Μια μέρα χωρίς φαγητό. Τι συμβαίνει στο σώμα σου αν δεν φας για 24 ώρες;

«Φάση επιβίωσης»: ένα διατροφικό μοντέλο που ενεργοποιεί μηχανισμούς με παράξενες λέξεις και λειτουργίες με δυσνόητους όρους, περίεργες αντιδράσεις και αναπάντεχες εναλλαγές συναισθημάτων. Είναι άραγε κακό αυτό που συμβαίνει στο σώμα σου όταν απέχεις από το φαγητό για 24 ώρες ή θα μπορούσε τελικά να σε ωφελήσει…;

Η γλυκόζη και… το γλυκογόνο
Μέσα στις πρώτες 6 ώρες, το σώμα, που θα αναζητήσει πηγές ενέργειας, θα αρχίσει να διασπά το γλυκογόνο (μια αποθηκευμένη μορφή γλυκόζης), ξανά σε γλυκόζη. Η γλυκόζη είναι η κύρια πηγή ενέργειας και προέρχεται, κυρίως, από τους υδατάνθρακες. Δεν είναι μυστικό άλλωστε πως οι αθλητές καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες υδατανθράκων πριν από απαιτητικές προπονήσεις, ώστε να αποθηκεύσουν μεγαλύτερες ποσότητες γλυκόζης (αποθηκεύονται κυρίως στους μύες και στο συκώτι) ως γλυκογόνο. Το σώμα «φυλακίζει» αυτή την ενέργεια και την απελευθερώνει μόλις λάβει το μήνυμα από τον εγκέφαλο πως τα επίπεδα ενέργειας πέφτουν. Μόλις ληφθεί το σήμα, ξεκινά η διαδικασία διάσπασης του γλυκογόνου σε γλυκόζη, ενισχύοντας τα επίπεδα ενέργειας.  

Ο θυμός της πείνας…
«Μην μου μιλήσει άνθρωπος». Αν δεν έχεις νοιώσει ποτέ σου «πείνα» (όχι απλά μια λιγούρα ή την επιθυμία να φας και κάτι ακόμα γιατί δεν χόρτασες) και τον θυμό που τη συνοδεύει, δεν έχεις πραγματικά στερηθεί φαγητό (όποια δίαιτα κι αν έχεις ακολουθήσει). Το σώμα σου αναγνωρίζει την έλλειψη και… σε «εκδικείται». Ως αποτέλεσμα, είναι πιθανό να νοιώθεις ένταση, να σε ενοχλούν όλα, να νοιώθεις απροσδιόριστο εκνευρισμό, ακόμη και θλίψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η επιστήμη ερευνά με ενδιαφέρον το πώς το φαγητό ή η έλλειψη του επηρεάζει τη διάθεση, αναζητώντας απαντήσεις στον ίδιο τον εγκέφαλο. Μια ορμόνη με το όνομα «γκρελίνη», αλλιώς «ορμόνη της πείνας», απελευθερώνεται όταν το στομάχι είναι άδειο, στέλνοντας σήμα στον εγκέφαλο να… μεριμνήσει. Η ίδια ορμόνη επηρεάζει και βασικές λειτουργίες του εγκεφάλου, όπως τη σκέψη, την παρορμητικότητα, τη μνήμη, αποδιοργανώνοντας τα φυσιολογικά και καλοσυντηρημένα μονοπάτια του. Επιπλέον, λόγω του χαμηλού επιπέδου σακχάρου στο αίμα, το σώμα απελευθερώνει και την ορμόνη του στρες, την κορτιζόλη, διαδικασία που μπορεί με τη σειρά της να προκαλέσει αντιδράσεις έντονου φόβου και ανησυχίας που εκδηλώνονται με εκρήξεις αδρεναλίνης, ταχυκαρδίες και άλλα διόλου ευχάριστα συμπτώματα. Μύλος!   

