Μίξερ 9: Η ιστορία της μαστίχας από την αρχαιότητα έως σήμερα
Η μαστίχα της Χίου είναι η ρητινώδης έκκριση του μαστιχόδεντρου ή αλλιώς Σκίνος της Χίου (Pistacia Lentiscus var. Chia). Πρόκειται για φυσική, αρωματική ρητίνη που παράγουν τα μαστιχόδενδρα. Η συγκομιδή της γίνεται με τη δημιουργία «πληγών» (κέντημα) στον κορμό και τα κλαδιά του σκίνου. Αυτές οι επιφανειακές τομές που σχηματίζουν οι παραγωγοί με αιχμηρά εργαλεία, ενεργοποιούν την παραγωγή της μαστίχας, καθώς απελευθερώνεται η υγρή ρητίνη που κυλάει σε σχήμα δακρύων.
Η ιστορία της μαστίχας
Η ιστορία της μαστίχας είναι πολύ παλαιά και μπορεί να αναχθεί στην κλασική εποχή. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Πλίνιος, ο Θεόφραστος, ο Διοσκουρίδης και ο Γαληνός, αναφέρουν τη μαστίχα για τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Η πρώτη όμως επίσημη αναφορά ανήκει στον Ηρόδοτο, η οποία έγινε κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Από τα αρχαία χρόνια, Έλληνες γιατροί όπως ο Ιπποκράτης αποκαλύπτουν τα μυστικά της μαστίχας. Στην αρχαία Ελλάδα είναι γνωστή για τις ιατροφαρμακευτικές της ιδιότητες: τη χρησιμοποιούν για την αποτροπή των πεπτικών προβλημάτων, των κρυωμάτων και των στοματικών παθήσεων. Είναι τόσο δημοφιλής που περνάει τα σύνορα και ταξιδεύει στην Καλχηδόνα, την Αίγυπτο και την Αραβία, ως σπάνιο δώρο της ελληνικής φύσης. Οι Αιγύπτιοι τη χρησιμοποιούν για την ταρίχευση των νεκρών, ενώ οι Ρωμαίοι και οι Τούρκοι φτιάχνουν οδοντογλυφίδες από ξύλο σκίνου για να καθαρίζουν και να λευκαίνουν τα δόντια τους, αλλά και για να αρωματίζουν την αναπνοή τους, μια συνήθεια που διατηρείται και στον Μεσαίωνα.
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και Βυζάντιο Στη Ρώμη, ο αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος αναμειγνύει πρώτος μαστίχα με κρασί και δημιουργεί το γνωστό «μαστίχιον οίνον», ενώ στην Κωνσταντινούπολη η μαστίχα είναι ένα από τα ελάχιστα εξαγώγιμα προϊόντα πολυτελείας της περιοχής και η εξαγωγή της εισφέρει στα αυτοκρατορικά ταμεία 120.000 χρυσά νομίσματα.
