Έχω παρατηρήσει πως όταν πίνω πολύ την άλλη μέρα μαζί με τον πονοκέφαλο με τριγυρίζει και μια θλίψη, αλλά από όταν ένας ψυχίατρος μου είπε ότι μια μικρή κατάθλιψη συνοδεύει σχεδόν πάντα ένα hangover ησύχασα και τα πίνω χωρίς έννοιες. Η κατάχρηση είναι ένας παράγοντας που φέρνει τέτοια συναισθήματα, αλλά έτσι κι αλλιώς η κατάθλιψη είναι μια νόσος που μπορεί να παρουσιαστεί σε όλους μας. Το 20% των γυναικών και το 12% των ανδρών αναμένεται να έχουν τουλάχιστον ένα καταθλιπτικό επεισόδιο στη διάρκεια της ζωής τους. Η ψυχολόγος MSc, Βαλεντίνη Μπόχτσου, μέλος της ομάδας προσωπικού της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας*, απαντά στο τι είναι η κατάθλιψη, ποια είναι τα συμπτώματά της, πώς αντιμετωπίζεται και σε μια σειρά από άλλα ερωτήματα.
Τι είναι η κατάθλιψη και τι την προκαλεί;
Η κατάθλιψη είναι ένα κλινικό σύνδρομο, μία διαταραχή του συναισθήματος, η οποία περιλαμβάνει μία σειρά συμπτωμάτων που επηρεάζουν τη σκέψη, τα συναισθήματα, τη σωματική υγεία και τη συμπεριφορά όσων υποφέρουν από αυτήν. Η αιτιολογία της είναι πολυπαραγοντική. Μπορεί να οφείλεται μεμονωμένα σε περιβαλλοντικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς και βιολογικούς παράγοντες ή σε συνδυασμό τους (οικονομική, προσωπική, επαγγελματική κατάσταση, απώλεια αγαπημένου προσώπου, αλλαγή τόπου κατοικίας).
Ποια είναι τα συμπτώματά της και ποια είναι η διαφορά μεταξύ του φυσιολογικού καταθλιπτικού συναισθήματος και της κλινικής κατάθλιψης;
Το φυσιολογικό καταθλιπτικό συναίσθημα είναι η άσχημη διάθεση που προκύπτει ως απάντηση στη μη επίτευξη κάποιου στόχου ή επιθυμίας ή σε κάποια απώλεια. Συνήθως, δεν έχει μακρά διάρκεια και δεν επηρεάζει σημαντικά τη γενική δραστηριότητα και λειτουργικότητα του ατόμου. Η κατάθλιψη ως ψυχιατρική διαταραχή παρουσιάζεται με μία σειρά (τουλάχιστον πέντε) έντονων συμπτωμάτων τα οποία επιμένουν για τουλάχιστον δύο εβδομάδες. Χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι:
- Το άτομο νιώθει λυπημένο, απογοητευμένο ή ανάξιο. Το συναίσθημα αυτό χρωματίζει και κατευθύνει όλη την ψυχική ζωή του ατόμου κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας του, σχεδόν κάθε ημέρα.
- Μείωση ή απώλεια του ενδιαφέροντος για ζωή και αδιαφορία για δραστηριότητες που μέχρι πρότινος ήταν αγαπημένες.
- Ανεξήγητο αίσθημα εσωτερικής δυσφορίας, σαν κάτι κακό να πρόκειται να συμβεί (άγχος).
- Σκέψεις που σχετίζονται με έλλειψη αισιοδοξίας και ανησυχία για το μέλλον. Συχνά συνδυάζονται με σκέψεις ενοχής, ταπεινότητας ή αναξιότητας. Σκέψεις ότι η τωρινή κατάσταση που βιώνει το άτομο είναι ένα είδος τιμωρίας για πράγματα που είχε κάνει στο παρελθόν.
- Αναποφασιστικότητα, παραμέληση της προσωπικής υγιεινής και άλλων υποχρεώσεων στην εργασία ή στο σπίτι.
- Κόπωση, απώλεια ενεργητικότητας. Σε περιπτώσεις που συνυπάρχει άγχος, τα συμπτώματα αυτά μπορεί να εμφανιστούν αντεστραμμένα με τη μορφή υπερδιέγερσης, υπερδραστηριότητας.
