Η τελευταία διάλεξη του Κώστα Στεφανή

Στη μνήμη του Κώστα Στεφανή, τον οποίον πάντα άκουγα με ιδιαίτερη προσοχή και σεβασμό, από τον οποίον ελάμβανα πολύ σπουδαίες σκέψεις και ερωτήματα.

Ένας χρόνος συμπληρώθηκε πλέον από το θάνατο του Κώστα Στεφανή και η τελευταία διάλεξή του θα μείνει για πάντα στις μνήμες όλων όσοι την είχαν παρακολουθήσει, στην αίθουσα εκδηλώσεων του ξενοδοχείου της Αθήνας «Royal Olympic».

1981. Στην πιο έντονη περίοδο της διαμάχης Δύσης - Ανατολής, στην "καρδιά" του Ψυχρού Πολέμου, ο κορυφαίος διεθνώς Έλληνας καθηγητής Ψυχιατρικής, ακαδημαϊκός, διανοούμενος και βαθιά ανθρωπιστής Κώστας Στεφανής αναλαμβάνει τη θέση του προέδρου της Παγκοσμίας Ψυχιατρικής Εταιρείας.

Ο Κώστας Στεφανής βρέθηκε αμέσως στο "μάτι" του κυκλώνα. Κατηγορήθηκε και για πράκτορας της CIA και για πράκτορας της KGB, την περίοδο κατά τη οποία το θέμα των αντιφρονούντων στην Σοβιετική Ένωση ήταν το δεύτερο στην "ατζέντα" της συνάντησης Ρέιγκαν - Γκορμπατσόφ.

Οι ψυχίατροι των χωρών του ανατολικού μπλοκ δεν άργησαν να αποχωρήσουν από την Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία.

"Ο ψυχίατρος πρέπει να υπακούει σε κανόνες οι οποίοι να διευκολύνουν την επικοινωνία και όχι να χαράσσει διαχωριστικές γραμμές". Αυτή ήταν η κεντρική ιδέα της βαθιάς διανοητικότητας εναρκτήριας ομιλίας του Κώστα Στεφανή στο 1ο συνέδριο Ψυχιατροδικαστικής, το οποίο είχε πραγματοποιηθεί τον Δεκέμβριο του 2012, στην Αθήνα.

"Υπάρχουν ατελείωτα ερωτήματα. Δεν είμαι σε θέση να τα απαντήσω. Δεν μπορεί να απαντήσει ούτε η ψυχιατροδικαστική επιστημονική κοινότητα". Αυτό επανέλαβε με έμφαση αρκετές φορές ο Κώστας Στεφανής κατά τη διάρκεια εκείνης, της τελευταίας ομιλίας του και έθεσε διεξοδικά μερικά από τα πιο σπουδαία ηθικά, φιλοσοφικά, επιστημονικά, κοινωνικά και πολιτικά ερωτήματα με τα οποία είναι αντιμέτωπη όχι μόνον η Ψυχιατροδικαστική, αλλά ολόκληρος ο κλάδος της Ψυχιατρικής.

"Συμβιβάζεται ο πυθαγόρειος πατερναλισμός, αντανάκλαση της πυθαγόρειας θεολογίας, με τη σύγχρονη τάση της αυτονομίας; Μέσα στο καλό του αρρώστου περιλαμβάνεται η έννοια της αυτονομίας και της ανάπτυξης της προσωπικότητας. Έχουμε ορκιστεί σε αυτό, αλλά ενεργούμε και προσπαθούμε αλλιώς. Τι θέλουμε; Καλλιέργεια της εμπιστοσύνης με τον άρρωστο. Αυτονομία ή πατερναλισμός; Αυτό είναι το βασικό ερώτημα".

Ο Κώστας Στεφανής συνέχισε την ομιλία του: "Μέγιστο είναι το πρόβλημα πώς χειριζόμαστε το DNA στο χώρο της Ψυχιατροδικαστικής. Αντιμετωπίζουμε πολύ μεγάλα προβλήματα όταν η κλινική εξέταση διαφωνεί με τις ενδείξεις του DNA. Το κυριότερο: Μπορεί ένας άνθρωπος να επικαλεστεί το DNA του και να ζητήσει να απαλλαγεί για ένα έγκλημα; Παρακάτω. Ο ψυχίατρος ο οποίος υπηρετεί το κράτος. Μπορεί ο ψυχίατρος να υπηρετεί το κράτος και, ταυτόχρονα, τον άρρωστο; Δικαιούται ο πραγματογνώμων ή ο ψυχίατρος του κράτους και των ασφαλιστικών εταιρειών να έχει αρρώστους; Ποια συμφέροντα θα εξυπηρετεί εάν υπηρετεί δύο 'αφεντάδες';".

Οικουμενικότητα των αξιών ή πολιτισμικός σχετισκισμός; Οικουμενικότητα των αξιών, ήταν η απάντηση του Κώστα Στεφανή. "Οικουμενικότητα των αξιών, και εάν υπάρχουν διαφορετικές αξίες σε διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα, αυτές πρέπει να αναχθούν στο επίπεδο των κυρίαρχων οικουμενικών αξιών".

Η Ψυχιατρική, όμως, έχει ευθείες κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις, τις οποίες δεν έχουν άλλες ειδικότητες της Ιατρικής. "Ποιες πρέπει να είναι οι σχέσεις της Ψυχιατρικής και της Ηθικής με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον; Δικαιούται ο ψυχίατρος να επεκτείνει την αρμοδιότητά του και πέραν του αρρώστου, του ατόμου; Δικαιούται να πέρνει θέση απέναντι στην κοινωνία και την πολιτική; Και δικαιούται η κοινωνία και η πολιτική να παρεμβαίνει στη σχέση ψυχιάτρου - ασθενή; Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αυτά τα ερωτήματα απέκτησαν τεράστιες διαστάσεις. Είχα εμπλακεί και εγώ στη διαμάχη και το πλήρωσα ακριβά".