Η εμμονή του ανθρώπου με την ταχύτητα

Η Ομοσπονδία Μηχανοκίνητου Αθλητισμού (FIA) μας λέει στην ιστοσελίδα της ότι αυτή τη στιγμή το Ρεκόρ Ταχύτητας στην Ξηρά (Outright Land Speed Record) είναι 1.227,985 χλμ./ώρα. Στον κόσμο των αυτοκινήτων παραγωγής κάποιες από τις ταχύτητες ορόσημα του τελευταίου αιώνα έχουν υπάρξει: Benz Patent-Motorwagen (1886-World’s first car) 16 χλμ./ω, Ford Model T (1924) 65 χλμ./ω, Chevrolet Confederate (1932) 112 χλμ./ω, Jaguar XK120 (1949) 200,5 χλμ./ω, Lamborghini Miura P400 (1965) 275 χλμ/ω, Porsche 959 (1986) 319 χλμ./ω, Bugatti Veyron EB 16.4 (2005) 408,47 χλμ/ω, SSC Tuatara (2020) 508,729 χλμ./ω.  

Στα μέσα του 20ου αιώνα, ο Γάλλος θεωρητικός της λογοτεχνίας, δοκιμιογράφος, φιλόσοφος, κριτικός και σημειολόγος Roland Barthes είπε: «Πιστεύω ότι τα αυτοκίνητα σήμερα είναι το αντίστοιχο των μεγάλων Γοτθικών καθεδρικών ναών»· και ο συγγραφέας Aldous Huxley δήλωσε ότι «η ταχύτητα είναι η μόνη ευχαρίστηση που εφευρέθηκε από τον νεωτερισμό».

Η ταχύτητα, συνέχισε ο Aldous Huxley, ήταν η μόνη εμπειρία που ήταν μοναδική στον 20ό αιώνα. Ακόμη και η πτήση ήταν γνωστή στον Ίκαρο της μυθολογίας και στους αδελφούς Montgolfier τον 18ο αιώνα. Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα η ταχύτητα σαν γενικότερη έννοια, σε όλες τις εκφάνσεις της, φαίνεται να έγινε προτεραιότητα, και η βελτιστοποίηση να έγινε συνυφασμένη με την ταχύτητα. Ένα παράδειγμα αυτού ήταν το υπερηχητικό αεροσκάφος Concorde.

Σαν είδος, όμως, πότε γεννήθηκε η δίψα και μεταγενέστερα η εμμονή μας με την ταχύτητα; Πριν από την εφεύρεση των αυτοκινήτων, η ταχύτητα με την οποία οι άνθρωποι μπορούσαν να ταξιδέψουν ήταν πιθανώς περιορισμένη στην ταχύτητα ενός αλόγου, είτε επάνω στο άλογο, είτε στο άρμα. Οι αρματοδρομίες ήταν ένας αγώνας ταχύτητας ενός άρματος που το τραβούσαν 2, 4, ή 6 άλογα. Η αρχαιότερη αναφορά αρματοδρομίας βρίσκεται στην «Ιλιάδα» του Ομήρου όπου περιγράφεται η κηδεία του Πάτροκλου. Πολλούς αιώνες μετά, τον 17ο αιώνα, οι Ρώσοι είχαν αναπτύξει τσουλήθρες πάγου — γιγάντιες ράμπες στις οποίες οι άνθρωποι τσουλούσαν επάνω σε έλκηθρα με μεγάλες ταχύτητες.

Μέχρι το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, όποιος είχε μια αξιοπρεπή δουλειά μπορούσε να αγοράσει ένα αυτοκίνητο στις ΗΠΑ, το οποίο θα μπορούσε πιθανώς να φτάσει σε μέγιστη ταχύτητα 160 χλμ./ώρα.

