Τύρναβος, η μεθυσμένη πολιτεία του τσίπουρου

H παράδοση λέει ότι στην Ελλάδα το τσίπουρο ξεκίνησε να φτιάχνεται από τους  μοναχούς στο Άγιο Όρος. Από το Βυζάντιο ακόμη, οι μοναχοί του Αγίου Όρους και των Μετεώρων, ήξεραν να φτιάχνουν το τσίπουρο και να το πίνουν. Αυτοί φρόντισαν να κρατήσουν την αλχημεία της απόσταξης και να μας δώσουν απλόχερα την τέχνη του τσίπουρου.

Με τα χρόνια εξαπλώθηκε σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, κυρίως στη Μακεδονία, στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία και στην Κρήτη.  Μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα η παραγωγή τσίπουρου γινόταν αποκλειστικά «κατ’ οίκον», δεν υπήρχε δηλαδή μαζική παραγωγή. Τα τελευταία χρόνια όμως λόγω των πολλών προβλημάτων που πηγάζουν από τον μη έλεγχο της ποιότητας του χύμα τσίπουρου, αλλά και από τις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το τσίπουρο εμφιαλώνεται. Πρωταθλητής στο εμφιαλωμένο τσίπουρο είναι ο Τύρναβος.

Φέρτε ούζο του Τυρνάβου να καθίσω και να πιω

κι όλη η Λάρισα να μάθει πως εγώ σε αγαπώ.

Στης Λαρίσης το ποτάμι που το λένε Πηνειό,

αν τυχόν και δε με θέλεις κει θα πέσω να πνιγώ.

Ήταν μια μεγάλη επιτυχία του Σπύρου Ζαγοραίου, σε στίχους-μουσική του Γιώργου Μητσάκη, την δεκαετία 1960 που έκαμε γνωστό τον Τύρναβο στα πέρατα της επικράτειας.

Το τσίπουρο Τυρνάβου κατοχυρώθηκε ως προϊόν ΠΓΕ από το 1989 – ο Τύρναβος είναι η μόνη πόλη που καταχωρήθηκε ως ΠΓΕ ενώ συνήθως κατοχυρώνονται περιφέρειες -, λόγω της μακράς παράδοσης παραγωγής τσίπουρου στην περιοχή. Βάσει του Καν. 1576/89 η μόνη δέσμευση που υπάρχει είναι η μονάδα παραγωγής και εμφιάλωσης να είναι στην περιοχή Τυρνάβου, ενώ είναι σε επεξεργασία νέος φάκελος που μεταξύ άλλων θα συμπεριλαμβάνει ως προαπαιτούμενο η πρώτη ύλη να είναι από την περιοχή Τυρνάβου και μάλιστα το 50% αυτής να είναι Μοσχάτο Τυρνάβου.

Aπό τα 24.000 στρέμματα αμπελιού που καλλιεργούνται στον δήμο Τυρνάβου, τα 12.000 βρίσκονται στην περιοχή Δαμασίου, ενός από τους πιο ενιαίους πυκνοκαλλιεργημένους και φροντισμένους αμπελώνες της Ελλάδας. Κύρια ποικιλία το Μαύρο Μοσχάτο Τυρνάβου και ακολουθεί ο Ροδίτης. Και οι δυο ποικιλίες οινοποιούνται ενώ χρησιμοποιούνται και για την παραγωγή του τσίπουρου Τυρνάβου.

To τσίπουρο Τυρνάβου ένα από τα πιο γνωστά (Μακεδονίας-Ηπείρου-Θεσσαλίας-Τυρνάβου-η τσικουδιά της Κρήτης), αν και στο ξεκίνημα του ήταν το μόνο που είχε γλυκάνισο, στην πορεία για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της αγοράς εκτός Τυρνάβου, προσαρμόστηκε και παράχθηκε και χωρίς γλυκάνισο.

Στον Τύρναβο υπάρχουν οικογενειακές αποσταγματοποιίες με μεγάλη ιστορία και δυναμικό παρόν όπως του Κατσάρου, του  Καρδάση, του Βασδαβάνου, του Βρυσσά, του Αγραφιώτη, του Παπρά, του Καβαρατζή, του Μήλια, αλλά και ο Αγροτικός Οινοποιητικός Συνεταιρισμός Τυρνάβου, που ήταν ο πρώτος Συνεταιρισμός που παρήγαγε και εμφιάλωσε τσίπουρο. Η συνεργασία της οικογένειας Βασδαβάνου με τον αποσταγματοποιό Ν.Καλογιάννη ήταν αυτή που πραγματοποιήσε όμως το πρώτο μονοποικιλιακό τσίπουρο (σ’ όλη την Ελλάδα) το επονομαζόμενο «Δεκαράκι», και αξιοποίησε κατά τον καλύτερο τρόπο τα χαρακτηριστικά αρώματα του Μοσχάτου Τυρνάβου,  -ουσιαστικά δημιουργήθηκε ένα νέο προϊόν- δίνοντας έτσι μια νέα ώθηση και μια νέα δυναμική τόσο στο ίδιο το προϊόν (Δεκαράκι) όσο και στη ζήτηση του τσίπουρου Τυρνάβου.