Ο μηχανισμός της «κέτωσης»
Τη ίδια περίπου στιγμή που θα νοιώσεις να σε εκνευρίζει και η φωνή του διπλανού σου, το σώμα σου μπαίνει σε απεγνωσμένη αναζήτηση ενέργειας. Το συκώτι αρχίζει να διασπά το λίπος και παράγει χημικές ουσίες που ονομάζονται κετόνες... Θα έχεις ακούσει και τη δημοφιλή κετογονική δίαιτα, το μοντέλο διατροφής που δεν προσφέρει ούτε γραμμάριο υδατάνθρακα. Η απουσία υδατανθράκων δίνει εντολή στον εγκέφαλο να αρχίσει να διασπά αποθηκευμένο λίπος - μηχανισμός «κέτωσης». Ο οργανισμός χρησιμοποιεί τη γλυκόζη ως καύσιμο. Χωρίς μπουκιά στο στόμα όμως και χωρίς υδατάνθρακες, και αφού έχει αδειάσει κάθε ρανίδα γλυκογόνου, το σώμα εναποθέτει τις ελπίδες του στο λίπος και τη διαδικασία της κέτωσης - η οποία, επίσης, επιβαρύνει τον εγκέφαλο που αγωνίζεται να λειτουργήσει στο ύψος των δυνατοτήτων του.

Οι «σηματοδότες» απορρυθμίζονται
Από τα συναισθήματα μέχρι τη διαδικασία της σκέψης, η έλλειψη τροφής μπερδεύει τη φυσικά «προεγκατεστημένη» γραμμή δεδομένων και πληροφοριών του εγκεφάλου. Λειτουργίες του σώματος που συνδέονται άμεσα με τον εγκέφαλο ξαφνικά δεν ευθυγραμμίζονται. Ανάμεσα στα βασικά που χάνουν την ισορροπία τους και ξεφεύγουν από την «πεπατημένη», είναι οι ορμόνες, όπως η γκρελίνη, η ορμόνη της πείνας, που δίνει σήμα ότι ήρθε η ώρα να φάμε. Καμία ανταπόκριση… Μια άλλη ορμόνη που επίσης επηρεάζεται είναι η λεπτίνη, αλλιώς η ορμόνη του «κορεσμού», η οποία ρυθμίζει και το βάρος. Αντίθετα με τη γκρελίνη που θα σε κάνει να φας, η λεπτίνη είναι αυτή που λέει πότε να σταματήσεις. Όταν αφήσεις το σώμα χωρίς τροφή, αυτές οι δυο ορμόνες που δουλεύουν συμπληρωματικά η μια στην άλλη, μπερδεύονται εντελώς. Και όταν, επιτέλους, φας κάτι, θα είναι πολύ δύσκολο να καταλάβει ο οργανισμός πότε έχει «ικανοποιήσει» την πείνα του και νοιώθει πλέον χορτάτος. Και αυτός είναι ένα από τους λόγους που μια δίαιτα αστραπή δύσκολα αποδίδει, επειδή τα επίπεδα της λεπτίνης είναι τόσο χαμηλά για να υποδείξουν τον κορεσμό, με αποτέλεσμα να τρως ασταμάτητα παίρνοντας τα κιλά που έχασες πολύ γρήγορα.

Απροσδιόριστη κούραση…
Και τώρα που κατάλαβες «ποιος» σου κλέβει την ενέργεια και με ποιους τρόπους προσπαθεί το σώμα σου να την αναπληρώσει, και γνωρίζοντας πως πραγματικά χρειάζεσαι ενέργεια για να ανταπεξέλθεις σε μια καθημερινότητα φορτωμένη με πολλές δραστηριότητες, μην εκπλαγείς εάν νοιώσεις ξαφνικά τις δυνάμεις σου να σε εγκαταλείπουν. Το στομάχι μένει άδειο για αρκετές ώρες και ο οργανισμός εξωθείται σε έναν αγώνα ενάντια στο χρόνο χρησιμοποιώντας όλες τις πιθανές πηγές του για να σου δώσει το καύσιμο που χρειάζεσαι, αφού δεν το αντλεί από το φαγητό. Είναι κοινό και σύνηθες, να νοιώσεις σωματική κούραση και ατονία σε κάποια δεδομένη στιγμή τόσο που ακόμη και οι πιο εύκολες και απλές δουλειές ή δραστηριότητες να σου φαίνονται… βουνό.