Ήταν όμως στις αλυκές της Γιούτα δεκαετίες πριν, συγκεκριμένα το 1912, όταν ξεκίνησαν οι αγώνες ταχύτητας hot rod στο πια εμβληματικό Bonneville Salt Flats Race Track, και το 1914 καταγράφηκε εκεί το πρώτο ρεκόρ ταχύτητας στην ξηρά. Μέχρι τη δεκαετία του 1960 είχαν εμφανιστεί πραγματικά ακραία οχήματα και ταχύτητες με κινητήρες αεριωθουμένων για να σημειώσουν μερικά από τα πιο εξωφρενικά ρεκόρ ταχύτητας ξηράς που υπάρχουν. Αυτή τη δεκαετία τα οχήματα με κινητήρα τζετ και ακραία αεροδυναμική έγιναν το χρυσό πρότυπο για τις αλυκές και σημείωσαν ρεκόρ 640 έως 800 χλμ /ώρα.

Ο Enda Duffy, στο βιβλίο του «The Speed Handbook», εξηγεί πώς τα αυτοκίνητα έχουν μεταμορφώσει την ανθρώπινη εμπειρία και αντίληψη ως προς την ταχύτητα. Υποστηρίζει ότι τα αυτοκίνητα προκάλεσαν μια αποστροφή προς τις αργές ταχύτητες, καθώς τα ταξίδια με υψηλές ταχύτητες έγιναν το νέο νορμάλ στη εποχή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η σχέση μας όμως με την ταχύτητα, όπως και η μερικές φορές ανεξήγητη αγάπη μας για αυτή, μπορεί να εξηγηθεί σε μεγάλο βαθμό και επιστημονικά, καθότι μελέτες έχουν δείξει ότι η ταχύτητα αυξάνει σημαντικά τα επίπεδα τεστοστερόνης. Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Organizational Behavior and Human Decision Processes το 2009, οι ερευνητές συνέκριναν τα επίπεδα τεστοστερόνης μιας ομάδας ανδρών που οδηγούσαν ένα σπορ αυτοκίνητο υψηλής ταχύτητας με μια άλλη ομάδα ανδρών, που οδηγούσαν ένα συμβατικό sedan. Αυτές οι δύο ομάδες οδήγησαν σε δύο τύπους δρόμων: ο ένας γεμάτος γυναίκες, και ο άλλος εντελώς άδειος. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι άνδρες που οδηγούσαν το σπορ αυτοκίνητο είχαν υψηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης, και ότι δεν ήταν η παρουσία των γυναικών που επηρέασε τα επίπεδα τεστοστερόνης τους, αλλά ο τύπος (δηλαδή η ταχύτητα) του αυτοκινήτου που οδηγούσαν. 

Φαίνεται, λοιπόν, ότι κάθε φορά που πατάμε το γκάζι, υπάρχει μια ξαφνική έκρηξη αδρεναλίνης στο σώμα μας, η οποία αυξάνει την αρτηριακή μας πίεση, τον καρδιακό παλμό και τη θερμοκρασία του σώματός μας. Κάποιοι νιώθουν ακόμα και ένα ελαφρύ μυρμήγκιασμα στα άκρα τους. Αυτές οι επιδράσεις εμφανίζονται τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες, αλλά είναι σαφώς πιο έντονες στους άνδρες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η εμμονή με την ταχύτητα συνδέεται συνήθως με την τεστοστερόνη. Αυτός είναι επίσης ο λόγος που οι άντρες θεωρούνται γενικά πιο βιαστικοί και λιγότερο προσεκτικοί πίσω από το τιμόνι.

Σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν ότι η βραδύτητα είναι περισσότερο προσαρμοσμένη στη σύγχρονη διάθεση παρά η ταχύτητα. Το concept του Mindfulness, η στάση του να νιώθεις ζωντανός αυτή τη στιγμή, αντί να λαχταράς για το μέλλον, είναι μια έκφρασή του. Αυτή η ιδέα όμως φαίνεται να μπερδεύει τη βιασύνη στην καθημερινότητα με την «αγνή» αίσθηση της ταχύτητας, και να αγνοεί το γεγονός ότι το ένα δεν αναιρεί το άλλο.

