Προχθές εκεί που τα ’πινα με κάποιον κολλητό μου, γυρνώ και βλέπω πίσω μου δυο μάτια, δυο ματάκια. Ήταν θλιμμένα. Ανήκαν σε κυρία που θέλησε να κλείσει το δείπνο της παραγγέλνοντας espresso. Παραπονέθηκε ότι ήταν κρύος και ο σερβιτόρος την κοίταξε παραξενεμένος, σαν να έβλεπε κόλπα δύσκολα που κάνουν στην Ινδία. Της απάντησε ότι έτσι είναι ο σωστός ιταλικός καφές, σερβίρεται χλιαρός και το ύφος του δεν σήκωνε πολλά-πολλά.
Εκεί αρχίσαν όλα. Σηκώθηκε εσωτερική αντάρα. Οι espresso που καταναλώναμε κατά την επταετία της παραμονής στην Ιταλία συνάντησαν αυτούς της επόμενης ζωής και δημιούργησαν ένα τεράστιο κύμα που ήθελε να καταπιεί όλες τις παρεξηγήσεις οι οποίες συνοδεύουν τον espresso. Έτσι σκέφτηκα να γράψω σχετικό δεκάλογο στις φιλόξενες σελίδες της Athens Voice, χωρίς να είμαι γευσιγνώστης του καφέ, ανήκοντας απλώς στην υπερήφανη Brigata Marrone Bruno - Rossatro των καφελατρών.
Η μυρωδιά των φρεσκοκομμένων κόκκων έφτασε σε πολλούς αναγνώστες, μεταξύ των οποίων και κάποιοι που δεν ενθουσιάστηκαν με το σερβίρισμα και γύρισαν πίσω τον καφέ, εξηγώντας στην ομήγυρη τον λόγο της επιθετικής στάση τους. Τους άκουσα. Φέρνω λοιπόν στο τραπέζι της συζήτησης μια λεμονάδα (που δεν υπάρχει περίπτωση να θεωρηθεί εχθρική κίνηση) και καθώς την ρουφάω με προσεκτικές γουλιές, για να μη θυμώσουν οι ευέξαπτοι, απαντάω στα όσα ακούστηκαν.
1. Το άρθρο «Οι δολοφόνοι του καφέ» δεν αποτελεί διατριβή περί του καφέ γενικώς. Αναφέρεται αυστηρά στον espresso και το κάνει λιανά από την εισαγωγή, με την αναφορά στην -παραφρασμένη- διαφήμιση του θρυλικού Nino Manfredi, που σίγουρα θα θυμούνται όσοι πήραν το δρόμο της σκληρής φοιτητικής μετανάστευσης και πέρασαν ζωή χαρισάμενη στην Ιταλία. «Ο καφές είναι ευχαρίστηση, αν δεν είναι espresso δεν είναι καφές». Για να γίνει ακόμα πιο εμφανής ο περιορισμός, στο ξεκίνημα διευκρινίζεται ότι «στην Ιταλία όταν λένε caffe» (εδώ έχει δίκιο η/ο @MarmiteLover και ο @Enangelos Alexandris για τον τονισμό, αλλά επειδή γράφω στο κινητό δεν υπάρχει πλήκτρο accento grave), εννοούν espresso.
2. Ότι οι τουρίστες «όταν λένε coffee εννοούν καφέ φίλτρου ή αμερικάνο» προφανώς αποτελεί εμπειρία του @Chris Strat, αλλά δεν έχει σχέση με το άρθρο. Αυτό αναφέρεται αποκλειστικά στον espresso και στις παρερμηνείες που τον συνοδεύουν. Το αυτό ισχύει για τις παρατηρήσεις που αναφέρονται στον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται ο καφές από τους λαούς όλης της οικουμένης. Σωστές επισημάνσεις που θα φανούν χρήσιμες στην «Εγκυκλοπαίδεια του καφέ» την οποία ετοιμάζει πολυπληθής ομάδα καφενόβιων επιστημόνων.
