Ήξερες ότι το εγκεφαλικό είναι η 2η αιτία θνητότητας στην Ελλάδα και 1η αιτία άνοιας; «Μετά το έμφραγμα που βρίσκεται στην 1η θέση, τα εγκεφαλικά επεισόδια βρίσκονται στη 2η θέση. Με λίγα λόγια, στα 100 θανάσιμα περιστατικά τα 22 οφείλονται σε εγκεφαλικό επεισόδιο» μας εξηγεί ο κ. Κωνσταντίνος Βέμμος, Ειδικός Παθολόγος με εξειδίκευση στα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Υπολογίζεται δε ότι η χώρα μας έχει κάθε χρόνο περίπου 30-35.000 εγκεφαλικά επεισόδια.
Οι περισσότεροι γνωρίζουμε το εγκεφαλικό επεισόδιο ως μια επείγουσα εγκεφαλική βλάβη που εκδηλώνεται κυρίως με παράλυση ορισμένων σημείων του σώματος αλλά και άλλων συμπτωμάτων. Στην πραγματικότητα, ενώ πρόκειται για βλάβη του εγκεφάλου, προέρχεται από καρδιοαγγειακά αίτια. Τι είναι το εγκεφαλικό με απλά λόγια; Ένα αγγείο που βρίσκεται στην περιοχή του εγκεφάλου, φράζεται ή σπάει. Το 80% των περιστατικών είναι τα ισχαιμικά εγκεφαλικά, που οφείλονται σε βουλωμένα αγγεία, ενώ το 20% των περιστατικών είναι οι εγκεφαλικές αιμορραγίες που προκαλούνται από σπασμένα αγγεία.
Σε ένα ποσοστό 15% οι ασθενείς εκδηλώνουν «μικρά» εγκεφαλικά επεισόδια, τα λεγόμενα παροδικά εγκεφαλικά. Η αναγνώριση τους γίνεται με 3 βήματα- συμπτώματα που διαρκούν λίγα λεπτά αλλά και μερικές ώρες. Το στόμα στραβώνει, παραλύει το χέρι και η ομιλία γίνεται αδύνατη λόγω δυσαρθρίας ή αφασίας. «Στα παροδικά εγκεφαλικά, τα συμπτώματα δεν είναι βαριά, οι ασθενείς συνήθως δεν επισκέπτονται τον γιατρό τους και αυτό είναι το μεγαλύτερο λάθος. Μόλις οι ασθενείς αναγνωρίσουν τα σημάδια του εγκεφαλικού επεισοδίου, πρέπει να απευθυνθούν αμέσως στο νοσοκομείο και τους ειδικούς. Στο εξωτερικό κάνουν μια καμπάνια με την ονομασία «FAST» που στοχεύει στην ενημέρωση. Ο τίτλος περικλείει τα βασικά συμπτώματα: «Face» (στράβωσε το στόμα), «Arm» (αδυναμία ή παράλυση του χεριού), «Speech» (υπάρχει διαταραχή στην ομιλία) και «Time» (μη καθυστερείς, πήγαινε στο νοσοκομείο). Είναι βαρύνουσας σημασίας να μην αγνοήσει ο ασθενής τα συμπτώματα, γιατί περίπου το 7-8% των παροδικών εγκεφαλικών θα οδηγήσουν μέσα στην πρώτη εβδομάδα σε βαρύ ισχαιμικό επεισόδιο» συμπληρώνει ο κ. Βέμμος.
Στην περίπτωση του ισχαιμικού ή αιμορραγικού εγκεφαλικού, τα συμπτώματα είναι παρόμοια. Ο ασθενής εμφανίζει διαταραχές ομιλίας και κινητικότητας όπως παράλυση χεριού και ποδιού, το πρόσωπο του μπορεί να παραμορφωθεί, η ικανότητα όρασης να μειωθεί στο ένα μάτι, να μην έχει ισορροπία, να αρχίσει να ψευδίζει ή και να χάσει την ομιλία του. Ένα από τα χαρακτηριστικά του εγκεφαλικού είναι πως συμβαίνει ξαφνικά. Δεν μπορείς να το προβλέψεις, μπορείς όμως να προνοήσεις. Οι παράγοντες κινδύνου που μπορούν να προδιαθέσουν ή να αποτρέψουν ένα εγκεφαλικό είναι κυρίως 6 και οφείλονται για το 90% των περιστατικών. Υπέρταση, κάπνισμα, διαβήτης, χοληστερίνη, κακό διαιτολόγιο και έλλειψη άσκησης προκαλούν βλάβες στα αγγεία του εγκεφάλου και μπορούν έμμεσα να οδηγήσουν σε εγκεφαλικό επεισόδιο.