Το μονοποικιλιακό Δεκαράκι από το 2013 που κυκλοφόρησε μέχρι σήμερα, κατόρθωσε να μπει στην τετράδα των πιο δυνατών brand τσίπουρου στην Ελλάδα (μαζί με τον Τσιλιλή-Αποστολάκη και Παπατζιμόπουλο). Και σίγουρα οι 4 αυτοί μαζί με τους υπόλοιπους αποσταγματοποιούς δίνουν τη μάχη τους απέναντι στο χύμα τσίπουρο, που ενώ στη βάση του, είναι μια συνήθεια και μια τελετουργία (καζανέματα), αλλά και μια ενίσχυση του εισοδήματος των αγροτών, κινδυνεύει να μετατραπεί σ’ έναν μεγάλο κίνδυνο για τους καταναλωτές, στον βαθμό που τα παραδείγματα εμπορίας ακατάλληλων τσίπουρων (εισαγωγές από τρίτες χώρες) πληθαίνουν.

Το πρόβλημα είναι πολύπλοκο και δεν λύνεται με απλοϊκές λύσεις. Μάλιστα σημαντικός αποσταγματοποιός του Τύρναβου μου εκμυστηρεύτηκε: «Για φαντάσου αν σήμερα απαγορευόταν αυστηρά η παράνομη πώληση τσίπουρου από τα ιδιωτικά καζάνια, ποιος θα μπορούσε να αντικαταστήσει άμεσα αυτήν την παραγωγή; Κι από την άλλη γιατί να υπάρχει άνισος ανταγωνισμός μεταξύ του παράνομου αλκοόλ (αφορολόγητο) και ανεξέλεγκτης ποιότητας – που πολλές φορές είναι πολύ επικίνδυνο για την υγεία – και του νόμιμου και  του πιστοποιημένου τσίπουρου;».

Κατά την ολιγοήμερη παραμονή μου στον Τύρναβο γνώρισα τον Κωνσταντίνο Καρδάση έναν πολύ σοβαρό αποσταγματοποιειό που επένδυσε από τους πρώτους στον Τύρναβο στην ανάπτυξη του ποιοτικού τσίπουρου με αποτέλεσμα τις επιτυχίες του και τις βραβεύσεις του σε ελληνικές και διεθνείς εκθέσεις.

Ο Αγροτικός Οινοποιητικός Συνεταιρισμός με τις τεράστιες δυνατότητές του και με τον κοινωνικό του ρόλο στη συγκέντρωση του σταφυλιού της περιοχής -έχει δυνατότητες παραλαβής 11.000 τόνων-, δραστηριοποιείται τόσο στις πωλήσεις πολύ καλής ποιότητας λαϊκών κρασιών (ροδίτες-μοσχάτα), όσο και του τσίπουρου. Ο ασκός του ήταν εξαιρετικός!

Mε τη βοήθεια του Γιάννη Γκανά, ενός καλλιεργητή από το Δαμάσι, γύρισα την περιοχή και εντυπωσιάστηκα. Πάνω από 100.000 στέμματα καλλιεργημένης γης, εύφορης και άρτια αρδευόμενης -τα υπόγεια νερά της περιοχής είναι άφθονα- καθιστούν τον Τύρναβο μια από της πιο πλούσιες περιοχές της Ελλάδας όσον αφορά την παραγωγή του πρωτογενή τομέα. Αμπέλια, αχλάδια Τυρνάβου (ΠΓΕ), ροδάκινα, βερύκοκα, αμύγδαλα, καλαμπόκια και σιτηρά δημιουργούν έναν οικονομικό πλούτο αλλά κυρίως και έναν πλούτο παραστάσεων. Να χαίρεσαι και να απολαμβάνεις τη γη και το αγροτικό τοπίο.

Βοσκοτόπια προς τις βοριοδυτικές περιοχές με αιγοπρόβατα και γελάδια ελευθέρας βοσκής που τροφοδοτούν με γάλα δυναμικά τυροκομεία που παράγουν φέτα, κατσικίσια τυριά, μανούρια και κεφαλοτύρια! Περισσότερα.

*Για τα τσιπουράδικα του Βόλου διαβάστε εδώ.

**Για την Οινοποιία- Αποσταγματοποιία Βασδαβάνου διαβάστε εδώ.