Όλα τα παραπάνω θα συμβούν και θα τα νοιώσεις. Και τι θα πετύχεις, αναρωτιέσαι, στο «τέλος της μέρας»;
Έλεγχο του σωματικού βάρους: Στην προσπάθειά σου να χάσεις κιλά γρήγορα, πέφτεις, σε «παγίδες» που υπόσχονται θαυματουργά αποτελέσματα σε ... 15 μέρες. Υπάρχει λόγος σοβαρός που όσοι δοκιμάζουν δίαιτες αστραπή, επανασυσσωρεύουν το ίδιο αστραπιαία τα κιλά που έχασαν, λίγο μόλις καιρό αφού έχουν ολοκληρώσει το «πρόγραμμα». Δύσκολα αποφασίζει κανείς να στερηθεί τα αγαπημένα του γεύματα για μεγάλο χρονικό διάστημα ή συνειδητά να τα βγάλει εντελώς από το διατροφικό του κάδρο. Ένας τρόπος να μην μπεις στη άχαρη - ψυχολογικά και σωματικά - διαδικασία μιας δίαιτας, αλλά να έχεις ταυτόχρονα τον έλεγχο του βάρους σου, είναι η δοκιμασμένη πρακτική της 24ωρης «νηστείας». Αρκεί να διαλέξεις μια-δυο ημέρες της εβδομάδας (εξίσου άχαρες ή αδιάφορες, από εκείνες που συνήθως δεν σου επιφυλάσσουν ευχάριστες εκπλήξεις - μην διαλέξεις το Σάββατο, δηλαδή), και εκείνες τις ημέρες (ή ημέρα) να απέχεις από το φαγητό. Αρχικά, συνειδητοποιείς πως αυξάνεται η συγκέντρωσή σου σε αυτά με τα οποία καταπιάνεσαι εκείνη τη μέρα (μάλλον για να ξεχνάς την πείνα σου)… μακροπρόθεσμα, η μέθοδος βοηθάει στη μείωση του σωματικού βάρους έως και 8% (και σε ένα διάστημα περίπου 12 εβδομάδων).  

Ενώ η διαδικασία κέτωσης καλά κρατεί, το σώμα επωφελείται με έναν «αυτοκαθαρισμό» αρχίζοντας να αποβάλλει χοληστερόλη και ουρικό οξύ, τα οποία διοχετεύει στη ροή του αίματος. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, ενδέχεται να νοιώσεις πονοκεφάλους, ζαλάδες, εξάντληση ή πόνο στους μύες και τις αρθρώσεις. Όσο πλησιάζει ο οργανισμός στην ολοκλήρωση της διαδικασίας, τόσο μειώνονται και οι όχι και τόσο ευχάριστες «παρενέργειες». Η αρτηριακή πίεση πέφτει, τα επίπεδα ινσουλίνης μειώνονται, το ίδιο και η κακή χοληστερόλη, τα τριγλυκερίδια…  μειώνοντας παράλληλα τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 και καρδιαγγειακών παθήσεων στο μέλλον.

Και επίσης... Δεν πεινάς (!). Οι ορμόνες που προκαλούν το αίσθημα της πείνας, αρχίζουν να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα, και μειώνονται, ενώ αντίστοιχα αυξάνονται εκείνες που ρυθμίζουν τον κορεσμό.

Σε κάθε περίπτωση

• Πριν δοκιμάσεις την 24ωρη «αποχή», καλό θα είναι να συμβουλευτείς πρώτα τον γιατρό σου. Αυτό το διατροφικό μοντέλο δεν ταιριάζει σε όλους!
• Κατά τη διάρκεια της νηστείας, μπορείς να καταναλώσεις έως και 500 θερμίδες (για γυναίκες) ή 600 (για άνδρες), δηλαδή ένα 25% των ημερήσιων αναγκών σου για ενέργεια. Μπορείς όμως να καταναλώσεις απεριόριστα υγρά, αυτά που δεν βαραίνουν με θερμίδες. Τσάι και καφέ (χωρίς ζάχαρη) και, εξυπακούεται, άφθονο νερό. Απόφυγε χυμούς, φυσικούς και μη, καθώς περιέχουν ζάχαρη (φυσική και μη).