Ψυχοφάρμακα: να τα πάρω ή να μην τα πάρω;

Στις 25 Νοεμβρίου 2015 ο υπουργός υγείας της Νορβηγίας Bent Høie έδωσε εντολή στις τέσσερις Υγειονομικές Περιφέρειες της χώρας να σχεδιάσουν και να προσφέρουν θεραπευτικές παρεμβάσεις χωρίς ψυχοφάρμακα για ψυχιατρικούς ασθενείς οι οποίοι δεν επιθυμούν να τα πάρουν. Δηλαδή, απλά και πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι ψυχιατρικές κλινικές είναι υποχρεωμένες να προσφέρουν στους ασθενείς οι οποίοι δεν θέλουν να πάρουν ψυχοφάρμακα, υπηρεσίες και φροντίδα χωρίς την χρήση ψυχοφαρμάκων. Επίσης οι κλινικές, με βάση την δεσμευτική εντολή, θα ήταν υποχρεωμένες να προσφέρουν την κατάλληλη βοήθεια σε όσους ασθενείς επιθυμούν να μειώσουν την φαρμακευτική τους αγωγή.

Η διορία που τους έδωσε για να σχεδιάσουν και να οργανώσουν τις υπηρεσίες τους ήταν η 1η Ιουνίου 2016.

Ας πάρουμε όμως μια μικρή ανάσα, πριν συνεχίσουμε να δούμε τι έγινε στην συνέχεια.

Το Βασίλειο της Νορβηγίας, για όσους δεν το ξέρουν, κατατάχθηκε στη πρώτη θέση στον Παγκόσμιο Πίνακα Ευτυχίας το 2017 (World Happiness Report 2017). Εμείς παρεπιπτόντως είμαστε στην 87 θέση, αλλά ρίχνουμε στην Πορτογαλία (89η θέση) και στην γειτονική μας Βουλγαρία (105η θέση), έτσι για να μη μας απειλούν συνέχεια οι επιχειρηματίες ότι θα κλείσουν το μαγαζί τους εδώ και θα πάνε στη Βουλγαρία που έχει λιγότερους φόρους. Πηγαίνετε λοιπόν συμπατριώτες και καλή τύχη, αλλά θα μιζεριάσετε εκεί.

Τώρα, για να καταλάβουμε λίγο τι συνέβη εκεί στην ευτυχισμένη Νορβηγία. Καλά να είναι οι ευτυχισμένοι και φίλτατοι Νορβηγοί, εγώ πάντως που πήγα πέρσι για δουλειά στο Οσλο και στο Ντράμμεν, καμιά σαρανταριά χιλιόμετρα έξω απ το Οσλο, μ' έπιασε η ψυχούλα μου και δεν έβλεπα την ώρα να γυρίσω. Ασε που μια μπυρίτσα έκανε περίπου 9 ευρώ. Ο Χριστός κι η Παναγία!

Αυτό που συνέβη λοιπόν εκεί στο βασίλειο της Νορβηγίας, είναι κοσμο-ιστορικής σημασίας για την ψυχιατρική σε όλο τον κόσμο. Δεν γύρισαν βέβαια τα πάνω κάτω σε μια νύχτα, αλλά άνοιξε μια μικρή ρωγμή σ’ ενα τείχος που έχει αποδειχτεί μέχρι τώρα πολύ πιό ανθεκτικό απ αυτό του Βερολίνου. Για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε επίσημα σε μια χώρα το δικαίωμα των ψυχιατρικών ασθενών να πούνε ναι θέλουμε βοήθεια, αλλά όχι δεν θέλουμε ψυχοφάρμακα.

Για όσους αναρωτιούνται γιατί όλη αυτή η ιστορία, η απλή απάντηση έχει δύο σκέλη. Πρώτον, όλο και περισσότερες έρευνες τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να αμφισβητούν μεθοδικά και στοιχειοθετημένα τα υποτιθέμενα οφέλη απο την λήψη ψυχοφαρμάκων ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύουν τις σοβαρές παρενέργειες και τις συχνά σοβαρότατες και μη αναστρέψιμες ζημιές στην υγεία. Οι εκτιμήσεις για τους θανάτους που προκαλούνται απο μακροχρόνια λήψη ψυχοφαρμάκων διαφέρουν ως προς τα εκτιμώμενα μεγέθη, αλλά τα στοιχεία είναι το λιγότερο ανησυχητικά. O Professor Peter Gøtzsche εκτιμά ότι ψυχοφάρμακα σκοτώνουν πάνω απο μισό εκατομμύριο ανθρώπους άνω των 65 κάθε χρόνο στην Αμερική και στην Ευρώπη καθιστώντας τα την τρίτη αιτία θανάτου μετά τα καρδιακά και τον καρκίνο για αυτή την ηλικιακή ομάδα. Φυσικά και όπως είναι αναμενόμενο, πολλοί διαφωνούν σθεναρά με τις εκτιμήσεις του, αλλά η συζήτηση φαίνεται να έχει πια ανοίξει για τα καλά στους κόλπους της επιστημονικής-ερευνητικής κοινότητας κι αυτό είναι πολύ ευπρόσδεκτη εξέλιξη. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι οι πωλήσεις ψυχοφαρμάκων παγκοσμίως αγγίζουν τα 76 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Αντε τώρα να προσπαθήσεις να αμφισβητήσεις την χρησιμότητα τους. Είναι σαν να προσπαθούσες την εποχή που οι καπνοβιομηχανίες έλεγαν ότι το κάπνισμα είναι απολύτως ασφαλές, να πείς εσύ ότι δεν είναι. Είναι πια ιστορικά αποδεδειγμένο ότι έρευνες την δεκαετία του 80 παραποιήθηκαν ή και κυριολεκτικά θάφτηκαν για να μη δουν το φως της ημέρας.  