Ποια βήματα πρέπει να ακολουθήσει κάποιος όταν καταλάβει πως παθαίνει εγκεφαλικό; «Δεν υπάρχει πληθυντικός, είναι ένα βήμα. Να καλέσει το 166 και να πάει στο πλησιέστερο νοσοκομείο. Ο πιο σημαντικός παράγοντας για την αντιμετώπιση ενός εγκεφαλικού είναι ο χρόνος. Ο ασθενής πρέπει να πάει αμέσως στο νοσοκομείο, να εκτιμηθεί η κατάσταση του μέσω αξονικής ή μαγνητικής και να πάρει την κατάλληλη θεραπεία για να μη συνεχίσει να νεκρώνεται ο εγκέφαλος. Υπάρχει και το σλόγκαν «time is brain, brain is time» ειδικά για το εγκεφαλικό, που σημαίνει πως κάθε δευτερόλεπτο χάνονται χιλιάδες εγκεφαλικά κύτταρα. Όσο πιο γρήγορα δράσουμε, τόσο λιγότερα αγγεία θα καταστραφούν. Ο ασθενής δεν πρέπει να οδηγήσει ο ίδιος, κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να συμβεί στον δρόμο» συμβουλεύει ο κ. Βέμμος και μας απαντά σε μερικές ακόμα ερωτήσεις, για να διαλευκάνουμε τους μύθους και τις αλήθειες σχετικά με το εγκεφαλικό επεισόδιο.
Μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να υπάρξει πλήρης αποκατάσταση;
Ναι, σε πολλούς ασθενείς. Εξαρτάται, βέβαια, από το πόσο μεγάλη είναι η βλάβη και κυρίως ποιο μέρος του εγκεφάλου έχει προσβληθεί. Γενικά σε ένα εγκεφαλικό επεισόδιο εκτιμάται πως μέσα στο διάστημα του πρώτου χρόνου το 1/3 των ασθενών καταλήγει σε θάνατο, 1/3 έχει σημαντική αναπηρία και το 1/3 γίνεται καλά ή έχει ελάχιστα προβλήματα.
Η ανάρρωση μετά το εγκεφαλικό πόσο χρόνο χρειάζεται;
Το προσδόκιμο είναι 6-8 μήνες στο σύνολο των ασθενών. Για τα νεότερα άτομα μπορεί η αποκατάσταση να διαρκέσει μέχρι και 1 χρόνο, ενώ για τους ηλικιωμένους δεν ξεπερνά τους 6-8 μήνες. Η μεγαλύτερη βελτίωση για όλους γίνεται στους 3-6 μήνες.
Είναι τελικά το εγκεφαλικό κληρονομικό;
Όχι, είναι μόνο σε πολύ λίγες περιπτώσεις που δεν αξίζει να αναφερθούν. Υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις, όπως η οικογενής υπερχοληστεριναιμία που είναι μια κληρονομική νόσος και δημιουργεί προδιάθεση, αλλά είναι πολύ μικρή κατηγορία. Συνήθως η προδιάθεση αφορά άλλους παράγοντες, περισσότερο από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον, όπως η παχυσαρκία. Αν δηλαδή, δύο γονείς δεν τρέφονται υγιεινά, πιθανολογείται και ότι και τα παιδιά τους θα αποκτήσουν παρόμοιες διατροφικές συνήθειες και θα οδηγηθούν στην παχυσαρκία που προκαλεί διαβήτη, υπέρταση και αυξημένη χοληστερίνη. Δεν υπάρχει μεγάλη κληρονομικότητα, είναι θέμα περιβάλλοντος και ατομικό.
