ότι «όλοι οι γιατροί είναι πλούσιοι». Ενώ όμως ο έλληνας πολίτης κατηγορεί τους γιατρούς την ίδια στιγμή γοητεύεται από το μικροαστικό όνειρο να κάνει το παιδί του γιατρό. Αποτέλεσμα του μικροαστικού ονείρου ήταν ο ιατρικός πληθωρισμός και η προλεταριοποίηση του ιατρικού λειτουργήματος που βιώνουμε σήμερα στη χώρα μας.

Μπορείτε να μας δώσετε ορισμένα παραδείγματα της «στυγνής εκμετάλευσης» των ασθενών, για την οποία αναφέρεσθε στα βιβλία σας, πέραν από το γνωστό μας «φακελάκι»;

Με την ευρεία έννοια εκμετάλλευση συμβαίνει όταν οι ασθενείς πείθονται να υποβληθούν σε υπερβολικές ή περιττές εξετάσεις και επίσης όταν δεν γίνεται σωστά η επικοινωνία γιατρού-ασθενή. Στην Ελλάδα έχει αναφερθεί ότι γίνονται 3-4 φορές περισσότερες μαγνητικές τομογραφίες σε σχέση με την πολιτεία της Νέας Υόρκης (ΗΠΑ) που έχει σχεδόν τον ίδιο πληθυσμό. Οι υπερβολικές εξετάσεις και την τσέπη του ασθενή και τα δημόσια ταμεία αδειάζουν και επίσης οδηγούν σε περισσότερες ιατρογενείς επιπλοκές. Βέβαια στην Ελλάδα ο γιατρός που δεν γράφει πολλά φάρμακα θεωρείται κακός γιατρός και θα τον εγκαταλείψει ο ασθενής για να πάει σε έναν άλλο γιατρό ο οποίος θα του γράψει σίγουρα το φάρμακο που επιθυμεί. Και επίσης αν πεις σε ασθενή ότι δεν χρειάζεται να μετράει κάθε 4 μήνες την χοληστερίνη του θα σε εγκαταλείψει για να πάει σε άλλον γιατρό ο οποίος θα συστήσει μέτρηση ανά 2 μήνες! Για περίπου τα δύο τρίτα των μηνύσεων που γίνονται από ασθενείς σε γιατρούς ευθύνεται η κακή επικοινωνία, η έλλειψη ενδιαφέροντος και συμπαράστασης από την πλευρά των γιατρών. Δεν είναι τόσο η επιπλοκή σε μια ιατρική πράξη όσο η αδιαφορία και η απουσία επικοινωνίας (πριν και μετά την επιπλοκή) που διώκεται από τον ασθενή και το περιβάλλον του. 

Τελικά, γιατρέ, η μουσική του Mozart είναι θεραπευτική ή απλώς έχει θεραπευτικά αποτελέσματα σε ασθενείς οι οποίοι αγαπούν τη μουσική του Mozart;

Η επιστημονική βιβλιογραφία την δεκαετία του 90 ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις βιολογικές επιδράσεις της μουσικής του WA Mozart και μάλιστα καθιερώθηκε ο διεθνής όρος «επίδραση Mozart» (Mozart Effect). Η κλασική μουσική είναι περισσότερο αποτελεσματική θεραπευτικά σε άτομα που έχουν μεγαλώσει σε ανάλογο πολιτιστικό περιβάλλον, βλ. κεντρική Ευρώπη. H κουλτούρα και το πολιτισμικό περιβάλλον που μεγαλώνει κανείς παίζει σημαντικό ρόλο στην επιλογή μουσικής ακρόασης για θεραπευτικούς σκοπούς. Η μουσικοθεραπεία δεν είναι όμως μια απλή υπόθεση επιλογής μουσικής, πολύ σημαντική είναι η πλευρά της εμπειρίας και του βιώματος στις μουσικές παρεμβάσεις.