Έχουν τα άτομα με ΔΕΠΥ μικρότερο εγκέφαλο;

Vor allem eins, mein Kind, sei treu und wahr! Laß nie die Lüge deinen Mund entweih'n.

Ας μην αναφέρουμε ονόματα προς το παρόν. Ας δούμε λίγο την ιστορία. Ένα από τα πιο έγκυρα επιστημονικά περιοδικά στον κόσμο δημοσιεύει ένα άρθρο, τώρα, δηλαδή πριν από δυο τρεις εβδομάδες. Το άρθρο, απαύγασμα μιας μεγάλης έρευνας, υπογράφεται από 82 επιστήμονες-ερευνητές. Μάλιστα, ογδόντα δύο. Το περιοδικό στέλνει και δελτία τύπου σε εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας οι οποίες τα δημοσιεύουν πρός ενημέρωση του κοινού. Τίποτα το παράξενο. Τα ευρήματα επιστημονικών ερευνών, ειδικά οταν αφορούν τη ζωή μας άμεσα, πρέπει να κοινοποιούνται για να χαίρεται ο κόσμος με την πρόοδο της επιστήμης και να μαθαίνει κι αυτός. Ελα όμως που, με το που δημοσιεύονται άρθρο και δελτία τύπου, τσακ σε λίγες μέρες εμφανίζεται μια σφοδρή κριτική της έρευνας πάνω στην οποία βασίστηκε το άρθρο. Σφοδρή, σοδρότατη του στιλ ότι οι επιστήμονες ερευνητές δεν έκαναν απλώς μερικά λάθη εδώ κι εκεί, γιατί άνθρωποι είμαστε και σφάλματα κάνουμε, εδώ και το ΔΝΤ έχει πέσει έξω στις εκτιμήσεις του και οι οικονομολόγοι του έχουν διδακτορικά με το τσουβάλι. Του στιλ λοιπόν ότι δεν έκαναν μόνο κάποια σφάλματα, αλλά είπαν ψέματα, απέκρυψαν στοιχεία, κατασκεύασαν στοιχεία, παρουσίασαν ένα σαξές στόρι (είναι πια καιρός να πολιτογραφηθεί η φράση στα ελληνικά) που θα ζήλευαν ουκ ολίγες ελληνικές κυβερνήσεις τα τελευταία Χ χρόνια (όπου Χ ο καθένας μπορεί να βάλει τον αριθμό της αρεσκείας του).

Και καπάκι στην κριτική αυτή, ξεκινάει και μια διαδικτυακή αίτηση προς συλλογην υπογραφών για να πιέσουν τον εκδότη του περιοδικού που λέγαμε, να απόσύρει το άρθρο και να ζητήσει και συγγνώμη που το δημοσίευσε χωρίς να ελέγξει την εγκυρότητά του. Είπαμε, δεν θα πούμε ονόματα ακόμα, αλλά δεν κρατιέμαι να πω ότι ο εκδότης του περιοδικού είναι παλιός συνάδελφος και φίλος. Παρόλα αυτά υπέγραψα κι εγώ την αίτηση.

Και την υπέγραψα γιατί έχοντας διαβάσει το άρθρο και την σφοδρή κριτική που διατυπώθηκε, πείστηκα ότι όντως θα έπρεπε ο παλιός φίλος να κάνει το γενναίο και έντιμο βήμα να απόσύρει το άρθρο και να ζητήσει συγγνώμη. Δεν το έγραψε ο ίδιος βέβαια, αλλά σαν εκδότης/διευθυντής του περιοδικού, έχει την ευθύνη για ότι δημοσιεύεται στο περιοδικό του. 

