Μαγειρεύοντας με τις γυναίκες της Sapa – ό,τι πιο συγκλονιστικό έζησα στο Βιετνάμ

Στη βόρεια πλευρά του Βιετνάμ υπάρχει μια κωμόπολη, σκαρφαλωμένη σε υψόμετρο 1650μ. Η Sapa φημίζεται για τη μοναδική φυσική της ομορφιά που συνθέτουν τα βουνά, τα δάση και τα ποτάμια της, αλλά και για την πλούσια εθνική ποικιλομορφία της. Τέσσερις φυλές κατοικούν εδώ (οι Hmong, οι Dzao, οι Tay και οι Giay) τους τελευταίους αιώνες, αποκομμένες για χρόνια από το υπόλοιπο Βιετνάμ μέχρι που το 1920 οι Γάλλοι έφτιαξαν σιδηροδρομικές γραμμές. Όχι φυσικά για να εκσυγχρονίσουν την αποικία τους, αλλά για να μεταφέρουν κάτι εξαιρετικά πολύτιμο εκείνη την εποχή: όπιο. Οι άνθρωποι στα χωριά της Sapa καλλιεργούσαν όπιο (το οποίο χρησιμοποιούσαν κυρίως ως παυσίπονο) και οι Γάλλοι το αγόραζαν δίνοντας ένα κιλό ρύζι για κάθε κιλό όπιο. Ναι, αυτή είναι μια εξωφρενικά χαμηλή τιμή.

Σήμερα οι άνθρωποι στα χωριά της Sapa ζουν κυρίως από την καλλιέργεια ρυζιού (οι λόφοι με τους καταπράσινους ορυζώνες της Sapa είναι κλασικό μοτίβο στα σουβενίρ του Βιετνάμ) και από τον τουρισμό. Το κέντρο της Sapa είναι ένα τουριστικό πανηγύρι και το μόνο μέρος όπου είδα τις τιμές να αναγράφονται σε δολάρια αντί για βιετναμέζικα ντονγκ. Η ατραξιόν, ωστόσο, δεν είναι η ίδια η κωμόπολη, αλλά οι διαδρομές που κάνεις γύρω από αυτή, σε χωριά θαμμένα από τη βλάστηση. Πεζοπορίες μαγικές για τις οποίες σίγουρα χρειάζεσαι ντόπιο ξεναγό και γερά πνευμόνια. Βρήκαμε τη δική μας ξεναγό μέσω της οργάνωσης Ethos (www.ethosspirit.com) που υποτίθεται ότι προσφέρει εναλλακτικό τουρισμό στοχεύοντας στην ενδυνάμωση των τοπικών μειονοτήτων της περιοχής.

Η φυλή Hmong στη Sapa του Βιετνάμ

Η ξεναγός μας άνηκε στη φυλή των Hmong (που είναι και η πληθυσμιακά μεγαλύτερη) και το όνομά της είναι Car. Στη γλώσσα της, “Car” σημαίνει «καλάθι» και υποθέτω ότι γράφεται έτσι μια που η γλώσσα των Hmong, γλώσσα ολότελα διαφορετική από τα βιετναμέζικα, είναι μόνο προφορική. Οι Hmong υπήρξαν νομαδικό φύλλο που κατέβηκε από το Βορρά πριν από αιώνες και εγκαταστάθηκε εδώ, διατηρώντας, όμως, ακέραιες τις παραδόσεις του. Να, ας πούμε, αυτή την περίοδο του χρόνου, όλες οι γυναίκες ετοιμάζουν κι από μία φορεσιά εν όψει του Tet, της βιετναμέζικης Πρωτοχρονιάς που φέτος πέφτει στις 29 Ιανουαρίου. Και όταν γράφω «ετοιμάζουν» εννοώ ότι φτιάχνουν νήμα από τις ίνες ενός φυτού, το υφαίνουν, ύστερα το βάφουν με φυσικές βαφές, χρησιμοποιώντας κυρίως τα φύλλα ενός λουλουδιού που ονομάζεται Indigo, γνωστό για το βαθύ μπλε χρώμα του. Είναι μια διαδικασία εξαιρετικά χρονοβόρα – για την ακρίβεια χρειάζεται ένας ολόκληρος χρόνος! Βρέθηκα στη Sapa στις 3 Ιανουαρίου και μια που οι φορεσιές ήταν στον τελευταίο στάδιο, αυτό της βαφής, τα χέρια όλων των γυναικών ήταν βαμμένα μπλε. Η Car λέει ότι η καθεμία θα φορέσει αυτό το παραδοσιακό ρούχο που έφτιαξε με τα χέρια της την πρώτη μέρα του χρόνου και ότι κάποτε από τη μαεστρία τούτου του ρούχου οι άντρες διάλεγαν ποια θα παντρευτούν.

