Η γαστρονομία της Σκιάθου με το βλέμμα του Παπαδιαμάντη στο νέο βιβλίο του Γιώργου Πίττα

Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Πίττα «Και έφαγον πάντες και ηυφράνθησαν - η γαστρονομία της Σκιάθου με το βλέμμα του Παπαδιαμάντη» το Σάββατο 1-6-2024 στο προαύλιο της κατοικίας του Παπαδιαμάντη στη Σκιάθο, ο δήμος Σκιάθου διοργάνωσε ένα τριήμερο press trip με σκοπό οι δημοσιογράφοι της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης να γνωρίσουν τα μνημεία και τα τοπόσημα που παραπέμπουν στον κόσμο του Παπαδιαμάντη.

Το πρόγραμμα ήταν πλούσιο και περιελάμβανε αξιοθέατα της σύγχρονης ζωής, πεζοπορίες, βαρκάδες, φιλολογική βραδιά, επίσκεψη σε βυζαντινά μνημεία, γαστρονομικές ανακαλύψεις. Παρακολουθήσαμε τις προσπάθειες του δημάρχου Θοδωρή Τζούμα να εμπλουτίσει την ταυτότητα του νησιού του με αποχρώσεις κουλτούρας προκειμένου να διευρύνει τη βεντάλια των επισκεπτών του νησιού. Ένα έντονο τριήμερο με μια μεγάλη πυκνότητα γνώσεων και παραστάσεων, που δύσκολα αποτυπώνεται σ' ένα μικρό αφήγημα.

Σκιάθος: Διαδρομές από το χτες στο σήμερα

H περιήγηση ξεκίνησε από την πιο ενδιαφέρουσα εκδρομή στο βόρειο τμήμα της Σκιάθου, προς στο Κάστρο. Είκοσι λεπτά με το αυτοκίνητο από την πόλη και δεκαπέντε λεπτά με τα πόδια, μέσα σε μια πυκνή και μαγική βλάστηση και φθάνεις στο άλλο άκρο του νησιού, ένα γρήγορο πέρασμα από τον σύγχρονο πολιτισμό στο κόσμο του Μεσαίωνα!

"...ο δρόμος ούτος, αφού διήρχετο δια πολλών τοποθεσιών, ων εκάστη είχε την ιστορίαν της και τας περί φαντασμάτων και νεράιδων παραδόσεις της, έφτανεν εις μέρος τι αρκούντως υψηλόν, αποτελούν ζυγόν μεταξύ δυο κορυφών της νήσου". (Φτωχός Άγιος - Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης)

Το Κάστρο ιδρύθηκε το 1350 μ.Χ. όταν λόγω της πειρατείας, οι Σκιαθίτες εγκατέλειψαν τη βυζαντινή πολίχνη, η οποία βρισκόταν εκεί όπου είναι η πόλη της Σκιάθου σήμερα, και έχτισαν το μεσαιωνικό οικισμό του Κάστρου, στο βόρειο άκρο της νήσου.

Το Κάστρο αποτελούσε περισσότερο φυσικό οχυρό παρά τεχνητό φρούριο. Για αυτό και στις τρεις πλευρές προς τη θάλασσα περιβάλλεται με ασθενέστερο τείχος, ενώ στο σημείο όπου ενώνεται με τη στεριά χτίστηκαν ισχυρότερα τείχη, η πύλη με τη ζεματίστρα και ο πύργος με κανόνι. Η είσοδος στον οικισμό ήταν δυνατή μόνο με την κινητή ξύλινη γέφυρα, που ένωνε τα δύο άκρα των τειχών.

Μέσα στο κάστρο τα 400 σπίτια ήταν χτισμένα ασφυκτικά το ένα δίπλα στο άλλο, ενώ ο πληθυσμός κυμαινόταν από 500 έως 1500 άτομα. Υπήρχαν ακόμη περί τις 20 εκκλησίες, δεξαμενές ύδατος, στέρνες, λουτρά και η Καγκελαρία, έδρα του Ενετού διοικητή.