Τώρα θα μου πείτε, αν ήταν αυτοκίνητο με πειραγμένο το σύστημα μέτρησης καυσαερίων ή ηλεκτρική σκούπα που μόλις την έβαζες στην μπρίζα σου ’κανε ηλεκτροσόκ, ή κάποιο φάρμακο που στα καλά των καθουμένων σε έκανε να θες να πηδήξεις από το μπαλκόνι, ή αν κατασκεύαζες μια γέφυρα για πεζούς κι όταν για πρώτη φορά πήγε ο κοσμάκης να την εγκαινιάσει, άρχισε να κουνιέται σαν τραμπάλα (ήμουν εκεί και το βίωσα κι αυτό το παράξενο φαινόμενο το 2000, αλλά δεν σας λέω το όνομα της γέφυρας, μιας και δεν λέμε ονόματα ακόμα, μόνο ότι περνάει πάνω από ένα ποτάμι), θα τα απέσυρες τα προϊόντα από την αγορά και θα την έκλεινες και τη γέφυρα (όπως κι έγινε και παρέμεινε κλειστή για δύο χρόνια μέχρι να την στρώσουν να μην κουνιέται). 

Αλλά ένα επιστημονικό άρθρο, έστω παραπλανητικό και γεμάτο κραυγαλέες ανακρίβειες, σοβαρά σφάλματα ακόμα και ψέματα, τι κακό να κάνει; Πάρτε, ας πούμε ένα ερευνητικό πείραμα που κρατάει εδώ και πάνω από 80 χρόνια όπου κάποιοι επιστήμονες προσπαθούν να αποδείξουν ότι η πίσσα σε στερεή μορφή και θερμοκρασία δωματίου, δεν είναι στερεό αλλά υγρό. Μέχρι τώρα, από το 1927 που ξεκίνησε η έρευνα έχουν πέσει οκτώ σταγόνες, γεγονός που τείνει να επιβεβαιώσει τη σκανδαλιστική υπόθεση ότι μάλλον πρόκειται περί υγρού και όχι στερεού. Εν πάση περιπτώσει, αυτή η έρευνα είναι ακόμα σε εξέλιξη. Θα δούμε τι θα γίνει όταν ανακοινωθούν τα απότελέσματα κι αν θα ξεκινήσει συλλογή υπογραφών για να απόσυρθούν οι όποιες ανακοινώσεις των ευρημάτων.

Αλλά αυτή για την οποία μιλάμε εδώ, ολοκληρώθηκε και τα απότελέσματα ανακοινώθηκαν αλλά κάποιοι έχουν ήδη θυμώσει πολύ. Σκεφτείτε μια έρευνα που συγκρίνει το μέγεθος του εγκεφάλου ατόμων που ψηφίζουν Νέα Δημοκρατία και ατόμων που ψηφίζουν ΣΥΡΙΖΑ. Και αυτή η έρευνα απόδεικνύει ότι αυτοί που ψηφίζουν ΝΔ έχουν μικρότερους εγκεφάλους από αυτούς που ψηφίζουν ΣΥΡΙΖΑ. Για την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από μαγνητικές τομογραφίες από όπου υπάρχουν μαγνητικοί τομογράφοι στην Ελλάδα και τα απότελέσματα δημοσιεύτηκαν σε ένα σοβαρότατο και εγκυρότατο επιστημονικό περιοδικό. Μπορείτε να φανταστείτε τι χαμός θα γινόταν.

Ε λοιπόν, η έρευνα που δεν έχω απόκαλύψει ακόμα, έκανε κάτι παρόμοιο. Απλοποιώ κάπως, αλλά πιο κάτω παραθέτω τις σχετικές παραπομπές για να τις διαβάσει ο κόσμος με την ησυχία του. Βέβαια απαιτείται μια τουλάχιστον στοιχειώδης γνώση ερευνητικής μεθοδολογίας και βασικές στατιστικές γνώσεις. Εν πάση περιπτώσει, συνέκριναν λοιπόν οι επιστήμονες στοιχεία από μαγνητικές τομογραφίες –από διάφορα κέντρα σε διάφορες χώρες του κόσμου– των εγκεφάλων περίπου 1.700 ατόμων που είχαν λάβει τη διάγνωση ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας) και 1.500 ατόμων που δεν είχαν τέτοια διάγνωση. 