5 χιλιόμετρα πεζοπορίας για ένα γεύμα

Περπατάμε. Περνάμε μέσα από χωράφια, τσαλαβουτάμε σε ρυάκια, σκαρφαλώνουμε απότομες πλαγιές. Σε όλο τον δρόμο η Car γνέθει, με τα χέρια της φτιάχνει νήμα. «Δεν υπάρχει άλλος χρόνος να το κάνεις. Δεν γίνεται να φτιάξεις νήμα στο χωράφι, και στο σπίτι πάντα υπάρχουν δουλειές να κάνεις. Έτσι όλες γνέθουμε όσο περπατάμε». Κάποια στιγμή σταματάει, μου δείχνει μικρές τρυπίτσες πάνω στους κορμούς των μπαμπού. Εξηγεί ότι ανοίγουν αυτές τις τρύπες για να πάρουν το σκουλήκι του μπαμπού. Το τηγανίζουν και είναι μεγάλη λιχουδιά – «η δίχρονη κόρη μου το λατρεύει!», λέει. Ρωτάω αν θα φάμε αυτή τη λιχουδιά σήμερα. Απαντά πως όχι, δεν είναι η εποχή του σκουληκιού. Ανακουφίζομαι λίγο.

Μετά από πεζοπορία 5χλμ. φτάνουμε στο χωριό της Car, προορισμός το σπίτι της πεθεράς της. Η καλύβα, φτιαγμένη από ξύλο, έχει μια μεγάλη σάλα που χρησιμοποιείται ως τραπεζαρία, σαλόνι και κουζίνα, και δύο ακόμη υπνοδωμάτια. Εδώ μένουν οι γονείς του συζύγου της Car, αλλά και ο νεότερος γιος της οικογένειας μαζί με τη γυναίκα και τα δυο παιδιά του, ο οποίος είναι επιφορτισμένος, ως νεότερος, με τη φροντίδα των ηλικιωμένων. Στο κέντρο η εστία: μια γούβα στο πάτωμα όπου σιγοκαίει η φωτιά, χρήσιμη για μαγείρεμα, αλλά και για ζεστασιά. Δεν υπάρχει καμινάδα. Ο καπνός διαχέεται παντού, κάνει τα μάτια να τσούζουν, αλλά είναι χρήσιμος γιατί στο αυτοσχέδιο πατάρι, στρατηγικά τοποθετημένο πάνω ακριβώς από τη φωτιά, καπνίζονται κρεμασμένα μερικές δεκάδες καλαμπόκια.

Spring rolls, ρύζι και tofu

Η Car μας βάζει να καθίσουμε σε τάβλες γύρω από ένα χαμηλό τραπέζι. Δίπλα μας ακουμπάει ένα μπολ με διάφορα ψιλοκομμένα λαχανικά και φύλλα ρυζιού. Μας δείχνει πώς να τυλίγουμε ένα spring roll, τοποθετώντας γέμιση στη μία άκρη και ρολάροντας το μέχρι την άλλη. Μας ανοίγουν όλα. Εκείνη δεν χολοσκάει. Κάθεται σε ένα χαμηλό σκαμπό μπροστά στη φωτιά κι αρχίζει το μαγείρεμα. Σε ένα μεγάλο wok ρίχνει καλαμποκέλαιο, τηγανίζει εδώ τα spring rolls γυρνώντας τα με chopsticks και επιδιορθώνοντας στον αέρα την ατεχνία μας. Σε λίγα λεπτά μας χαρίζει δυο πιατέλες με χρυσαφένια spring rolls, προχωρά με τα υπόλοιπα: στο ίδιο wok τσιγαρίζει μοσχαρίσιο κιμά μαζί με μπόλικες φύτρες φασολιού. Φτιάχνει μια σάλτσα από ντομάτες και μέσα της σιγομαγειρεύει tofu. Σοτάρει λάχανο τονίζοντας ότι πρόκειται για “stonehead cabbage” και πως δεν είναι ίδιο με τα υπόλοιπα λάχανα – είδαμε πολλά φυτεμένα στις πλαγιές στον δρόμο μας προς τα εδώ.