Οι νεότεροι δεν κινδυνεύουν από εγκεφαλικό;
Το εγκεφαλικό έχει άμεση σχέση με την ηλικία − όσο μεγαλώνουμε τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος. Η πιο κρίσιμες ηλικίες είναι μετά τα 60-65. Τα τελευταία χρόνια, κρούσματα εγκεφαλικών συναντάμε και σε νεότερα άτομα, κυρίως μεσήλικες, αλλά και σε άτομα μικρότερα των 45 ετών. Πάντως, ας μην πιστεύουμε τις παραφιλολογίες, τα ποσοστά δεν έχουν αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Παραμένει ένα πρόβλημα για μεγάλους και ο μέσος όρος ηλικίας των ασθενών με εγκεφαλικό είναι τα 75 έτη.
Παίζει ρόλο το φύλο;
Η αλήθεια είναι πως τα ποσοστά της θνησιμότητας είναι λίγο μεγαλύτερα στους άντρες, όσον αφορά τα εγκεφαλικά επεισόδια. Σύμφωνα όμως με τα Ευρωπαϊκά στατιστικά δεδομένα, τα καρδειοαγγειακά προβλήματα στο σύνολο τους εμφανίζονται στις γυναίκες σε ποσοστό 52% ενώ στους άντρες το αντίστοιχο είναι 48%.
Είναι το αλκοόλ και τα αντισυλληπτικά παράγοντες κινδύνου;
Το αλκοόλ είναι βέβαιος παράγοντας κινδύνου και προκαλεί κυρίως αιμορραγικά εγκεφαλικά. Τα αντισυλληπτικά έχουν επίσης επικινδυνότητα, ειδικά σε συνδυασμό με το κάπνισμα. Στην περίφημη μελέτη «Women’s health study» που έγινε τη δεκαετία του 90, μελέτησαν 40.000 γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση και τους χορήγησαν οιστρογόνο και προγεστερόνη, που περιέχουν και στα αντισυλληπτικά, για να αποφύγουν την κλιμακτήριο. Τα πρώτα αποτελέσματα ήταν θετικά, αλλά μετά από 10 χρόνια που έγινε επανεξέταση διαπίστωσαν πως αυξήθηκαν τα καρδιοαγγειακά προβλήματα.
Υπάρχουν νέες εξελίξεις στην τεχνολογία για την αντιμετώπιση των εγκεφαλικών;
Από το 2005 περίπου εγκρίθηκε επίσημα η χρήση της θρομβόλυσης στα ισχαιμικά εγκεφαλικά. Δηλαδή η χορήγηση ειδικού φαρμάκου από τη φλέβα που στις 4.5 πρώτες ώρες μπορεί να διαλύσει το θρόμβο, να ανοίξει το αγγείο και βοηθά ώστε ο ασθενής να έχει καθόλου ή μικρότερη αναπηρία. Το 2015 ήταν μια σημαντική χρονιά στη θεραπεία των βαριών ισχαιμικών εγκεφαλικών που αφορά ένα 10-20% όλων των εγκεφαλικών. Η εξέλιξη της τεχνολογίας μάς έδωσε ειδικές συσκευές που μπορούν να προωθηθούν στα μεγάλα αγγεία μέσα στον εγκέφαλο και να βγάλουν το θρόμβο. Η μέθοδος μοιάζει με την πρωτογενή αγγειοπλαστική στο έμφραγμα της καρδιάς, είναι επαναστατική και αποτελεσματική στη διάνοιξη των αγγείων μέχρι και 90%.