Και κατέληξαν ότι αυτοί που έχουν τη διάγνωση ΔΕΠΥ έχουν «μικρότερους εγκεφάλους» από τους άλλους. Για να είμαστε πιο ακριβείς, πρόκειται για ορισμένες εγκεφαλικές περιοχές (π.χ., ο επικλινής πυρήνας, κέλυφος, ιππόκαμπος και κάποιες άλλες). Σε κάθε περίπτωση, το μήνυμα που επικοινωνήθηκε όχι μόνο στην επιστημονική κοινότητα αλλά και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, είναι ότι η ΔΕΠΥ είναι μια διαταραχή του εγκεφάλου και ότι όλα τα παιδάκια που δεν συγκεντρώνονται στο σχολείο, βαριούνται, η προσοχή τους διασπάται πολύ εύκολα, έχουν εκρήξεις θυμού, σκαρφαλώνουν στα θρανία ή στον καναπέ, γυρνάνε γύρω γύρω σαν σβούρα, διακόπτουν τους άλλους και πάει λέγοντας, πάσχουν από μια διαταραχή του εγκεφάλου και άρα δεν φταίνε γονείς, σχολεία, γειτονιές και γενικότερες κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες μεγαλώνουν τα παιδιά. 

Τι ανακούφιση για τους γονείς αλλά και για τα παιδιά να ξέρουν οι μεν ότι δεν φταίνε αυτοί και τα παιδιά επίσης ότι δεν φταίνε αυτά που είναι σκανταλιάρικα και γυρίζουν σαν τη σβούρα και βαριούνται στο σχολείο. Ετσι, ισχυρίζονται οι επιστήμονες, θα μειωθεί και το στίγμα για τη ΔΕΠΥ. Πρόκειται για μια διαταραχή του εγκεφάλου, τελεία και παύλα. Και ευτυχώς και για καλή τους τύχη, υπάρχουν φάρμακα στην αγορά, για αυτό μην ανησυχείτε γονείς. Ρίτα, Ριτάκι, Ριταλίν (Ritalin), το πιο γνωστό φάρμακο από όλα, το οποίο όντως ονομάστηκε έτσι από το όνομα της γυναίκας αυτού που το έφτιαξε. Καιρός ήταν να αρχίσουμε να λέμε ονόματα και μιας και μιλήσαμε για την Ρίτα και το Ριταλίν, ας αναφέρουμε και την Νοβάρτις που μας έχει γίνει πια γνωστή στην Ελλάδα. 

Εκατομμύρια παιδιά, έφηβοι αλλά και ενήλικες, σ’ όλο τον κόσμο, παίρνουν φαρμακευτική αγωγή για τη ΔΕΠΥ. Η κατανάλωση αυτών των φαρμάκων, η οποία αυξάνεται σταθερά, είναι εντυπωσιακά μεγαλύτερη στην Αμερική από τις άλλες χώρες. Το γιατί συμβαίνει αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Κατά την ταπεινή μου γνώμη πρόκειται για τραγωδία, παρά για ιστορία.

Το επίμαχο άρθρο με τον τίτλο Subcortical brain volume differences in participants with attention deficit hyperactivity disorder in children and adults: a cross-sectional mega-analysis δημοσιεύτηκε στο Lancet Psychiatry το οποίο εκδίδει ο παλιός συνάδελφος και φίλος Niall Boyce. Η σφοδρή κριτική που ασκήθηκε, γράφτηκε από τους Micahel Corrigan και Robert Whitaker και μπορεί κανείς να την βρει στον ιστότοπο Mad in America. 