Όσο μαγειρεύει κοντά της κάθονται η πεθερά και η κουνιάδα της. Η τελευταία έχει το τριών μηνών μωρό της δεμένο στην πλάτη της – έξυπνη τακτική για να έχεις τα χέρια σου ελεύθερα και το μωρό πάνω σου. Το βρέφος κοιμάται φασκιωμένο και γαλήνιο και τις τρεις ώρες που πέρασα κοντά της. Οι τρεις γυναίκες μιλούν γύρω από τη φωτιά. Δεν ξέρω τι συζητούν. Στην αρχή φτιάχνω τους διαλόγους στο μυαλό μου, φαντάζομαι ότι λένε κάτι σαν «πάλι τουρίστες μας κουβάλησες, νισάφι πια!». Αλλά μπα, όχι. Είναι τελείως απορροφημένες στην κουβέντα τους, δεν μας ρίχνουν ούτε βλέφαρο. Σε σημείο που νιώθω ότι είμαι μέσα σε ντοκιμαντέρ. Όλοι αυτό νιώθουμε. Κρατάμε τις ανάσες μας, από άγχος μην κάνουμε λάθος κίνηση και προσβάλουμε κάποιον ή χαλάσουμε το κάδρο.

Το φαγητό της επιβίωσης

Στρώνουμε το τραπέζι και καθόμαστε όλοι στις τάβλες γύρω του. Στα πιάτα που μαγείρεψε η Car έρχεται να προστεθεί μια κατσαρόλα γεμάτη ρύζι. Γεμίζουμε τα μπολάκια μας με γενναίες κουταλιές, από πάνω συμπληρώνουμε με τα υπόλοιπα. Μοιραζόμαστε το ίδιο γεύμα. Στην οργάνωση, μας είχαν προειδοποιήσει: «μην περιμένετε να φάτε κάτι νόστιμο. Το φαγητό των Hmong δεν είναι προορισμένο να είναι νόστιμο – είναι φαγητό της επιβίωσης. Οι άνθρωποι μαγειρεύουν με ό,τι έχουν απλώς για να θρέψουν τα σώματά τους». Δεν είναι αλήθεια. Αυτό το γεύμα ήταν το πιο νόστιμο που είχα στο Βιετνάμ. Αν και ακόμα δεν έχω ξεδιαλύνει αν για αυτό ευθύνεται το χέρι της μαγείρισσας ή η συνολική εμπειρία – από τις πλέον συγκλονιστικές της ζωής μου. Όλες αυτές οι εικόνες, ο ολότελα διαφορετικός τρόπος ζωής, η επαφή με αυτούς τους γελαστούς ανθρώπους, πόσο αλλιώτικα μας μεγάλωσες, Θεέ μου;

Κρασί από ρύζι που θυμίζει τσίπουρο

Πίνουμε ένα κρασί από ρύζι. Δικής τους παραγωγής. Παραδόξως μου θυμίζει… τσίπουρο. Η πεθερά της Car επιμένει να γεμίζει το ποτήρι μου. Μού κάνει νοήματα: «πιες το όλο». Η Car μεταφράζει: «θέλει να πιεις μαζί της». Προσπαθώ να τη φτάσω, δεν τα καταφέρνω. Στο τρίτο ποτηράκι αρχίζω να ζαλίζομαι. Αναρωτιέμαι από μέσα μου αν θα τυφλωθώ. Η πεθερά γελάει. Εγώ σκέφτομαι τα χιλιόμετρα της επιστροφής που έχω να περπατήσω – καλά θα πάει αυτό.

Ρωτάμε τις γυναίκες πώς είναι η ζωή τους. «Καλά». Θέλετε να μας ρωτήσετε κάτι για τη ζωή από εκεί που ερχόμαστε; Δείχνουν τα αφρικανικά κοτσιδάκια της φίλης μου. Τους έχουν κάνει μεγάλη εντύπωση. Τι σας λείπει; «Θα ήθελα να έχω ένα πιο άνετο σπίτι», απαντά η Car.

Μαζεύουμε το τραπέζι, πλένουμε τα χέρια μας σε μια λεκάνη με νερό, χαιρετάμε, φεύγουμε. Στον δρόμο της επιστροφής σκέφτομαι ότι κανένα γεύμα μου δεν θα είναι το ίδιο από εδώ και πέρα.