Ενδομητρίωση και υπογονιμότητα

Ο ιστός ο οποίος επενδύει το εσωτερικό της μήτρας λέγεται ενδομήτριο. Ορισμένες φορές και για λόγους που δεν είναι ξεκάθαροι ο ιστός αυτός βρίσκεται και σε αλλά όργανα του σώματος, όπως οι ωοθήκες (ενδομητριωσικές κύστεις), το έντερο, το περιτόναιο το οποίο είναι η λεπτή μεμβράνη η οποία επενδύει όλα τα όργανα της κοιλιάς μας ή και ακόμη βαθιά μέσα στο μυϊκό ιστό της μήτρας, οπότε και ονομάζεται αδενομύωση, εξηγεί ο Στυλιανός Γρηγοράκης MD, FRCOG, Γυναικολόγος Αναπαραγωγής, Ειδικός Λαπαροσκόπος, Μέλος του Institute of Life ΙΑΣΩ, Μέλος του Βασιλικού Κολλεγίου Μαιευτήρων Γυναικολόγων της Μεγάλης Βρετανίας.

Παράγοντες εμφάνισης και συμπτώματα ενδομητρίωσης

Στην καθημερινή μας πρακτική βλέπουμε το φαινόμενο της ενδομητρίωσης να είναι πολύ πιο συχνό μεταξύ των γυναικών καριέρας που εργάζονται πολλές ώρες, τείνουν να είναι τελειομανείς και δεν διατρέφονται ούτε κοιμούνται σωστά. Συνήθως είναι μεγαλύτερες από 35 ετών πράγμα το οποίο σημαίνει ότι έχουν δώσει την ευκαιρία στο βλαπτικό αυτό παράγοντα να δράσει για πολλά χρόνια πάνω στο γεννητικό τους σύστημα, εφόσον δεν έχουν μείνει έγκυες μέχρι τότε. Η εγκυμοσύνη σε μικρότερη ηλικία δρα προστατευτικά, προφυλάσσοντας τη γυναίκα από την ενδομητρίωση, λόγω του ότι η περίοδος (η οποία δεν είναι τίποτε άλλο από παραγωγή και απόπτωση ενδομητρίου) σταματά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Έτσι σταματάει και η δημιουργία του έκτοπου ενδομητρικού ιστού που είναι η ενδομητρίωση.

Οι μελέτες δείχνουν ότι το 30-50% των γυναικών με ενδομητρίωση πάσχουν από υπογονιμότητα. Το γιατί δεν είναι γνωστό, αλλά πιστεύουμε ότι αυτό οφείλεται είτε σε έκκριση διαφόρων ορμονικών παραγόντων από τα έκτοπα αυτά κύτταρα της ενδομητρίωσης που εμποδίζουν τη σύλληψη και την εμφύτευση του εμβρύου, είτε σε αλλοίωση της φυσιολογικής ανατομίας της πυέλου, όπως για παράδειγμα δημιουργία στενώσεων στις σάλπιγγες και αδυναμία στη συνεύρεση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο.

Συμπτώματα ενδομητρίωσης

Τα συμπτώματα της παρουσίας της ενδομητριώσεως ποικίλουν από πλήρη απουσία αυτών, έως τα πιο συνήθη τα οποία είναι ο πόνος στην περίοδο και την επαφή, συνεχής πόνος στο κάτω μέρος της κοιλιάς, καφεοειδείς επίμονες εκκρίσεις λίγο πριν την αρχή ή και μετά το τέλος της περιόδου. Η υπογονιμότητα, όπως τονίστηκε και παραπάνω, είναι από τα κύρια συμπτώματα της ενδομητρίωσης. Υπολογίζεται ότι η μηνιαία φυσιολογική πιθανότητα για σύλληψη, η οποία είναι 20-25%, μειώνεται στο 2-10% όταν η γυναίκα πάσχει από ενδομητρίωση.