- Διαταραχές στον ύπνο: επίμονη αϋπνία, διακεκομμένος ύπνος, αφύπνιση αρκετά νωρίτερα από το συνηθισμένο. Άλλοι άνθρωποι μπορεί να κοιμούνται πάρα πολλές ώρες.
- Διαταραχές στην όρεξη: Συνήθως η κατάθλιψη προκαλεί απώλεια της όρεξης, με πιθανό επακόλουθο την απώλεια βάρους. Ωστόσο, μπορεί σπανιότερα να παρατηρηθεί αύξηση της όρεξης και υπερφαγία.
- Ελάττωση της σεξουαλικής διάθεσης. Ακόμα και αν το άτομο έχει σεξουαλικές επαφές, δεν το επιθυμεί και δεν του προκαλεί καμία ευχαρίστηση.
- Δυσκολίες στη συγκέντρωση, τη σκέψη, τη μνήμη και τη λήψη αποφάσεων. Το άτομο δεν μπορεί να συγκεντρωθεί εύκολα, επικεντρώνεται έντονα στις καταθλιπτικές του ιδέες και αδιαφορεί για το περιβάλλον του.
- Αυτοκαταστροφικός ιδεασμός. Αφορά στην εμμονή σε σκέψεις θανάτου και ιδέες αυτοκτονίας. Η απόπειρα αυτοκτονίας είναι η πιο σοβαρή και επικίνδυνη επιπλοκή της κατάθλιψης. Ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι αυξημένος σε ασθενείς με σοβαρή κατάθλιψη.
- Γενικά σωματικά συμπτώματα. Πολλοί ασθενείς με κατάθλιψη αναφέρουν μια ποικιλία από σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, πόνους γενικά στο σώμα τους, δυσκοιλιότητα, δυσκολία στην αναπνοή, πόνους στο στήθος, υπόταση, ξηροστομία, γαστρεντερικά προβλήματα κ.ά. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα συμπτώματα αυτά δεν αιτιολογούνται από τις αντίστοιχες ιατρικές εξετάσεις.
Ο ασθενής αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει πρόβλημα προκειμένου να αναζητήσει βοήθεια ή αυτό θα πρέπει να γίνει από το περιβάλλον του;
Συνήθως το αντιλαμβάνεται, λιγότερες δεν το αντιλαμβάνεται. Αυτό που υπάρχει ως σημαντική δυσκολία, στην οποία ενδεχομένως χρειάζεται η επαγρύπνηση του οικογενειακού ή φιλικού περιβάλλοντος, είναι η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας. Η πολυμορφία των συμπτωμάτων και η ταύτισή τους με αυτά άλλων νόσων παραπλανούν κι έτσι η κατάθλιψη δε διαγιγνώσκεται έγκαιρα. Επιπλέον, η προκατάληψη και ο κοινωνικός στιγματισμός που συνοδεύουν τις ψυχικές διαταραχές αποτρέπουν τους ανθρώπους από το να απευθύνονται σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Έτσι, συχνά παρατηρούνται περιπτώσεις ανθρώπων που δεν κινητοποιούνται στο να ζητήσουν υποστήριξη, ελπίζοντας ότι θα το «παλέψουν» και θα το ξεπεράσουν μόνοι τους, με αποτέλεσμα να χάνεται πολύτιμος χρόνος για έγκαιρη παρέμβαση στην έναρξη ενός καταθλιπτικού επεισοδίου.
Συνήθως πόσο διαρκεί και πώς θεραπεύεται; Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο ασθενής χρειάζεται νοσηλεία;
Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική σε σχέση με τη διάρκεια και το είδος της θεραπευτικής προσέγγισης. Ανάλογα με την ένταση των συμπτωμάτων και το πόσο καιρό απασχολούν το άτομο επιλέγεται το αντίστοιχο θεραπευτικό σχήμα, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία ή/και φαρμακευτική αντιμετώπιση. Σε σοβαρές περιπτώσεις στις οποίες υπάρχει συμπτωματολογία που αποτελεί απειλή για τη ζωή του ατόμου (άρνηση λήψης τροφής, σχέδιο για αυτοκτονία) μπορεί να συστηθεί νοσηλεία.
Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα προκαλούν εξάρτηση;
Πρόκειται για έναν από τους πιο διαδεδομένους μύθους σχετικά με την κατάθλιψη και την αντιμετώπισή της. Τα νεώτερα αντικαταθλιπτικά δε δημιουργούν εξάρτηση και στις περιπτώσεις που αυτά ενδείκνυνται μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό σύμμαχο στην προσπάθεια αντιμετώπισης της.