Τι πρέπει να αλλάξει για την αντιμετώπιση των εγκεφαλικών στην Ελλάδα;
Πλέον όλα τα προηγμένα κράτη αρχίζουν να οργανώνουν το σύστημα υγείας τους σύμφωνα με τις νέες εξελίξεις με στόχο την εφαρμογή των καινοτόμων αυτών θεραπειών που σώζουν ζωές, μειώνουν την αναπηρία, αλλά και την επιβάρυνση της οικογένειας. Προϋπόθεση για να εφαρμοσθούν τα ανωτέρω είναι η ανάπτυξη ειδικών μονάδων εγκεφαλικών στα νοσοκομεία μας που θα καλύπτουν όλη τη χώρα. Οι ειδικές αυτές μονάδες αυξημένης φροντίδας εγκεφαλικών βοηθούν επίσης στη μείωση των επιπλοκών, όπως η πνευμονία, η ουρολοίμωξη, καρδιακές αρρυθμίες κ.λπ. που ευθύνονται για ένα 10-20% των θανάτων − ιδίως κατά την 1η εβδομάδα μετά το εγκεφαλικό όπου ο ασθενής χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα. Στην Ελλάδα δυστυχώς δεν υπάρχει ανάλογη ανάπτυξη. Η χώρα έχει ανάγκη ανάπτυξης τέτοιων ειδικών μονάδων, όπου ειδική ομάδα γιατρών και νοσηλευτών θα παραλαμβάνει τον ασθενή και θα του παρέχεται καλύτερη και αξιοπρεπής φροντίδα κατά τις πρώτες ημέρες.
Ευχαριστούμε τον κ. Κων/νο Βέμμο για τις πληροφορίες.
Βιογραφικό σημέιωμα
Ο Κωνσταντίνος Ν. Βέμμος είναι Παθολόγος, με αποκλειστικό ενδιαφέρον από το 1989 στην πρόληψη και θεραπεία των Αγγειακών Εγκεφαλικών Επεισοδείων (Stroke Medicine). Το 1989 υπό την εποπτεία του καθηγητή κ. Μουλόπουλου, ιδρύθηκε στο νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» η 1η μονάδα εγκεφαλικών στην Ελλάδα, η κλινική ευθύνη της οποίας ανατέθηκε στον κ. Βέμμο. Η μονάδα αναδιοργανώθηκε το 1992 υπό την επίβλεψη του κ. Βέμμου. Κατά τα έτη 1991-1992 εκπαιδεύτηκε στη Νευρολογική Κλινική (Τμήμα εγκεφαλικών, Stroke Service) του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου New England Medical Center, TUFTS University, USA. Από το 1992 μέχρι το 2012 ήταν Διευθυντής της Mονάδας Oξέων Aγγειακών Eγκεφαλικών Eπεισοδίων της Θεραπευτικής Kλινικής του Nοσοκομείου "Aλεξάνδρα". Κατά τη διάρκεια αυτή νοσηλεύτηκαν περισσότεροι από 5.000 ασθενείς με εγκεφαλικό επεισόδιο. Εκλεχθείς πρόεδρος του ΔΣ του Ελληνικού Οργανισμού Εγκεφαλικών (Hellenic Stroke Organization) από το έτος 2015. Είναι ιδρυτικό μέλος του Ινστιτούτου Μελέτης και Εκπαίδευσης στη Θρόμβωση και την Αντιθρομβωτική αγωγή (ΙΜΕΘΑ) και μέλος του ΔΣ.
Είναι ιδρυτικό μέλος της εταιρείας Hellenic Cardiovascular Research Society, συν-διευθυντής σύνταξης του περιοδικού HEART VESSELS & BRAIN και συνδιοργανωτής του συνεδρίου Heart, Vessels & Stroke. Συμμετέχει στο editorial board του περιοδικού Cerebrovascular Diseases. Είναι συγγραφέας ή συμμετείχε στη συγγραφή πλέον των 135 επιστημονικών άρθρων στη διεθνή βιβλιογραφία με περισσότερες από 2.000 αναφορές. Σημαντική προσφορά στη διεθνή βιβλιογραφία με 2 stroke registries: a) Arcadia Stroke Registry a population study και b) The Athens Stroke Registry. Έχει συμμετάσχει σε διεθνή συνέδρια με περισσότερες των 200 επιστημονικών ανακοινώσεων και έχει δώσει τα τελευταία έτη πλέον των 300 διαλέξεων με θέμα τα εγκεφαλικά επεισόδια.
Η ύπαρξή είναι σημαντική καθώς προστατεύει τα όργανα αλλά και επειδή λειτουργεί ως ενδοκρινές όργανο. Τι γίνεται όμως σε περιπτώσεις που τα επίπεδά του είναι ιδιαίτερα αυξημένα;
15°