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Η υποψία για ενδομητρίωση τίθεται από το ιστορικό, αν δηλαδή η ασθενής παραπονιέται για κάποια από τα ανωτέρω συμπτώματα και επιβεβαιώνεται με τη λαπαροσκόπηση. Η λαπαροσκόπηση είναι σήμερα ευτυχώς ταυτόχρονα και θεραπευτική για τις περισσότερες των περιπτώσεων ενδομητρίωσης. Πρέπει να γίνεται σε περιπτώσεις όπου μετά από ένα έτος προσπαθειών δεν έχει επιτευχθεί εγκυμοσύνη και από το ιστορικό η υποψία ενδομητρίωσης είναι έντονη, όπως επίσης και μετά από δύο αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής. Οι περιοχές του εσωτερικού της κοιλιάς όπου ανευρίσκεται το νόσημα αυτό καυτηριάζονται με ειδική διαθερμία ή laser. Οι κύστες ενδομητριώσεως των ωοθηκών εύκολα αφαιρούνται με τη λαπαροσκόπηση και τυχόν συμφύσεις εύκολα διαιρούνται.

Ιδιαίτερο όφελος από τη λαπαροσκόπηση έχουν οι ασθενείς με κύστεις μεγαλύτερες των 4 εκατοστών σε διάμετρο. Η εκτομή των κύστεων αυτών βελτιώνει κατά πολύ τα ποσοστά επιτυχίας και με φυσική σύλληψη αλλά και με εξωσωματική γονιμοποίηση.

Σπερματέγχυση Ή εξωσωματική;

Οι περισσότερες μελέτες έχουν δείξει ότι σε γυναίκες με ελαφριά ενδομητρίωση, ο καλύτερος τρόπος για να βελτιώσουν τα ποσοστά επιτυχίας σύλληψης είναι να υποβληθούν σε σπερματέγχυση, παίρνοντας όμως κάποια θεραπεία με μικρή δόση φαρμάκου ώστε να παράγουν δύο με τρία ωάρια και όχι σπερματέγχυση σε τελείως φυσικό κύκλο. Μετά από τρεις αποτυχημένες σπερματεγχύσεις το ζευγάρι θα πρέπει να υποβάλλεται σε εξωσωματική γονιμοποίηση. Σε εξωσωματική θα πρέπει να υποβάλλονται επίσης οι γυναίκες με ενδομητρίωση οι οποίες έχουν μη λειτουργικές σάλπιγγες ή εκεί όπου υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στο σπέρμα.

Σε γενικές γραμμές φαίνεται ότι οι γυναίκες με ενδομητρίωση έχουν λιγότερα ποσοστά επιτυχίας ακόμη και με εξωσωματική, σε σύγκριση με εκείνες που κάνουν εξωσωματική για άλλο λόγο. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι όταν υπάρχει ενδομητρίωση η παραγωγή ωαρίων είναι μειωμένη, όπως επίσης και από το ότι υπεισέρχονται διάφοροι βιοχημικοί και ορμονικοί παράγοντες της ενδομητρίωσης, οι οποίοι διαταράσσουν την ισορροπία των γονιδίων εμφύτευσης του εμβρύου. Αυτό που βοηθάει τις γυναίκες με ενδομητρίωση να επιτύχουν εγκυμοσύνη με εξωσωματική γονιμοποίηση είναι να βρίσκεται η ενδομητρίωση σε ύφεση, έχοντας κάνει ένα καλό λαπαροσκοπικό χειρουργείο πριν, στο οποίο ο γυναικολόγος θα έχει εκριζώσει όλες τις εστίες της νόσου.

Στο χειρουργείο αυτό είναι πολύ σημαντικό, εάν η ενδομητρίωση είναι μέσα στις ωοθήκες, ο γιατρός να είναι πολύ προσεκτικός με τον γύρω από την κύστη υγιή ωοθηκικό ιστό ώστε να μην υποστούν φθορά τα φυσιολογικά ωάρια. Τα ενέσιμα φάρμακα (GnRH ανάλογα) τα οποία δίναμε παλαιότερα ώστε να διακόπτουμε την περίοδο για ένα διάστημα τουλάχιστον έξι μηνών, με την ελπίδα να θεραπευθεί η ενδομητρίωση, έχουν πλέον θέση σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις πολύ βαριάς ενδομητρίωσης πριν οι γυναίκες αυτές υποβληθούν σε εξωσωματική.

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι για να αποφεύγουν οι γυναίκες το νόσημα αυτό θα πρέπει να κάνουν τα παιδιά τους σε μικρότερες ηλικίες ώστε να μην του δίνουν την ευκαιρία να εξελιχθεί. Επίσης όταν υπάρχει η κλινική υποψία της νόσου θα πρέπει να υποβάλλονται πρώτα σε λαπαροσκόπηση για μείωση των εστιών ενδομητρίωσης και όχι κατ’ ευθείαν σε εξωσωματική χωρίς να υπάρχει διάγνωση.