3. Κι ενώ προσπαθούσαμε να λύσουμε παρεξηγήσεις, δημιουργήθηκε καινούργια! Αναφέρθηκε στο άρθρο ότι «espresso σημαίνει γρήγορος» και ο @Hondor διόρθωσε ότι «δεν σημαίνει γρήγορος, αλλά συμπιεσμένος». Τον συμπλήρωσε ο @ein Steppenwolf υποστηρίζοντας ότι «espresso σημαίνει εκχύλισμα, χυμός που έχει εξαχθεί με πίεση». Επικαλούμαι πάλι την κοινή εμπειρία του χιλιάδων συνσπουδαστών, από τους ματρίκολες μέχρι τους fuori corso. Στις επιστολές (Σ.Σ για τους νεότερους: Επιστολή ήταν κάτι σαν τα SMS που όμως τα μετέφερε το ταχυδρομείο και είχαν περισσότερα λόγια) που θέλαμε να φτάσουν γρήγορα στον προορισμό τους, κολλούσαμε ένα ειδικό κόκκινο χαρτάκι που έγραφε espresso. Φαντάζομαι ότι κανείς δεν θεώρησε ότι η επιστολή ήταν συμπιεσμένη. Επίσης από τους σταθμούς περνούσαν τρένα που δεν σταματούσαν σε κάθε χωριό, αλλά πήγαιναν γρήγορα στις μεγάλες πόλεις και απο τα μεγάφωνα άκουγες «treno espresso e' in partenza...». Είμαι απολύτως σίγουρος ότι δεν εννοούσε ότι τα βαγόνια ήταν «εκχύλισμα, χυμός που είχε εξαχθεί με πίεση».
4. Επομένως espresso σημαίνει γρήγορος και το θέμα μας είναι αν από εκεί προέρχεται και η ονομασία του καφέ. Ανατρέχω στην ιταλική έκδοση της Wikipedia. Γράφει τα εξής: «Ο όρος espresso αναφέρεται στην ταχεία παρασκευή του καφέ που γίνεται στην στιγμή και πάνω σε αυτή βασίστηκαν οι πρώτες διαφημιστικές καμπάνιες». Ξέρω, υπάρχει αντίρρηση. Η Wikipedia ενίοτε δεν αποτελεί αξιόπιστη πηγή πληροφόρησης, οπότε ανατρέχω σε ιταλικά sites που ασχολούνται αποκλειστικά με την κουλτούρα του espresso. Στο Caffevergnano γράφουν «από την ταχύτητα της προετοιμασίας προέρχεται η ονομασία espresso. Φτάνει να σκεφτούμε ότι απ' την αρχή αρκούσαν μόλις 45 δευτ. για να κρατήσεις στο χέρι ένα φλιτζάνι αχνιστό καφέ». Τα ίδια ακριβώς γράφουν και στο Grind, Gialdemania, Specialcofee και λοιπά.
5. Espresso επομένως σημαίνει γρήγορος, αλλά μπορεί να σημαίνει και κάτι άλλο, εξού και η παρεξήγηση. Espresso είναι κι αυτός «ο όποιος έχει εκφραστεί» και σύμφωνα με την ετυμολογική ανάλυση της Wikipedia η λέξη προέρχεται από το ρήμα esprimere και είναι παθητική μετοχή η οποία σημαίνει «αυτός που αφαιρείται υπό πίεση». Εδώ προκύπτει θέμα. Η ετυμολογία εξηγεί την πηγή μίας λέξης αλλά αυτό δε σημαίνει ότι τα παράγωγα της ταυτίζονται με αυτή. Το «σχολείο», για παράδειγμα, σύμφωνα με τα λεξικά που μολις διάβασα, προέρχεται από τη «σχολή», που σημαίνει απραξία. Κανείς όμως δε λέει «πάω στο σχολείο» και καταλαβαίνουμε ότι ξαπλώνει στο σπίτι, εκτός και αν είναι των Τριών Ιεραρχών.
Επιστρέφουμε στον espresso. Ακόμη και στην ετυμολογική ανάλυση που συμπεριλαμβάνεται ο όρος «πίεση», στην επόμενη πρόταση που αναφέρεται συγκεκριμένα στον καφέ, διευκρινίζεται ότι «espresso ή αλλιώς ο σύντομος καφές». Επομένως τα σχόλια περί ασχετοσύνης του φίλτατου @Georgios Togias και λοιπών εκφράζονται (sono espressi) βιαστικά, γρήγορα (espressi) και ίσως αποτελούν προϊόν πίεσης (espressi).