Μαστίχα Χίου Η μαστίχα από τον 10ο αιώνα και μετά γίνεται διάσημη από τους περιηγητές που επισκέφθηκαν τη Χίο, όπου αρχίζει να συσχετίζεται άμεσα με την ιστορία του νησιού. Από το λιμάνι της εξάγονταν τα μονοπωλιακά της προϊόντα, όπως μαστίχα μεταξωτά, κρασί, αλάτι, και εισάγονταν σιτηρά. Το 992 αποτελεί επίσης έτος ορόσημο για την οικονομική ζωή της Χίου, όπως και όλης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και για τον λόγο ότι παραχωρήθηκαν για πρώτη φορά εμπορικά προνόμια στις ιταλικές πόλεις. Με τον όρο αυτό, εννοούμε συμβάσεις μεταξύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και άλλων κρατών, κυρίως ιταλικών πόλεων κρατών, στις οποίες παρέχονταν εμπορικές διευκολύνσεις από την πρώτη προς τις δεύτερες, έναντι ορισμένης αντιπαροχής από αυτές (ναυτική συνδρομή, ποικιλόμορφη πολεμική βοήθεια κ.λπ.). Εραστές της μαστίχας και σκληροί ανταγωνιστές ήταν οι ιταλικές πόλεις κράτη όπως το Αμάλφι, η Ενετία, η Πίζα και η Γένουα, όπου ιδρύθηκαν εμπορικοί σταθμοί και διεξήχθησαν σημαντικές «συναλλαγές επί της μαστίχης». Το 1155 εγκαταστάθηκαν στη Χίο οι πρώτοι Γενουάτες, που άρχιζαν να ανταγωνίζονται με επιτυχία τους εγκαταστημένους στο νησί εμπόρους και κυρίως τους Ενετούς, με «μήλο της έριδας» πάντα τη μαστίχα. To 1346-1566 η Γενοβέζικη Κυριαρχία συστηματοποιεί το εμπόριό της στη Χίο. Έτσι, η μαστίχα Χίου ταξιδεύει και γίνεται γνωστή σε δεκάδες τόπους της Ανατολής και της Δύσης.
Οι Τούρκοι δεν πείραξαν τα μαστιχοχώρια Το 1566 οι Τούρκοι καταλαμβάνουν τη Χίο. Ωστόσο, επί Τουρκοκρατίας οι μαστιχοπαραγωγοί έχουν πολλά προνόμια. Η Χίος ήταν χωρισμένη σε δύο μέρη και τα Μαστιχοχώρια έχουν δική τους ξεχωριστή διοίκηση από το υπόλοιπο νησί. Ο μόνος φόρος εκτός από τον κεφαλικό (χαράτσι) που πλήρωναν οι κάτοικοι αυτών των χωριών ήταν 20.000 οκάδες μαστίχη. Όμως, η αγοραπωλησία της μαστίχας από ιδιώτες ήταν απαγορευμένη και οι ποινές εναντίον των πωλητών, αγοραστών κ.λπ. ήταν πολύ αυστηρές. Άλλο προνόμιο που είχαν τα Μαστιχοχώρια ήταν ότι επιτρεπόταν να χτυπούν τις καμπάνες των εκκλησιών. Στην καταστροφή της Χίου, το 1822, οι Τούρκοι δεν πείραξαν τα Μαστιχοχώρια, αλλά όταν ο Κανάρης έκαψε την τουρκική ναυαρχίδα και πολλοί Τούρκοι αξιωματικοί σκοτώθηκαν, τότε κατάστρεψαν τα πάντα παρά την αντίθετη διαταγή.
Νεότερη περίοδος Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η μαστίχα πέρασε την πρώτη σοβαρή κρίση και έτσι οι παραγωγοί αναγκάστηκαν να αναστείλουν την καλλιέργειά της. Το 1929, εκδίδεται νόμος που περιορίζει το κέντος της μαστίχας σε τρεις μήνες (15 Ιουλίου - 15 Οκτωβρίου) και επιτρέπει τη φύτευση των σχίνων μόνο μετά από ειδική άδεια του Νομάρχη. Τα προβλήματα εξακολουθούσαν και την περίοδο 1930-1937 γίνονταν αλλεπάλληλες συσκέψεις και συζητήσεις προς εξεύρεση λύσεων και προοπτικών. Εκείνα τα χρόνια, κυριαρχούσε στα Μαστιχοχώρια η ηγετική φυσιογνωμία ενός γιατρού - αγρότη - συνδικαλιστή, του Γεωργίου Σταγκούλη (1901-1978), που σηματοδότησε μια νέα πορεία για τη μαστίχα, τα συμφέροντα των παραγωγών και το κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι του τόπου, ως πρόεδρος της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου που ιδρύθηκε το 1938. Μάλιστα, την ίδια χρονιά η πολιτεία έφερε τον αναγκαστικό Νόμο 1390, με τον οποίο ιδρύονται 20 αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί Μαστιχοπαραγωγών στα 24 Μαστιχοχώρια που εκπροσωπούνταν από την Ένωση.