"... ήτο γιγάντιος βράχος φυτρωμένος εκεί παρά το πέλαγος, προεκβολή της γης προς τον πόντον, ως να έδειχνεν η ξηρά τον γρόνθον εις την θάλασσαν και να την προεκάλει. Φοβερός μονοκόμματος γρανίτης αλίκτυπος, όπου γλαύκες και λάροι ήριζον περί κατοχής, διαφιλονικούντες που αρχίζει η κυριότης του ενός και σταματά η δικαιοδοσία του άλλου." (Στο Χριστό στο Κάστρο - Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης)

Πρωταγωνιστική παρουσία στο ερειπωμένο Κάστρο έχει ο ναός της Γέννησης του Χριστού, μια μονόχωρη βασιλική του ΙΖ΄αιώνα με ξύλινη στέγη και βυζαντινά κεραμίδια. Το εσωτερικό του ναού είναι υποβλητικό, σε ταξιδεύει σ’ άλλες εποχές και κοιτάς πέριξ, μήπως δεις τον Αλέξανδρο  Παπαδιαμάντη να προσεύχεται, καθώς ο «φτωχοκαλόγερος» στα διηγήματά του έχει κάνει πολλές αναφορές στο Κάστρο και στην εκκλησία του Χριστού.

Δάπεδο πλακόστρωτο με βοτσαλωτές μπορντούρες, ένα περίτεχνο τέμπλο το χαμηλό επιχρυσωμένο και το πάνω διακοσμημένο με κλήματα και φυτικό διάκοσμο. Οι κινητές εικόνες του ναού έχουν μεταφερθεί για ασφάλεια σ’ άλλους ναούς, αλλά αυτό δεν φαίνεται γιατί η εκκλησία είναι γεμάτη αγιογραφίες κρητικής τεχνοτροπίας με εντυπωσιακές παραστάσεις  που έχουν διασωθεί  σε σχετικά καλή κατάσταση.

Η γοητεία της απλής ζωής

H περιπετειώδης περιήγηση με αυτοκίνητο και περπάτημα μέχρι το Κάστρο, συνεχίστηκε με το κατέβασμα από ένα στενό και αρκετά απότομο μονοπάτι στην παραλία, και από εκεί με καΐκι που μας ανάμενε, κάναμε τον βόρειο περίπλου του νησιού, περάσαμε τα Λαλάρια, την πόλη της Σκιάθου, παρακάμψαμε την χερσόνησο της Καναπίτσας και φτάσαμε στην ακτή Διαμάντη.

Όσο κι αν οι ανέσεις και οι υψηλές υπηρεσίες σαγηνεύουν τον σύγχρονο ταξιδιώτη, πάντα θα κρύβεται μέσα μας η γοητεία της ζωής του Ροβινσώνα Κρούσου, της ζωής μέσα στη φύση μακριά από ό,τι μας θυμίζει πολιτισμό.

Ένα τέτοιο συναίσθημα μας κατέκλυσε όπως και όσους καταφτάνουν μόνο με πλωτό μέσο σ’ αυτήν την μικροσκοπική παραλία. Από μακριά φαίνεται μέσα στην κατάφυτη πλαγιά από λιόδεντρα και πεύκα μια αμμουδίτσα και μια καλύβα σκεπασμένη από φυλλώματα και τα κλαδιά των πέριξ δέντρων.

Στάση Diamanti beach bar λοιπόν. Ένα μικρό άτυπο club όσων έχουν χορτάσει από πολιτισμό και υπηρεσίες. Ξύλινες καλαίσθητες αυτοκατασκευές, σανιδένια πατώματα που στερεώνονται σε κορμούς δέντρων, αιώρες, οι σερβιτόροι να σερβίρουν ξυπόλητοι και γενικά μια ατμόσφαιρα χαλαρή που συνοδεύεται με αρκετά πιάτα από τη νησιωτική αιγαιοπελαγίτικη και σκιαθίτικη κουζίνα, όπως καραβίδες με κολοκυθάκια, χταπόδι με φάβα, σαρδέλες ψητές με γέμιση, κολοκυθοανθοί, ντολμάδες με αμπελόφυλλα, και άλλα με μεσογειακές επιρροές.

Η παρουσίαση του βιβλίου

Το απόγευμα του Σαββάτου στη γραφική και ήσυχη πλατεία που βρίσκεται μπρος στο σπίτι του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, έγινε η παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Πίττα "Και έφαγον πάντες και ηυφράνθησαν" - η γαστρονομία της Σκιάθου με το βλέμμα του Παπαδιαμάντη. Την παρουσίαση συντόνισε η δημοσιογράφος Μπήλιω Τσουκαλά η οποία επιμελήθηκε την έκδοση, και για το βιβλίο και τον συγγραφέα μίλησαν η Σταματίνα Ματούλα Χονδρονικολή, Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής, και η δημοσιογράφος Νανά Δαρειώτη.