Χωρίς να υπεισέλθω σε τεχνικές λεπτομέρειες για τη μεθοδολογία της έρευνας, θα αναφέρω μόνο ότι:

...οι διαφορές σε εγκεφαλικές περιοχές που υποτίθεται ότι παρατηρήθηκαν, δεν φαίνεται να υποστηρίζονται από τα στοιχεία και άρα ο ισχυρισμός των επιστημόνων ότι άτομα με ΔΕΠΥ έχουν μικρότερους εγκεφάλους είναι τουλάχιστον παραπλανητικός, για να μην πούμε ψευδής.

Θα παρότρυνα ένθερμα γονείς να κάνουν τον κόπο να διαβάσουν το άρθρο και την κριτική προσεκτικά. Δυστυχώς για την πρόσβαση του άρθρου στο Lancet κάποιος πρέπει να πληρώσει 31,50 δολάρια (κάντε τον υπολογισμό σε ευρώ, ή για τους πιο ρομαντικούς ή νοσταλγούς άλλων εποχών, υπολογίστε το σε δραχμές). Η κριτική είναι προσβάσιμη δωρεάν. Ισως να αναζητήσουν την βοήθεια κάποιου στατιστικολόγου ή ερευνητή να τους βοηθήσει με τα κάπως πιο τεχνικά κομάτια. Για όσους δεν διαβάζουν Αγγλικά, ελπίζω τους επόμενους μήνες να μεταφράσω και τα δύο στα ελληνικά και φυσικά θα είναι στην διάθεση οποιουδήποτε θέλει να τα διαβάσει. 

Να σημειώσουμε κι ένα ενδιαφέρον όσο και παράξενο εύρημα αυτής της έρευνας που όπως επισημαίνουν οι κριτικοί, θάφτηκε σε ένα υπόμνημα το οποίο για να διαβάσετε θα πρέπει, αφού έχετε πληρώσει τα 31 σας δολαριάκια, να παρακαλέσετε ειδικά τον Niall να σας το στείλει. Δεν το στέλνουν έτσι. Εκεί θα δείτε ότι το IQ (δείκτης νοημοσύνης) αυτών με ΔΕΠΥ είναι μεγαλύτερος από την άλλη ομάδα χωρίς ΔΕΠΥ. Και αναρωτιούνται οι επικριτές της έρευνας πώς θα ήταν οι τίτλοι στα δελτία τύπου και στις εφημερίδες αν είχε επικοινωθεί αυτό το παράξενο εύρημα. Και αν όντως ενδιαφερόντουσαν οι επιστήμονες για τη μείωση του στίγματος, γιατί δεν το ανέφεραν κι αυτό; Δεν θα ήταν Τα Παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν μικρότερους εγκεφάλους, αλλά Τα Παιδιά με ΔΕΠΥ είναι πιο έξυπνα από τα άλλα. Βέβαια για να είμαστε δίκαιοι με τους ερευνητές, δεν ξεκίνησαν να εξετάσουν αυτόν τον συσχετισμό και τα στοιχεία που έχουν δεν θα δικαιολογούσαν τέτοιου είδους ανακοινώσεις.

Αυτό, όπως καταλαβαίνετε, αν ίσχυε και για την υποθετική έρευνα για τους ψηφοφόρους της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ, θα μπέρδευε αλλά και θα ικανοποιούσε αρκετό κοσμάκη. 

Ας είναι. Τελειώνοντας να αναφέρω ότι επικοινώνησα και με τον εξαιρετικό και διεθνούς φήμης, ίσως τον καλύτερο στον κόσμο αξιολογητή κλινικών/βιοϊατρικών ερευνών, ο οποίος δικαίως θεωρείται αυθεντία, έναν επιστήμονα που σέβομαι και αγαπώ εξ απόστάσεως, τον Γιάννη Ιωαννίδη, Professor of Medicine and of Health Research and Policy στο Stanford University School of Medicine, να του ζητήσω τη γνώμη του. 