Μαστίχα και χιώτικη παράδοση Με τον λαϊκό θρύλο να λέει πως η μαστίχα είναι το αιώνιο δάκρυ του Αγίου Ισιδώρου, η μαστίχα της Χίου, εκτός από τη βαθιά ιστορία της, έχει καταφέρει να διατηρήσει μια άσβεστη παρουσία στη λαϊκή παράδοση. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος Ισίδωρος κυνηγημένος από τους Ρωμαίους επειδή ήταν Χριστιανός, τράπηκε σε φυγή κοντά στα Μεστά. Εκείνη τη στιγμή εμφανίστηκε ένας άσπρος ίππος με τον οποίο έφτασε ως τα νότια χωριά της Χίου. Εκεί έσκυψε κάτω από ένα δέντρο μέχρι που ξεψύχησε από τα βαθιά τραύματά του. Το δέντρο, όμως, βλέποντάς τον αδύναμο και τραυματισμένο, λυπήθηκε τόσο πολύ που έκλαψε και τα δάκρυά του μετατράπηκαν στα πρώτα ψήγματα της μαστίχας.
Η γιορτή της μαστίχας Κάθε παραγωγή πρέπει να συνοδεύεται από γλέντι και γιορτή. Έτσι, κάθε χρόνο η Χίος ετοιμάζει ένα φεστιβάλ αφιερωμένο στημαστίχα, το δώρο της φύσης που γεμίζει την χιώτικη ψυχή. Η γιορτή της μαστίχας γίνεται κάθε χρόνο τον Αύγουστο σε ένα από τα Μαστιχοχώρια της Χίου και έχει ως στόχο την ανάδειξη των Μαστιχοχωρίων και της μαστίχας σε μια περίοδο που συγκεντρώνονται τόσο οι ντόπιοι και οι ομογενείς όσο και ξένοι τουρίστες, θυμούμενοι τις παραδόσεις και μαθαίνοντας την ιστορία του τόπου και τα μυστικά του σπάνιου αυτού υλικού.
Η μαστίχα σήμερα Χιλιάδες χρόνια μετά την αποκάλυψη του μυστικού της, η μαστίχα συνεχίζει το ταξίδι της σε όλο τον κόσμο, ξεκινώντας πάντα από τη Χίο και συγκεκριμένα από τα 24 χωριά της. Το 1997 χαρακτηρίστηκε ως Προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.), βάσει του υπ’ αριθμ. 123/1997 Κανονισμού (L0224/24-1-97) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει καταχωρηθεί στον σχετικό Κοινοτικό Κατάλογο των Προϊόντων Π.Ο.Π. Σήμερα, η πιο ευρεία χρήση της είναι ως τσίχλα ή άρωμα για τη ζαχαροπλαστική, ενώ γνωστό είναι και το λικέρ μαστίχας. Χρησιμοποιείται ακόμη ως μπαχαρικό σε τρόφιμα και γλυκίσματα, αλλά απαιτείται προσοχή και φειδώ στη χρήση της καθώς αν υπερβάλλουμε στην ποσότητα το παρασκεύασμα θα αποκτήσει πικρή γεύση – κάτι που θέλουμε να αποφύγουμε. Το μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται επίσης στην επιπλοποιία και στην κατασκευή μουσικών οργάνων. Σημαντική είναι η χρύση της στην ιατρική, φαρμακευτική, ορθοδοντική, αρωματοποιΐα κ.λπ. Ας εξερευνήσουμε τη μαστίχα μέσα από τη δική μας ματιά.
«Από το θρυλικό υποβρύχιο μέχρι την πασίγνωστη ελληνική τσίχλα του 1970, η μαστίχα Χίου μαζί με το ελαιόλαδο είναι το νούμερο ένα προϊόν της ελληνικής γη »
23°