Η Μπήλιω Τσουκαλά, μεταξύ άλλων, τόνισε ότι διαβάζοντας τα αποσπάσματα από τα διηγήματά του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, γνωρίζουμε σελίδα-σελίδα τον καθημερινό βίο των Σκιαθιτών, μαθαίνουμε τις διατροφικές τους συνήθειες, ανακαλύπτουμε την τυπολογία της ζωής του νησιού και διαπιστώνουμε το πώς ο μεγάλος Σκιαθίτης, από παντογνώστης της εντοπιότητας κέρδισε επάξια μια ξεχωριστή θέση στο βάθρο της οικουμενικότητας. Τέλος, αποκαλύπτουμε μια σημαντική ψηφίδα της ελληνικού γαστρονομικού πολιτισμού, που βρίσκεται στον αντίποδα της σημερινής γαστρονομίας της αλαζονείας και της σπατάλης.

Ο δήμαρχος της Σκιάθου προλογίζοντας το βιβλίο είπε μεταξύ άλλων: «Στόχος της δημοτικής αρχής είναι η ενίσχυση της ταυτότητας του προορισμού, αναδεικνύοντας κάθε στοιχείο που προβάλει τη μοναδικότητα του νησιού. Η μακρόχρονη γαστρονομική κληρονομιά της Σκιάθου, όπως αυτή είναι σήμερα ζωντανή και όπως έχει καταγραφεί από τον σπουδαίο των ελληνικών γραμμάτων, τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, είναι σημαντικό κεφάλαιο για εμάς, και στόχος μας είναι να γίνει αυτή η άυλη κληρονομιά του τόπου μας εμπειρία για τον επισκέπτη».

Ο Γιώργος Πίττας ευχαριστώντας τους διοργανωτές, τους ομιλητές  και το κοινό, υπενθύμισε το πώς ο ήρεμος και βαθύτατα παρηγορητικός λόγος του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη λειτουργεί ως ψυχικό αντίβαρο απέναντι σ’ έναν κόσμο που δεν έχει στο λεξιλόγιό του έννοιες όπως η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη, η συντροφικότητα, η φιλαλληλία, η γενναιοδωρία, η ανιδιοτέλεια, υπενθυμίζοντας τη ρήση του  Οδυσσέα Ελύτη:

" Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί, όπου και να θολώνει ο νους σας
μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη".

Ένα μοναστήρι σαν μικρή πολιτεία

Η δεύτερη επίσκεψη στον «κόσμο του Παπαδιαμάντη» έγινε  στη Κοινοβιακή Μονή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (γνωστή ως μοναστήρι της Ευαγγελίστρας), που είναι το πιο αξιόλογο και καλοδιατηρημένο θρησκευτικό αξιοθέατο της Σκιάθου. Πνιγμένο μέσα στο δάσος από ελιές, βελανιδιές, δρύς και πεύκα, στην τοποθεσία Αγαλιανού, κάτω από την ψηλότερη κορυφή της Σκιάθου, κτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα από μια μικρή ομάδα μοναχών του κινήματος των «Κολλυβάδων», που αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από το Άγιον ‘Όρος, λόγω των θρησκευτικών διαφωνιών που είχαν και της επιμονής τους στην επιστροφή στην αρχαία παράδοση της Εκκλησίας.

Το μοναστήρι στο ξεκίνημα του είχε δεκάδες μοναχούς, και ήταν μια αυτόνομη παραγωγική και οικονομική μονάδα, με πολλά κελιά, μεγάλη τράπεζα, νοσοκομείο, ξενώνα, μαγειρείο, ζυμωτήρι, φούρνους, ελαιοτριβείο, αποθήκες,  δεξαμενές, στέρνα, βιβλιοθήκη και δύο παρεκκλήσια, του Αγ. Ιωάννου και του Αγ. Δημητρίου.

Ο Ιερός Ναός βρίσκεται στο κέντρο του μοναστηριακού συγκροτήματος, είναι ρυθμού τρίκογχης βυζαντινής εκκλησίας σε σχήμα σταυρού και οι τρεις τρούλοι καλύπτονται από γκρίζες λεπτές σχιστόπλακες. Εντυπωσιακό είναι το πλούσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο με αξιόλογες φορητές εικόνες του 17ου και 18ου αιώνα.

Στη βιβλιοθήκη έχουν αποθησαυρισθεί πατριαρχικά μολυβδόβουλα, σιγίλλια και γράμματα, χειρόγραφα των πέντε τελευταίων αιώνων. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται η πρώτη σημαία της ελληνικής επανάστασης και διάφορα άλλα ιερά κειμήλια. Στο παλαιό ελαιοτριβείο της Μονής, είναι εγκαταστημένο το Λαογραφικό Μουσείο, όπου εκτίθενται σκεύη, αγροτικά και οικοδομικά εργαλεία, ο αργαλειός που ύφανε σύμφωνα με την παράδοση την πρώτη ελληνική σημαία, στο μαγειρείο διακρίνει κανείς τους εντυπωσιακούς φούρνους της μονής, τον άβακα για την παραγωγή τσίπουρου λίγο πιο πέρα συναντάμε και την εντυπωσιακή τραπεζαρία του Μοναστηριού.