Υπάρχουν αμέτρητα δημοσιεύματα που αναφέρονται στη βελτιστοποίηση της ζωής μας και πώς αυτή θα είναι επιτυχής μόνο εάν αφαιρεθεί η αίσθηση της ταχύτητας, με τη γενικότερη έννοια, από τη ζωή μας. Γίνονται αναφορές στο fast food, ως μια λανθασμένη έκφανση της ταχύτητας, και στον αντίποδα αναφέρονται ιδέες όπως το Slow TV, εκπομπές που οπτικά μας χαλαρώνουν και μας επιτρέπουν να «κατεβάσουμε ταχύτητα», με χαρακτηριστικό παράδειγμα το κανάλι NRK της Νορβηγίας, το οποίο είχε εκπληκτική επιτυχία με εκπομπές που δείχνουν το επτάωρο ταξίδι με το τρένο από το Μπέργκεν στο Όσλο, ή ένα 12ωρο ολονύχτιο πάρτι πλεξίματος (το πλέξιμο είναι ένα πολύ δημοφιλές χόμπι στη Νορβηγία). Χωρίς σχολιασμό, αυτές οι εκπομπές ενθαρρύνουν τη συμμετοχή σε μια έκσταση συγκέντρωσης (ή βαρεμάρας) που μοιάζει με το Ζεν.

Η βραδύτητα, ισχυρίζονται, σημαίνει φροντίδα και περισυλλογή, όχι εύκολη κατάκτηση και ωμή ικανοποίηση. Και αυτό ισχύει για οποιοδήποτε μέσο ή δραστηριότητα: ταξίδια, φαγητό, σεξ ή επικοινωνίες. Το «Go Slow» μπορεί να έχει μια μυρωδιά βιομηχανικής αδράνειας, αλλά έχει επίσης μια έντονη αίσθηση του μέλλοντος.

Κι όμως, τόσο ο μηχανοκίνητος αθλητισμός όσο και τα γρήγορα αυτοκίνητα παραγωγής παραμένουν όχι απλά ζωντανά, αλλά θεμιτά και λατρευτά από εκατομμύρια ανθρώπους. Πώς αλλιώς εξηγούνται οι εκατοντάδες χιλιάδες θεατές που συμμετέχουν ακόμα σε αγώνες όπως WRC, Formula 1, Indie 500, Le Mans, κτλ; Γιατί αν το «Go Slow» και το Mindfulness είναι η επιτομή της εποχής μας όλα τα παραπάνω δεν έχουν εκλείψει;

Η απάντηση είναι γιατί είναι δύο πολύ διαφορετικά πράγματα τα οποία δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Γιατί το πώς βιώνουμε την καθημερινότητά μας, και η ταχύτητα με την οποία φροντίζουμε να απολαμβάνουμε αυτά που αγαπάμε, ουδεμία σχέση έχει με την αγάπη μας για την ταχύτητα καθαυτή. Γιατί για να παρακολουθήσεις μια Ειδική Διαδρομή σε έναν αγώνα WRC η διαδικασία απαιτεί, προϋποθέτει και ενθαρρύνει τόσο την ιδέα του «go slow» όσο και του «mindfulness». Διότι φτάνοντας στο επιθυμητό σημείο, ώρες πριν περάσουν τα τέρατα ταχύτητας, περιμένεις…καρτερικά, σχεδόν με ευλάβεια, με φίλους, οικογένεια, αγνώστους που μοιράζονται την ίδια χαρά με σένα. Βρίσκεσαι στη και ζεις τη στιγμή, ίσως όσο λίγες άλλες, και ο χρόνος φαίνεται να σέρνεται απολαυστικά… για να βιώσεις την ταχύτητα, έστω και επαγωγικά.

Η επιστήμη μάς λέει επίσης ότι η ταχύτητα προσφέρει και κάτι ακόμα: την αίσθηση ότι έχουμε φτερά. Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι ένας παράγοντας που συμβάλλει στην εμμονή μας με την ταχύτητα είναι ότι, όταν ανεβαίνεις σε ένα ποδήλατο ή μπαίνεις σε ένα αυτοκίνητο, υπάρχει μια άμεση αλλαγή στον ψυχισμό σου. Το όχημα που οδηγούμε γίνεται προέκταση της προσωπικότητάς σας – ισοδυναμεί με φτερά.

Και ποιος δεν θα ήθελε, έστω μια φορά στη ζωή του, να νιώσει ότι πετάει;