Η αρρώστια της εποχής μας

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί μια νόσο με υψηλή θνησιμότητα και μια από τις συχνότερες αιτίες θανάτου από καρκίνο. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο η νόσος διαγιγνώσκεται σε μισό εκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως. Αποτελεί τον τρίτο σε συχνότητα καρκίνο σε άνδρες και γυναίκες στις δυτικές κοινωνίες και τη δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο μετά από τον καρκίνο του πνεύμονα. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, στη χώρα μας σημειώνονται 8,7 θάνατοι από τη νόσο, ανά εκατό χιλιάδες πληθυσμο.

Η νόσος και οι παράγοντες που σχετίζονται με τον κίνδυνο

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι μια κακοήθης εξεργασία που αναπτύσσεται στο βλεννογόνο, στην εσωτερική δηλαδή επιφάνεια του παχέος εντέρου. Προκαλείται από ένα συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Οι γενετικοί παράγοντες, δηλαδή κάποια γονίδια, φαίνεται ότι καθορίζουν ποια άτομα έχουν γενετική προδιάθεση για την ανάπτυξη του καρκίνου αυτού, ενώ οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, σημαντικότερος από τους οποίους είναι η διατροφή, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό ποια από αυτά τα άτομα θα προσβληθούν τελικά από καρκίνο του παχέος εντέρου. Ο κίνδυνος εμφάνισης της νόσου είναι χαμηλότερος σε πληθυσμούς με αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών (δηλαδή φρούτων και λαχανικών) και μεταβάλλεται εφόσον επέλθει αλλαγή των διαιτητικών συνηθειών. Τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικές ουσίες και ω-3 λιπαρά οξέα, καθώς και το ελαιόλαδο θωρακίζουν τον οργανισμό και προστατεύουν από τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Τον ίδιο προστατευτικό ρόλο φαίνεται ότι έχουν τροφές πλούσιες σε ασβέστιο, σελήνιο, βιταμίνη D και φυλλικό οξύ, τα οποία περιέχονται σε πολλά λαχανικά. Αντίθετα, η υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος και ζωϊκών λιπών φαίνεται ότι σχετίζεται με την ανάπτυξη του καρκίνου του παχέος εντέρου.

Πέρα από τις διατροφικές συνήθειες, η παχυσαρκία και η μειωμένη σωματική άσκηση σχετίζονται με αυξημένη επίπτωση του καρκίνου παχέος εντέρου, αφού έχει αποδειχθεί ότι το ποσοστό της νόσου είναι υψηλότερο σε παχύσαρκα άτομα, σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Το κάπνισμα αποτελεί ένα σημαντικό προδιαθεσικό παράγοντα για την ανάπτυξη αυτής της μορφής καρκίνου. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι καπνιστές, ανεξάρτητα από τον τύπο του καπνίσματος, έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο προσβολής από τη νόσο, ο οποίος εξαρτάται από τη διάρκεια και την ποσότητα του καπνίσματος και ελαττώνεται μετά τη διακοπή του καπνίσματος. Τέλος, σύμφωνα με κλινικές μελέτες των τελευταίων ετών, η ασπιρίνη ασκεί προστατευτικό ρόλο στην εμφάνιση πολυπόδων και καρκίνου του παχέος εντέρου. Η γνώση όμως αυτή δεν πρέπει να οδηγήσει σε υπερβολική και αλόγιστη χρήση της ασπιρίνης για την ελάττωση του κίνδυνου προσβολής από τη νόσο, αφού είναι γνωστές οι σοβαρές παρενέργειες της ασπιρίνης στο πεπτικό σύστημα και όχι μόνο.

Πως δημιουργείται ο καρκίνος του παχέος εντέρου;

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων ο καρκίνος του παχέος εντέρου αναπτύσσεται σε έδαφος προϋπάρχοντος πολύποδα, ο οποίος είναι ένας καλοήθης όγκος του βλεννογόνου, μεγέθους χιλιοστών έως λίγων εκατοστών. Ο πολύποδας δημιουργείται όταν για κάποιο λόγο συμβεί βλάβη στα γονίδια, που ελέγχουν τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων του βλεννογόνου του παχέος εντέρου. Αποτέλεσμα της βλάβης αυτής είναι η άναρχη αναπαραγωγή των κυττάρων, που σταδιακά οδηγεί στη δημιουργία του πολύποδα. Με την πάροδο του χρόνου, τα κύτταρα στην επιφάνεια του πολύποδα μπορεί να υποστούν δυσπλαστικές αλλοιώσεις, με τελική κατάληξη την καρκινωματώδη εξαλλαγή του.