Στο μοναδικό οινοποιείο της Σκιάθου

Ο επόμενος προορισμός  αφορούσε τη σύγχρονη εποχή της Σκιάθου καθώς επισκεφτήκαμε το οινοποιείο Παρίσση, το μοναδικό του νησιού. Κτισμένο 100 μέτρα πάνω από τον προφήτη Ηλία, ένα εκκλησάκι στις πλαγιές του βουνού που βρίσκεται στην πλάτη της πόλης της Σκιάθου, 300 μέτρα από τη στάθμη της θάλασσας μέσα σ’ ένα κατάφυτο δάσος από πεύκα, σχίνα, βαλανιδιές και πλατάνια, σ’ ένα πλάτωμα όπου ήταν φυτεμένο ένα αμπελάκι, το οινοποιείο στέκει σαν μικρό κόσμημα.

Λιτό ορθογώνιο κτήριο, πάντρεμα πέτρινων τοίχων και λευκής σοβαντισμένης τοιχοποιίας, με τολμηρά ανοίγματα και μεσημβρινό προσανατολισμό, με επίκεντρο την πανοραμική θέα της Σκιάθου που φαντάζει πανέμορφη μέσα από τα κάδρα που δημιουργούν τα φυλλώματα των πεύκων. Στο βάθος το πέλαγο και πιο πέρα η Σκόπελος.

Στα 40 στρέμματα αμπελώνα του καλλιεργούνται ποικιλίες ασύρτικο, ροδίτης, μαλαγουζιά, ξινόμαυρο, λημνιό, μοσχάτο Αλεξανδρείας, παράγοντας 6 ετικέτες. Η θέα μοναδική, η φιλοξενία εξαίρετη, οι γευσιγνωσίες όμορφες και τα κρασιά περίφημα. Εμπειρία αξέχαστη.

Ένα φρούριο με ωραία…κουζίνα!

Η ωραία μας εκδρομή κατέληξε στο Μπούρτζι, το φρούριο πάνω στη μικρή χερσόνησο που χωρίζει στα δύο το λιμάνι της Σκιάθου και είναι το διαχρονικό τοπόσημο του νησιού. Το φρούριο καταστράφηκε το 1660 όταν κατάλαβε το νησί ο Ενετός ναύαρχος Φραγκίσκος Μοροζίνι. Μετά την απελευθέρωση, στο Μπούρτζι λειτούργησε το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο του νησιού, ενώ το 1906 στο κέντρο της χερσονήσου χτίστηκε δημοτικό σχολείο, δωρεά του Ανδρέα Συγγρού.

Aπό το 1960 ένα τμήμα δόθηκε προς διασκέδαση και το Μπούρτζι έγινε το πιο δημοφιλές  μπαρ και ντισκοτέκ του νησιού (στη δεκαετία του 1960 έπαιζε μουσική το συγκρότημα των Τσαρμς) και δεν υπήρχε άνθρωπος που να βρεθεί στη Σκιάθο και να μην έχει μια γλυκιά ανάμνηση από τον χώρο αυτόν. Σήμερα είναι πραγματικά ένας σπάνιος τόπος αναψυχής, κατάφυτος από πεύκα, πάντα δροσερός, με μαγευτική θέα, και ένας χώρος με ψαγμένη μεσογειακή κουζίνα, και πιάτα ελληνικής κουζίνας, τα οποία και απολαύσαμε με μεγάλη χαρά.

Το ταξίδι μας τελείωσε με τις καλύτερες εντυπώσεις καθώς μέσα σε τρεις ημέρες απολαύσαμε τα τοπία και τα αξιοθέατα του νησιού, μαγευτήκαμε από τις παραλίες και τη φύση του, δοκιμάσαμε την κουζίνα του, και  αναγνωρίσαμε τις προσπάθειες του νησιού χάρη στις πρωτοβουλίες της Δημοτικής Αρχής να ανανεώσει την τουριστική ταυτότητά του εντάσσοντας στις υψηλές υπηρεσίες τουρισμού και πολλές δόσεις από τον πολιτισμό του νησιού. Ευχαριστούμε από καρδίας τον Δήμαρχο, τους συνεργάτες τους και όλους όσους συμμετείχαν στη διαμόρφωση του ταξιδιωτικού αυτού προγράμματος.