Η ιστορία του καφέ

Αρχαίες ρίζες στην Αιθιοπία

Η ιστορία του καφέ είναι σαν παραμύθι γεμάτο μαγεία και μυστήριο, που ξεκινά σε ένα απομακρυσμένο χωριό της Αιθιοπίας, όπου, σύμφωνα με τον μύθο, οι πρώτες αναλαμπές της ανακάλυψης του καφέ σχετίζονται με τη ζωή ενός ταπεινού βοσκού, περίπου το 850 μ.Χ. Ο Καλντί παρατηρεί κάτι ασυνήθιστο στις κατσίκες του: χορεύουν γεμάτες ενέργεια, μετά την κατανάλωση μικρών κόκκων από ένα άγνωστο φυτό. Περίεργος, δοκιμάζει και ο ίδιος αυτούς τους κόκκους και νιώθει την ψυχή του να αναπτερώνεται, ο κόσμος γύρω του να παίρνει ζωή.

Οι ντόπιοι Αιθίοπες, εμπνευσμένοι από τον Καλντί, αρχίζουν να πειραματίζονται με αυτούς τους καρπούς, αρχικά μασώντας τους ωμούς και έπειτα δημιουργώντας το πρώτο αχνιστό ρόφημα καφέ, που τους γεμίζει ενέργεια. Αυτή η μαγική ουσία σύντομα θα διασχίσει τα σύνορα, φέρνοντας ενθουσιασμό σε όλο τον κόσμο.

Η ιστορία του καφέ από την αρχαιότητα έως σήμερα

Διάδοση στην Υεμένη

Ο καφές διασχίζει την Ερυθρά Θάλασσα και φτάνει στην Υεμένη, τον 15ο αιώνα, στο λιμάνι Μόκα. Λόγω της αυξανόμενης δημοτικότητας του καφέ και της αποστολής του από το συγκεκριμένο λιμάνι, ο όρος «μόκα» έγινε συνώνυμο του καφέ. Στην ευρύτερη περιοχή, οι μοναχοί του μοναστηριού Καχφ γίνονται λάτρεις του καφέ, οι οποίοι μαθαίνουν για την αναζωογονητική του δράση. Το ρόφημα που φτιάχνουν τους βοηθά να μένουν ξύπνιοι και συγκεντρωμένοι κατά τις νυχτερινές προσευχές.

Ο καφές καλλιεργείται στην Υεμένη και γίνεται γνωστός στην Αίγυπτο, την Περσία και την Τουρκία. Το όνομά του τότε είναι «qahwa» (προφέρεται «κάουα»), μία από τις λέξεις που χρησιμοποιούν οι Άραβες για το κρασί, το οποίο αντικαθιστά τον καφέ ως το πιο διαδεδομένο ποτό, καθώς το αλκοόλ απαγορεύεται από το Ισλάμ. Γι’ αυτό λέγεται και «Κρασί της Αραβίας».

Οθωμανική Αυτοκρατορία

Καθώς ο καφές ταξιδεύει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η φήμη του εκτοξεύεται. Στην Κωνσταντινούπολη τα καφενεία αποκτούν μια νέα διάσταση: γίνονται χώροι πολιτικής ζωής, όπου διανοούμενοι και πολιτικοί συγκεντρώνονται για να συζητήσουν τις τύχες των λαών τους. Ο καφές τώρα σερβίρεται σε μικρά μπρίκια (cezve).