Συμπτώματα «συναγερμού» για τον καρκίνο του παχέος εντέρου-Ο διαγνωστικός ρόλος της κολονοσκόπησης

Συμπτώματα «συναγερμού» για τον καρκίνο του παχέος εντέρου-Ο διαγνωστικός ρόλος της κολονοσκόπησης

Τα συμπτώματα, που μπορεί να δηλώνουν την ύπαρξη καρκίνου και πρέπει να οδηγήσουν τον ασθενή στο γαστρεντερολόγο, ανεξάρτητα από ηλικία ή κληρονομικό ιστορικό είναι:

● Σιδηροπενική αναιμία χωρίς εμφανή αιτία

● Ορατή απώλεια αίματος με τις κενώσεις

● Αλλαγή των συνηθειών του εντέρου, δηλαδή οποιαδήποτε αλλαγή του αριθμού ή της σύστασης των κενώσεων που επιμένει.

● Πόνος ή μετεωρισμός («φούσκωμα») στην περιοχή της κοιλιάς.

● Ανεξήγητη απώλεια βάρους.

● Έντονη καταβολή δυνάμεων.

Οποιοσδήποτε εμφανίσει ένα ή παραπάνω από τα συμπτώματα αυτά, θα πρέπει άμεσα να υποβληθεί σε κολονοσκόπηση, που είναι η μόνη αξιόπιστη και ακριβής εξέταση για τον έλεγχο του παχέος εντέρου.

Δυστυχώς, όμως, ο πολύποδας, ειδικότερα όταν έχει μικρό μέγεθος, σπάνια προκαλεί συμπτώματα, που μπορεί να οδηγήσουν τον ασθενή έγκαιρα στο γαστρεντερολόγο. Για το λόγο αυτό και σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, κάθε άτομο ηλικίας πενήντα ετών και άνω, θεωρείται ως μέσου κινδύνου για την ανάπτυξη του καρκίνου του παχέος εντέρου και θα πρέπει να υποβάλλεται σε κολονοσκόπηση, ανεξαρτήτως φύλου, συμπτωμάτων ή αρνητικού κληρονομικού ιστορικού. Στην περίπτωση, που υπάρχει κληρονομικό ιστορικό πολυπόδων ή καρκίνου παχέος εντέρου σε συγγενή πρώτου βαθμού, θα πρέπει να γίνεται κολονοσκόπηση, το αργότερο στην ηλικία των σαράντα ετών.

Στα άτομα με κληρονομικό ιστορικό γενετικού συνδρόμου πολυποδίασης (όπως η οικογενής πολυποδίαση) ή συνδρόμου μη πολυποδιασικού καρκίνου παχέος εντέρου , ο τακτικός έλεγχος με κολονοσκόπηση θα πρέπει να ξεκινά από νεαρή ηλικία, γιατί έχει αποδειχθεί ότι στις περιπτώσεις αυτές η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου παχέος εντέρου αγγίζει το 100% και κυρίως σε νεαρή ηλικία. Τέλος, οι ασθενείς με μακροχρόνια ελκώδη κολίτιδα έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου και θα πρέπει να υποβάλλονται στην εξέταση σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Η διαδικασία της κολονοσκόπησης

Η αρνητική εικόνα που έχει ο κόσμος για τη διαδικασία της κολονοσκόπησης δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αφού τα δεδομένα στην ενδοσκόπηση έχουν αλλάξει ριζικά και η τεχνολογία στον τομέα αυτόν έχει εξελιχθεί σε σημαντικό βαθμό τα τελευταία χρόνια.

Τα νεότερα ενδοσκοπικά όργανα είναι λεπτότερα και πιο εύκαμπτα και η κολονοσκόπηση μπορεί να πραγματοποιηθεί υπό ενδοφλέβια χορήγηση κατασταλτικών φαρμάκων (τη γνωστή μέθη), αφού προηγουμένως ληφθεί πλήρες ιατρικό ιστορικό του ασθενούς. Με τον τρόπο αυτό η διαδικασία της εξέτασης είναι απολύτως ανώδυνη.