Κάποιος που έχει παρουσιάσει μια φορά κατάθλιψη είναι περισσότερο πιθανό να ασθενήσει ξανά;
Η κατάθλιψη εμφανίζεται με τη μορφή «επεισοδίων» των οποίων η βαρύτητα μπορεί να κυμαίνεται από ήπια έως σοβαρή. Άλλοι άνθρωποι μπορεί να εμφανίσουν ένα και μοναδικό επεισόδιο στη ζωή τους και άλλοι μπορεί να εμφανίσουν μία χρόνια ή υποτροπιάζουσα μορφή της νόσου με περισσότερα καταθλιπτικά επεισόδια. Αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι το να απευθυνθεί κανείς άμεσα σε έναν ειδικό και να πάρει υποστήριξη.
Υπάρχουν ηλικίες στις οποίες είμαστε πιο «επιρρεπείς»;
Η κατάθλιψη δε φαίνεται να συνδέεται με συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία από την εφηβεία μέχρι την τρίτη ηλικία. Παλαιότερα, οι μελέτες έδειχναν ότι πιο συνηθισμένη ήταν η έναρξή της στη μέση ηλικία και αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί λόγω των αλλαγών στη ζωή των ατόμων αυτής της ηλικιακής ομάδας (αυτονόμηση των παιδιών και αποχώρησή τους από το σπίτι, απόσυρση από την παραγωγική ζωή λόγω συνταξιοδότησης κ.λ.π.). Τα τελευταία χρόνια, οι έρευνες δείχνουν ότι τα ποσοστά ολοένα και ανεβαίνουν σε σχέση με την πρώτη εμφάνιση της νόσου στην πρώιμη ενήλικη ζωή και στην εφηβεία. Σαφώς η οικονομική κρίση έχει παίξει το ρόλο της στα παραπάνω δεδομένα.
Η κατάθλιψη προσβάλλει περισσότερο τις γυναίκες ή τους άνδρες;
Το 20% των γυναικών έχει βρεθεί ότι θα παρουσιάσουν ένα καταθλιπτικό επεισόδιο κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ για τους άνδρες το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται στο 12%. Οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη, λόγω της πολλαπλότητας των ρόλων που έχουν αναλάβει και άρα της πολλαπλής πίεσης στην επιτυχή ανταπόκριση σε αυτούς. Αυτό, όμως, μπορεί να συνδέεται και με το γεγονός ότι οι γυναίκες απευθύνονται με μεγαλύτερη ευκολία σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας απ’ ό,τι οι άνδρες, επομένως η διαφορά στην αναλογία ίσως να μην είναι τόσο μεγάλη και στην πραγματικότητα. Ιδιαίτερα στις μέρες μας που λόγω της οικονομικής κρίσης και οι άνδρες πλήττονται σημαντικά από πιεστικές καταστάσεις ζωής, όπως η ανεργία ή οι σημαντικές μειώσεις στο εισόδημά τους.
Μπορεί να υποχωρήσει από μόνη της;
Η θλίψη μπορεί να υποχωρήσει μόνη της, η κατάθλιψη είναι πολύ δύσκολο να υποχωρήσει μόνη της. Η κατάθλιψη είναι μία νόσος και όχι μόνο ένα συναίσθημα. Στην εμφάνισή της μπορεί να συνυπάρχουν και βιολογικοί παράγοντες, οι οποίοι απαραίτητα χρήζουν θεραπευτικής αντιμετώπισης. Επιπλέον, στη νόσο αυτή συνυπάρχουν συμπτώματα τα οποία σαρώνουν και μπορούν να ισοπεδώσουν τη ζωή του ανθρώπου τόσο ψυχικά (με το καταθλιπτικό συναίσθημα, το έντονο άγχος, τις ιδέες ενοχής) όσο και σωματικά. Άρα, όταν τα συμπτώματα είναι σοβαρά και επίμονα, όταν το άτομο ή ο περίγυρος παρατηρούν ανησυχητικές αλλαγές στη διάθεση για ζωή και στη λειτουργικότητα, πρέπει να αναζητηθεί επαγγελματική βοήθεια. Αυτό που οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας και οι σχετικές καμπάνιες ενημέρωσης για την κατάθλιψη προσπαθούν να περιορίσουν είναι ο κοινωνικός στιγματισμός που συνοδεύει όχι μόνο την κατάθλιψη, αλλά το σύνολο των ψυχικών διαταραχών. Να γίνει, δηλαδή, κατανοητό σε όλους ότι μπορεί να συμβεί στον οποιοδήποτε, ότι δεν προκύπτει επειδή το άτομο που υποφέρει έχει κάνει κάτι λάθος και κυρίως ότι αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά και θεραπεύεται. Οπωσδήποτε, η έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας και άρα η έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση αποτελούν πλεονέκτημα στην προσπάθεια για καλά αποτελέσματα στην αντιμετώπισή της.