Δεύτερον, οι φωνές για την κατάργηση μέτρων και μηχανισμών αναγκαστικής νοσηλείας και θεραπείας ολοένα πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια. Και δεν πρόκειται για μοναχικές φωνές απο περιθωριακούς, ασήμαντους και γραφικούς τύπους, όπως εγώ ας πούμε, αλλά για λόγο αρθρωμένο απο διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ, από σοβαρούς επιστήμονες και ερευνητές και πανεπιστημιακά ερευνητικά κέντρα και φυσικά απο οργανώσεις ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε όλο και περισσότερες χώρες του κόσμου. Ακόμα και η άκρως συντηρητική Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία (American Psychiatric Associastion) βουτηγμένη ιστορικά σε σκάνδαλα και δράσεις που κάθε άλλο παρα επιστημονικές δεν ήταν, δημοσίευσε πρόσφατα στο μηνιαίο περιοδικό της, Psychiatric Services, μια έρευνα που εξετάζει το θέμα ταμπού, δηλαδή την διακοπή ψυχοφαρμάκων και την ικανοποίηση των ασθενών που το έκαναν. Το συμπέρασμα προσεκτικά διατυπωμένο, είναι ωστόσο αξιοθαύμαστο. «Μελλοντικές έρευνες θα πρέπει να καθοδηγήσουν συστήματα παροχής υπηρεσιών υγείας στο να μπορέσουν να υποστηρίξουν καλύτερα τις επιλογές των ασθενών και την αυτονομία / αυτοδιάθεση τους σχετικά με την χρήση και την διακοπή της ψυχιατρικής φαρμακευτικής αγωγής τους».

Η δική μας Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία περιμένει τις εξελίξεις πριν αποφανθεί. Σου λέει, κάτσε μη μας πάρουν με τα αυγά. Μπράβο παιδιά.

Εν πάσει περιπτώσει, οι εξελίξεις στην Νορβηγία δεν πήγαν ακριβώς όπως ήλπιζε ο Υπουργός Υγείας. Η αντίδραση των ψυχιάτρων ήταν σφοδρή. Τι; Που ακούστηκε αυτό το πράγμα; Να ακούμε τι θέλουν οι ασθενείς; Να σηκωθούν τα πόδια να χτυπάνε το κεφάλι δηλαδή. Όχι και πάλι όχι. Αυτοί οι φουκαράδες χρειάζονται φάρμακα και εμάς είναι ιερό μας  χρέος να τους τα δίνουμε με το ζόρι αν δεν τα θέλουν, για το καλό τους. Πείσμωσαν λοιπόν οι ψυχίατροι και η προθεσμία της 1ης Ιουνίου 2016 πήγε περίπατο. Ωστόσο και ευτυχώς, αυτή η γενναία απόπειρα ριζικής μεταρρύθμισης δεν έχει θαφτεί. Στην ψυχιατρική κλινική Asgård στο μακρυνό Tromsø υπάρχει μια μπλέ ταμπέλα στην είσοδο του θαλάμου: medikamentfritt behandlingstilbud, σε (άκομψη) ελληνική απόδοση, θεραπεία ελεύθερη από φάρμακα, ή κάπως πιο κομψά στα Αγγλικά, medication-free treatment. Άλλες κλινικές σε άλλες περιοχές της χώρας έχουν αρχίσει δειλά δειλά να κρατούν κρεβάτια στους ψυχιατρικούς θαλάμους ειδικά για σθενείς που δεν θέλου να πάρουν φάρμακα.

Η ρωγμή στο τείχος δεν τσιμεντώθηκε και παραμένει ανοιχτή.

Να δω μια τέτοια πινακίδα στο Δαφνί κι ας πεθάνω. Το λέω εκ του ασφαλούς βέβαια, γιατί δεν φαντάζομαι ότι πρόκειται να το δώ, ακόμα κι αν φτάσω σε βαθειά γηρατιά, κάτι που δεν το πολύ-προβλέπω, ούτε κιόλας επιθυμώ ιδιαίτερα.

Χρωστώ ένα μεγάλο χρέος στον Robert Whitaker, χάρη στις έρευνες και το ρεπορτάζ του οποίου ενημερώθηκα για τις εξελίξεις στην Νορβηγία.