Η κολονοσκόπηση πραγματοποιείται με την εισαγωγή του ενδοσκοπίου, ενός δηλαδή λεπτού και εύκαμπτου σωλήνα, από το εξωτερικό άκρο του εντέρου. Ο έλεγχος του εσωτερικού του παχέος εντέρου επιτυγχάνεται μέσω μιας μικροκάμερας, η οποία είναι τοποθετημένη στο άκρο του σωλήνα, με τη βοήθεια φωτισμού, που μεταδίδεται μέσω οπτικών ινών από μια εξωτερική πηγή φωτισμού. Ταυτόχρονα, ο ενδοσκόπος έχει τη δυνατότητα να προωθήσει μέσω ειδικού καναλιού, λαβίδα, με την οποία λαμβάνονται βιοψίες από βλάβες της εσωτερικής επιφάνειας του εντέρου καθώς και ειδικά εργαλεία με τα οποία επιτυγχάνεται η αφαίρεση πολυπόδων, γρήγορα και ανώδυνα.

Η διάρκεια της κολονοσκόπησης κυμαίνεται από 10 έως 20 λεπτά, ανάλογα με την ανατομική μορφολογία του εντέρου και τους χειρισμούς (λήψη βιοψιών ή αφαίρεση πολυπόδων) κατά τη διενέργειά της.

Μετά την ολοκλήρωση της εξέτασης ο ασθενής παραμένει για περίπου μία ώρα στο χώρο που έγινε η κολονοσκόπηση και κατόπιν αποχωρεί σε άριστη κατάσταση.

Άλλοι τρόποι ελέγχου του παχέος εντέρου

O Βαριούχος υποκλυσμός είναι μια εξέταση, που πραγματοποιείται σε ακτινολογικό εργαστήριο, υπό ακτινοσκόπηση, με χορήγηση βαρίου και αέρα, μέσα από σωλήνα από το άκρο του εντερικού σωλήνα και με λήψη ακτινογραφιών, στις οποίες απεικονίζεται το παχύ έντερο. Κατά την εξέταση δυστυχώς μπορεί να διαφύγουν βλάβες μικρού μεγέθους, όπως μικροί πολύποδες.

Η ασύρματη κάψουλα του παχέος εντέρου έχει δοκιμασθεί τα τελευταία χρόνια σε συγκεκριμένα κέντρα, δίδει καλές εικόνες από το εσωτερικό του παχέος εντέρου, αλλά δεν έχει βρει ακόμα τη θέση της στην κλινική πράξη.

Η εικονική κολονοσκόπηση ή κολογραφία γίνεται με αξονική ή με μαγνητική τομογραφία, με τη χρήση ειδικού λογισμικού, που βοηθά στην ανασύνθεση των εικόνων στις τρεις διαστάσεις και την τρισδιάστατη απεικόνιση του αυλού του παχέος εντέρου. Ενδείκνυται σε περιπτώσεις ατόμων με σοβαρά καρδιολογικά ή αναπνευστικά προβλήματα, λόγω των οποίων η διενέργεια κολονοσκόπησης κρίνεται επισφαλής. Όλες οι παραπάνω εξετάσεις μειονεκτούν, σε σχέση με την κολονοσκόπηση, γιατί είναι αποκλειστικά διαγνωστικές και δε δίνουν τη δυνατότητα λήψεως βιοψιών ή αφαίρεσης πολυπόδων.

Πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση της νόσου

Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι μία σοβαρή νόσος, που μπορεί να προληφθεί ή να διαγνωσθεί έγκαιρα. Η αλλαγή των διατροφικών μας συνηθειών με την επιστροφή στο Μεσογειακό μοντέλο διατροφής, η διακοπή του καπνίσματος, η σωματική άσκηση και η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι τα πρώτα βήματα προς την κατεύθυνση της πρόληψης. Η έγκαιρη επίσκεψη στο γαστρεντερολόγο, η υπεύθυνη ενημέρωση για όλες τις πτυχές του προβλήματος καθώς και ο άμεσος έλεγχος με κολονοσκόπηση, όπου αυτή ενδείκνυται, είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την πρώιμη διάγνωση της νόσου και την αποτελεσματική αντιμετώπιση της.

Ο κ. Ιωάννης Γ. Τυρμπάς είναι Γαστρεντερολόγος-Επεμβατικός Ενδοσκόπος, μετεκπαιδευθείς στην επεμβατική ενδοσκόπηση και ενδοσκοπική υπερηχοτομογραφία (EUS) στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Τhe Royal Infirmary of Edinburgh», Ηνωμένο Βασίλειο και σήμερα συνεργάτης στο «ΙAΣΩ General».