6. Κατατέθηκαν και απόψεις που υποστηρίζουν ότι ο τούρκικος καφές είναι κλάσεις ανώτερος από όλα τα ροφήματα του κόσμου, ότι ο ελληνικός espresso έχει ξεπεράσει τον ιταλικό, ότι μπορούμε να βάλουμε όσα φτυάρια ζάχαρη θέλουμε και λοιπά.
De gustibus non disputamdum est όπως έλεγαν οι Ρωμαίοι, με μια μικρή διαφωνία για όσους υποστηρίζουν ότι πλέον παράγουμε καλυτερές ποικιλίες espresso από το τους ιταλούς. Σίγουρα υπάρχουν αξιοπρεπείς εταιρείες και μπαρ (να μας τα υποδείξετε, τα αναζητούμε), αλλά δυστυχώς αποτελούν μειοψηφία. Μέχρι να επεκταθεί το φαινόμενο, μπορούμε να ζούμε στην ψευδαίσθηση ότι σαν το ελληνικό sushi με τηγανητό μαριδάκι δεν κάνουν στην Ιαπωνία και πού να συγκριθεί η γαλλική σαμπάνια με το ντόπιο σαμπανιζέ κοκκινέλι που φτιάχνει ο κουμπάρος μου στα Σπάτα.
7. Δυο λόγια για τον Freddo. Ο @Paolo Colobarini που ήταν στη Napule, έχει δίκιο όταν λέει ότι στην Ιταλία υπάρχει espresso freddo. Στα περισσότερα μπαρ σερβίρεται με τον σπιτικό τρόπο. Απλώς βάζουν τον καφέ σε μπουκάλια και τον αφήνουν στο ψυγείο να παγώσει. Απ' ό,τι θυμάμαι, ο συγκεκριμένος καφές δεν ήταν δημοφιλής ούτε στον Βορρά, αλλά ούτε και στο Νότο όπου του έριχναν και τρία παγάκια για να παγώσει πιο γρήγορα.
Προτελευταία διευκρίνιση. Ο τίτλος «δολοφόνοι του καφέ» δεν απευθύνεται στο ελληνικό έθνος, δεν δόθηκε κάθ' υπόδειξη του Σόρος, δεν αποτελεί εθνοπροδότική στάση, δεν εντάσσεται στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο κατά της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας του Μαδούρο, απλώς αναφέρεται σε αυτούς που κάνουν κακό καφέ.
Τελευταία διευκρίνιση. Ο υπογράφων δεν είναι «νεοέμπειρος γνώστης», όπως υποστηρίζει ο @Sergios Dragonas. Θα το ήθελε, αλλά πλέον η απόσταση μεταξύ των πρώτων και των τελευταίων καφέδων δεν επιτρέπει τη χρήση καμιάς λέξης που να συμπεριλαμβάνει το «νέο».
Προτροπή. Φυσικά ο καθένας έχει τη δική του άποψη για τη γευστική ικανοποίηση. Κανείς δεν μπορεί να μπει χωροφύλακας στο στόμα αυτών που ευχαριστιούνται με το ωμό κοκορέτσι, το ζωντανό κοτόπουλο, τον al dente πουρέ, το λιωμένο παγωτό, το τραχανότο, τη χωριάτικη με κέτσαπ, την πίτσα με λαζάνια, το ούζο με κοκακόλα, τα παγωμένα ριζότα και τις ξεθυμασμένες γκαζόζες. Καλά κάνουν. Εκεί που το πράγμα στραβώνει είναι όταν εκνευρίζονται και αποκαλούν «γίδια» όσους υποστηρίζουν ότι το ωμό κοκορέτσι είναι επικίνδυνο, το λάδι αποτελεί απαραίτητο συστατικό της χωριάτικης και ότι ο πουρές που σπάει δόντια δεν προέρχεται από καπάτσο μάγειρα. Έχω μάλιστα την εντύπωση ότι ο εκνευρισμός τους σχετίζεται με τον κακό καφέ που πίνουν, αλλά εδώ ήρθαμε, ας μην ξαναδούμε το έργο από την αρχή.
Καλή σας απόλαυση, όπως περιττολογούν στα καλά εστιατόρια.
8°