Τι είναι η κατάθλιψη των εορτών και πώς μπορεί κανείς να την αποφύγει;
Στο μυαλό των περισσοτέρων οι γιορτές είναι μία ξένοιαστη περίοδος διακοπών, διασκέδασης, οικογενειακής ζεστασιάς, κοινωνικών συναναστροφών και ξεκούρασης. Ή μήπως η πραγματικότητα δεν είναι και πολύ έτσι; Το φαινόμενο αυτό δεν είναι καθόλου σπάνιο, ιδιαίτερα όσο αυξάνονται οι προσωπικές υποχρεώσεις. Έτσι, τις ημέρες αυτές μπορεί κάποιος να τρέχει περισσότερο για να τα προλάβει όλα (ψώνια, προετοιμασία για οικογενειακά τραπέζια και συγκεντρώσεις), παρά ξεκουράζεται, χαλαρώνει και απολαμβάνει. Άλλοι άνθρωποι μπορεί να νιώθουν πιεσμένοι λόγω του ότι δεν έχουν στενό οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον κοντά τους για να μοιραστούν τις ημέρες αυτές. Η μοναξιά βιώνεται πιο έντονα μακριά από αγαπημένους ανθρώπους. Για αυτές τις μέρες ισχύει ό,τι και για τις υπόλοιπες του χρόνου για να μη δημιουργηθεί ένα αίσθημα κενού ή απογοήτευσης. Να θέτουμε ρεαλιστικούς στόχους προς αποφυγή της εξόντωσης και της κακής διάθεσης, να έχουμε θετική σκέψη και αισιοδοξία σε σχέση με τον απολογισμό της χρονιάς που φεύγει και τα σχέδια για τη χρονιά που έρχεται.
* Η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας είναι επιστημονικό Σωματείο, μη κερδοσκοπικό, μη κυβερνητικό. Ιδρύθηκε το 1981 και από τότε έχει αναπτύξει ένα ευρύ δίκτυο δραστηριοτήτων σε όλους τους τομείς που σχετίζονται με την Ψυχική Υγεία και παράλληλα έχει συμβάλλει ιδιαίτερα στην Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα. Μια ομάδα συνεργατών με τον Καθηγητή Ψυχιατρικής – Παιδοψυχιατρικής, Π. Σακελλαρόπουλο, άρχισε να εργάζεται για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στη χώρα μας, εμπνευσμένη από το πνεύμα της Κοινωνικής – Κοινοτικής Ψυχιατρικής.
Οι παρεχόμενες από την Εταιρία υπηρεσίες καλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα των ψυχιατρικών και παιδοψυχιατρικών αναγκών των κατοίκων των περιοχών όπου λειτουργούν δομές της και συγκεκριμένα, του Νομού Φωκίδας και όμορων νομών, του Νομού Φθιώτιδας, του Νομού Έβρου και ευρύτερα της Θράκης, και του Νομού Αττικής.
Οι υπηρεσίες που παρέχονται από την Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας είναι δωρεάν και οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στα εξής τηλέφωνα:
Αττική: Κέντρο Ημέρας για την παρακολούθηση των ψυχικά ασθενών που διαβιούν στην κοινότητα: 210 9519309
Κέντρο Ημέρας για την ψυχολογική υποστήριξη ασθενών με καρκίνο: 210 3233401
Στην πρώτη συνάντηση με τίτλο «Ψυχανάλυση και κινηματογράφος της παρατήρησης - Μεγεθύνοντας το αδιόρατο», την Κυριακή 24 Νοεμβρίου, ο Γρηγόρης Μανιαδάκης συνομιλεί με την Εύα Στεφανή
4°