Διάδοση του καφέ στην Ευρώπη και στην Αμερική

Τον 17ο αιώνα, η μαγεία του καφέ φτάνει στην Ευρώπη. Βενετοί έμποροι τον φέρνουν στην Ιταλία, όπου αρχικά αντιμετωπίζεται ως «σατανικό ποτό», μέχρι που τον δοκιμάζει ο Πάπας Κλήμης Η’ και ενθουσιάζεται τόσο πολύ με τη γεύση, ώστε δίνει την άδεια να τον καταναλώνουν ελεύθερα όλοι οι χριστιανοί. «Αυτό το ρόφημα είναι τόσο νόστιμο που θα ήταν κρίμα να αφήσουμε τους άπιστους να έχουν αποκλειστική χρήση του. Εμείς θα ξεγελάσουμε τον διάβολο βαφτίζοντάς το και καθιστώντας το ένα αληθινά χριστιανικό ποτό και ευχαριστώ τον Θεό που το δημιούργησε». Το 1620, οι Ολλανδοί μεταφέρουν κρυφά κόκκους καφέ στην Ινδία και ξεκινάει η παγκόσμια παραγωγή καφέ εκτός Αραβίας.

Πρώτες καφετέριες σε Ευρώπη

Το 1629 ανοίγει το πρώτο καφενείο της Ευρώπης στη Βενετία και από εκεί τα καφενεία εξαπλώνονται ραγδαία στην Ευρώπη ως χώροι ανταλλαγής ιδεών, γνώσης και εστίες πολιτικών και φιλοσοφικών συζητήσεων. Στην Αγγλία, οι καφετέριες γίνονται γνωστές ως «penny universities», όπου με λίγα χρήματα για ένα φλιτζάνι καφέ, οι άνθρωποι αποκτούν γνώση και πληροφορίες. Στην Οξφόρδη ανοίγει το πρώτο καφέ κλαμπ της Αγγλίας, το Oxford Coffee Club, το οποίο τελικά μεγαλώνει και γίνεται The Royal Society. Οι άνδρες λείπουν με τις ώρες από τα σπίτια τους και οι γυναίκες τους αρχίζουν να έχουν πολλά παράπονα. Το 1674 γεννιέται το Women’s Petition Against Coffee (Έκκληση γυναικών κατά του καφέ) ως μια προσπάθεια των γυναικών να απαγορεύσουν τον καφέ ώστε να φέρουν τους άνδρες τους πίσω στο σπίτι.

Στη Γαλλία, ο καφές γίνεται σύμβολο κομψότητας και οι καφετέριες μετατρέπονται σε χώρους ατέλειωτων συζητήσεων που προάγουν τη φιλοσοφία και την τέχνη, με τους καλλιτέχνες και τους διανοούμενους να συναντιούνται για να ανταλλάξουν ιδέες και να δημιουργήσουν. Το 1683, μετά τη Μάχη της Βιέννης, ανοίγει και το πρώτο καφενείο της Αυστρίας, το The Blue Bottle.

Διάδοση του καφέ σε Αμερική

Τον ίδιο αιώνα και αφού το ρόφημα είχε διαδοθεί σε όλη την Ευρώπη, αναπόφευκτα ο καφές φτάνει και στην Αμερική. Οι Ευρωπαίοι άποικοι αρχικά έπιναν κυρίως τσάι, όπως συνηθιζόταν στη γηραιά ήπειρο. Το 1773 όμως, όταν επιβλήθηκε βαρύς φόρος στο τσάι από τον Βρετανό βασιλιά Γεώργιο Γ’, οι Αμερικάνοι ξεκινούν και μποϊκοτάρουν το τσάι και έτσι στρέφονται προς τον καφέ, ο οποίος έκτοτε είναι το πιο δημοφιλές ρόφημα στη χώρα.

