Το φαγητό στην εποχή του Instagram

Διάβαζα πρόσφατα ένα καταπληκτικό κομμάτι στους Times της Νέας Υόρκης, γραμμένο από την Tamar Adler, με τίτλο «Τι μπορούμε να μάθουμε από τις παλιές συνταγές», το οποίο μέσα από μια αφοπλιστική απλότητα κατόρθωσε να μου βάλει, αν αυτό μπορεί να συμβεί, τις σκέψεις γύρω από το φαγητό και τα media σε μια λογική βάση.

Οι συνταγές της εποχής μας, γράφει, έχουν συνήθως ένα τίτλο γεμάτο υποσχέσεις, μετά μια λίστα με συστατικά και ακολουθεί μια σειρά από αριθμητικούς υπολογισμούς (δοσολογίες, χρόνοι, θερμοκρασίες). Οι υποσχέσεις αυτών των συνταγών είναι συνήθως έντονα ιδεαλιστικές και γεμάτες υποσχέσεις πως πρόκειται για την πιο γρήγορη, πιο εύκολη, πιο νόστιμη συνταγή που γράφτηκε ποτέ για ένα πιάτο. Οι σύγχρονες συνταγές έχουν πάντα σαν βάση τους το super market, το stock του δηλαδή, και ποτέ δεν μπορούν να έχουν ουσιαστικές εναλλακτικές λύσεις, αν κάτι έξω από τα δεδομένα συμβεί.

Σε αντίθεση με τη βεβαιότητα και τον ιδεαλισμό των σύγχρονων συνταγών, οι παλαιότερες, ακόμη και αυτές που μεταφέρονται από στόμα σε στόμα, βασίζονται στη δυνατότητα να υπάρχει για όλα μια εναλλακτική λύση, είναι γεμάτες από ελευθερία ειδικά στις λεπτομέρειες, σχεδόν ποτέ δεν εμπεριέχουν λίστα συστατικών και βασίζονται στην αφήγηση. «Με άλλα λόγια είναι σταθερά αντι-ιδεαλιστικές, γεμάτες από εναλλακτικές λύσεις».

Το «διάβασμα» και η ανάλυση της Adler στο θέμα είναι αποκαλυπτικό, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς τον τρόπο με τον οποίο η μαγειρική έχει μετατραπεί από μια απλή έκφραση της γεωργικής παραγωγής σε απεικόνιση με διαστάσεις που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί μέχρι πριν από μερικά χρόνια. Οι συνταγές είναι στην πραγματικότητα shopping lists και οι chef αποτελούν το τέλειο έμβλημα και το παραπροϊόν της ενσωμάτωσης της βιομηχανίας φαγητού και τροφίμων στον κόσμο της show business και του marketing.

Το «παιχνίδι» που μέχρι πρόσφατα οριοθετούσε το φαγητό μέσα από τον δικό του πολιτισμό, μεταφέρεται τώρα στη ρητορική του φαγητού, δηλαδή το μαγείρεμα και τις εικόνες γύρω από αυτό. Οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στη διαδικασία του φαγητού, το διάβασμα του φαγητού, την τηλεοπτική κατανάλωση του φαγητού έχουν εξαφανιστεί και η εξομοίωση είναι το δεδομένο. Μια απλή ερμηνεία για αυτή την εξομοίωση είναι οι ανάγκες της παγκόσμιας παραγωγής, το κόστος παραγωγής και η δυνατότητα μιας συγκεκριμένης στρατηγικής σε όλο τον κόσμο. Έχει ήδη συμβεί στους περισσότερους τομείς της οικονομίας και το φαγητό είναι κεντρικό κομμάτι αυτής της δομής.

Ας δούμε για λίγο το Instagram για παράδειγμα. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα επεξεργασίας εικόνων για mobile συσκευές το οποίο έχει μέσα σε λίγα χρόνια (και ειδικά μετά την απόκτησή του από το Facebook το 2012), αποκτήσει σχεδόν 200 εκατομμύρια χρήστες και στις σελίδες του «ανεβαίνουν» καθημερινά τουλάχιστον 60 εκατομμύρια νέες φωτογραφίες. Το φαγητό στο Instagram είναι κεντρικό στοιχείο, το δεύτερο πιο σημαντικό, με αποτέλεσμα οι εταιρείες τροφίμων, τα εστιατόρια και οι chef να υπάρχουν σχεδόν πια αποκλειστικά μέσα από τη διαμεσολάβηση του Instagram.

Dary Nakossar, Food artist

To φαγητό από τη φύση του είναι αφηγηματικό, είτε σε μορφή πιάτου είτε σε μορφή πρώτων υλών. Πρόκειται για μια συμπύκνωση μύθου και ιστοριών η οποία κάνει μια δική της αφήγηση κυρίως μέσα από τις αισθήσεις αλλά και με δανεικά μέσα από άλλες «ζωές» της καθημερινότητας. Η βασική επίδραση των media γενικά και των «κοινωνικών» media ειδικά πάνω στο φαγητό έχει να κάνει κυρίως με την απόλυτη επικράτηση της όρασης, της οπτικής επαφής στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το φαγητό.

Πιο απλά, μια επίσκεψη σε ένα εστιατόριο μετατρέπεται σε αφήγηση την επόμενη μέρα στους δικούς μας ανθρώπους ή γνωστούς. Σε κάθε έναν από αυτούς, αυτοματοποιημένα σχεδόν, θα περιγράψουμε την εμπειρία και θα δώσουμε ανάλογα με το άτομο στο οποίο μιλάμε, μια εκδοχή με διαφορετικές εμφάσεις, εικόνες και λόγια.

Οι εικόνες στο Instagram αδρανοποιούν τη δυνατότητα πολλαπλών αφηγήσεων, ωραιοποιούν συνήθως μια κατάσταση και τελικά εξομοιώνουν τα πάντα μέσα από ένα κλικ. Αυτό το κλικ επίσης μιας και μπορεί να αποθηκευτεί, δίνει τη δυνατότητα σε ένα chef να δει ακριβώς τι συμβαίνει στο εστιατόριο ενός γνωστού chef στην άλλη άκρη της γης και να το αναπαράγει. Έτσι ακριβώς εξηγείται και η εξομοίωση των «πιάτων» σε όλα τα εστιατόρια και η αδυναμία διαφοροποίησης. Πρόκειται για ένα tasting απόστασης με όσα αυτό σημαίνει. Άλλωστε μέσα από το Instagram αυτό ακριβώς κάνουμε και με την ίδια μας τη ζωή. Την ουδετεροποιούμε, την βάζουμε σε κενό, την ομορφαίνουμε για να μπορούμε να τη δούμε μέσα από τις φωτογραφίες της.

Έχουμε εγκλωβίσει το φαγητό στα social media, σε μια σειρά από εικόνες και «κείμενα» μη αφηγηματικά, δηλαδή στην κατανάλωση. Το καθημερινό μας φαγητό αποτελεί μια τεράστια αφαίρεση που βασίζεται στην τυποποίηση, το marketing και το service των celebrity chefs. Ίσως αυτή είναι και η αιτία που οι μεγάλες εταιρίες τροφίμων θεωρούν πια το Instagram σαν το βασικό εργαλείο marketing και διαχείρισης κρίσεων. Μια ματιά στον όγκο χρήσης στο Instagram από τις εταιρίες τροφίμων θα μας πείσει εύκολα. Τελικά ίσως να μην είμαστε αυτό που τρώμε, αλλά αυτό που τιτιβίζουμε ή «ποστάρουμε».