Ο αγαπητός Γιάννης δεν συμφωνεί ότι πρέπει το άρθρο να απόσυρθεί και όπως μου λέει χαρακτηριστικά «Αν αυτό το άρθρο πρέπει να απόσυρθεί, τότε 99% της βιοϊατρικής βιβλιογραφίας θα έπρεπε επίσης να απόσυρθεί πρώτα και να καεί προς παραδειγματισμόν». Θεωρεί ότι αυτή η προσπάθεια που έχει γίνει στη μελέτη είναι εξαιρετικά αξιέπαινη. Ωστόσο συνεχίζει «Από την άλλη πλευρά, το κριτικό σχόλιο επίσης έχει δίκιο σε όσα παρατηρεί… Οι διαφορές είναι στατιστικά σημαντικές και ίσως προσφέρουν κάποια γνώση για τους μηχανισμούς. Είναι όμως πολύ μικρές σε μέγεθος. Δεν έχουν καμία κλινική σημασία και ούτε φυσικά μπορούν να αφεθούν σε γενικεύσεις ότι όλα τα άτομα με ADHD έχουν “μικρότερους εγκεφάλους”! Ούτε καν ξέρω μάλιστα τι θα σήμαινε αυτό, και τι αξία θα είχε. Χαιρετισμούς από Καλιφόρνια! Γιάννης» (υπογραμμίσεις δικές μου). Και να ευχαριστήσω κι έναν παληό αγαπητό συμμαθητή τον Αγγελο Ντάσσιο, ο οποίος είναι Associate Professor στο LSE  στο Τμήμα Στατιστικής για τα πολύ βοηθητικά του σχόλια τα οποία συμφωνούν εν πολλοίς με την τοποθέτηση του Γιάννη. Δεν υπονοώ ωστόσο καθόλου ότι ο Γιάννης ή ο Αγγελος συμφωνούν με την γνώμη που διατυπώνω εδώ και τον τρόπο που την διατυπώνω. 

Τις προάλλες μου είπε μια μαμά. Η κόρη μου είναι κλασικό ΔΕΠΑΚΙ. ΔΕΠΥ, ΔΕΠΑΚΙ, όπως Ρίτα, Ριτάκι. Διαγνώστηκε σε ηλικία 6 χρονών και από τότε είναι σε φαρμακευτική αγωγή μέχρι σήμερα που είναι 15. Μια μαμά που αγαπάει αναμφίβολα την κορούλα της και ακολουθεί την συμβουλή των γιατρών. Τι να κάνει η γυναίκα όπως και τόσοι γονείς; Να κάτσουν να διαβάσουν και να αξιολογήσουν κριτικά τις έρευνες?; Εδώ ούτε οι γιατροί δεν έχουν τον χρόνο και δυστυχώς πολλοί δεν έχουν καν τις δεξιότητες να κάτσουν να ψάξουν και να εξετάσουν τα πρωτόκολλα των ερευνών, άσε που τα τελευταία, σπάνια είναι διαθέσιμα και να είχαν τις δεξιότητες και τεχνικές γνώσεις να το κάνουν.

Ίσως δεν θα έπρεπε να τελειώσω με μια τόσο απαισιόδοξη νότα και αφήνοντας δύσκολα ερωτήματα να αιωρούνται. Αλλά αυτό θα κάνω. Κι ας δυσαρεστηθούν κάποιοι, φίλοι, γνωστοί, συνάδελφοι. Το πρόβλημα είναι πολύ σοβαρό. Ας αναλογιστούμε όλοι, γονείς, γιατροί, ερευνητές, πολιτικοί, τις ευθύνες μας. Για τη Νοβάρτις ή την Eli Lilly, που φτιάχνει το Straterra το οποίο παίρνει η κόρη της μαμάς που ανέφερα πιο πάνω, δεν έχω πολλές ελπίδες ότι θα αναλογιστούν τις ευθύνες τους. Πέστε με απαισιόδοξο ή κυνικό. 

alexkrokidas@btinternet.com