Καφές στην Ελλάδα

Η ιστορία του καφέ στην Ελλάδα έχει τις ρίζες της στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν Έλληνες της Κωνσταντινούπολης γνώρισαν πρώτοι τον καφέ από τους Τούρκους. Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, η συνήθεια του καφέ εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα μετά το 1760. Πάντως η δημοτικότητα του καφέ αυξήθηκε ιδιαίτερα και τον 19ο αιώνα, που έγινε βασικό μέρος της ελληνικής κουλτούρας, με την παρασκευή του ελληνικού καφέ να αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

Η καλλιέργεια του καφέ σε αποικίες

Καθώς η δημοτικότητα του καφέ αυξανόταν στην Ευρώπη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες συνειδητοποιούν την οικονομική του αξία. Η ζήτηση για καφέ στις ευρωπαϊκές χώρες οδηγεί στην αναγκαιότητα δημιουργίας φυτειών στις αποικίες. Η Βραζιλία, η Καραϊβική και η Κεντρική Αμερική γίνονται οι κύριες περιοχές παραγωγής, με την πρώτη να αναδεικνύεται στη μεγαλύτερη παραγωγό καφέ στον κόσμο – οι αποικιοκράτες εκμεταλλεύονταν τη γόνιμη γη της χώρας και το ζεστό της κλίμα για να καλλιεργήσουν καφέ, επενδύοντας σε φυτείες.

Βραζιλιάνικος καφές

Μάλιστα υπάρχει μια ρομαντική ιστορία πίσω από τον βραζιλιάνικο καφέ. Λέγεται ότι ο περίφημος καφές προέκυψε από την προσπάθεια του Francisco de Mello Palheta, που ταξίδεψε το 1727 μέχρι τη Γουϊνέα για να πάρει σπόρους από τους Γάλλους αποίκους. Εκείνοι φυσικά αρνήθηκαν να τους πουλήσουν για να διατηρήσουν το μονοπώλιο, αλλά τελικά ο Palheta κατάφερε να τους εξασφαλίσει χάρη στη γοητεία του. Η σύζυγος του κυβερνήτη τον ερωτεύτηκε και του χάρισε τους περιζήτητους σπόρους καφέ. Ήταν το λιγότερο που μπορούσε να κάνει για τον αγαπημένο της.

Τα χρόνια που μεσολάβησαν

Το 1822 παρουσιάστηκε στη Γαλλία το πρώτο πρωτότυπο μηχανής εσπρέσο. Αργότερα, το 1905, δημιουργήθηκε στην Ιταλία η πρώτη μηχανή παρασκευής καφέ για καταστήματα, ενώ το 1933 παρουσιάστηκε στην Ιταλία η καφετιέρα παρασκευής εσπρέσο (Moka Pot). To 1955 ο καφές γίνεται το νούμερο ένα ρόφημα στην προτίμηση των καταναλωτών παγκοσμίως! Από το 2000 και έπειτα, δημιουργείται η νέα κουλτούρα του «Τρίτου κύματος καφέ» που ανάγει την επεξεργασία του καφέ σε τέχνη και την κατανάλωσή του σε ταξίδι στον κόσμο των γεύσεων.

Καφές και βιωσιμότητα

Στον κόσμο του «Τρίτου κύματος καφέ», οι παραγωγοί και οι καταναλωτές εξερευνούν την ποιότητα, την προέλευση και τη βιωσιμότητα. Η συζήτηση για το Δίκαιο εμπορίου (Fair Trade) κερδίζει έδαφος, καθώς οι καταναλωτές απαιτούν καλύτερες συνθήκες για τους παραγωγούς. Έτσι ο καφές, από απλό ρόφημα, μετατρέπεται σε πολιτική πράξη, μια δήλωση για δικαιοσύνη και αλληλεγγύη.

Σύγχρονη εποχή και πολιτιστική επιρροή

Σήμερα ο καφές έχει μεταμορφωθεί σε παγκόσμιο φαινόμενο. Απολαμβάνεται από εκατομμύρια ανθρώπους καθημερινά, με τις καφετέριες να είναι γεμάτες ζωή. Από τον δυνατό εσπρέσο στην Ιταλία μέχρι τον ελαφρύ καφέ φίλτρου στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον ελληνικό στο μπρίκι, ο καφές είναι πλέον κομμάτι της καθημερινής ρουτίνας μας, γεμίζοντας τις στιγμές μας με γεύσεις και αρώματα.