Ποια είναι η πλουσιότερη γλώσσα στον κόσμο;

Tα αγγλικά θεωρούνται η πλουσιότερη γλώσσα στον κόσμο· έχουν λέξεις που δεν υπάρχουν σε άλλες γλώσσες και που καθρεφτίζουν ένα πολιτισμό που παγκοσμιοποιείται: π.χ. δεν υπάρχει ρωσική λέξη για την privacy ή για το weekend.

Πολλές αγγλικές λέξεις εισδύουν σε άλλες γλώσσες με τρομακτική ταχύτητα. Αλλά το ζήτημα δεν είναι τόσο απλό: υπάρχουν λέξεις σε άλλες γλώσσες που στα αγγλικά μεταφράζονται δύσκολα. Ποια θα ήταν, για παράδειγμα, μια καλή μετάφραση της εβραϊκής λέξης hutzpa («χολή») ή της ρωσικής λέξης dusha («ψυχή»); Μπορούμε να βρούμε πολλές λέξεις με τις οποίες παλεύουν οι μεταφραστές: π.χ. οι γερμανικές Fernweh, Fremdschämen, Fingerspitzengefühl τις οποίες συνήθως μεταφράζουμε «τάση για περιπλάνηση», «ντροπή για λογαριασμό άλλου», «λεπταισθησία» —αλλά δεν είμαστε και τόσο ακριβείς. Ό,τι σημαίνει ο όρος “comfort food” στην αγγλική γλώσσα, δηλαδή φαγητό της παρηγοριάς, οι Γερμανοί το λένε Kummerspeck, δηλαδή λίπος της θλίψης.

Η πλουσιότερη γλώσσα στον κόσμο - Η έρευνα που «ρίχνει» φως στο μεγάλο ερώτημα

Εξετάζοντας τις χιλιάδες διαφορές ανάμεσα στις γλώσσες και τις χιλιάδες αποχρώσεις των εννοιών, είναι δύσκολο να αποφανθούμε ποια γλώσσα είναι πλουσιότερη σε αριθμό λέξεων: εξάλλου, μερικές γλώσσες όπως τα γερμανικά, τα ελληνικά και τα αγγλικά εμπλουτίζονται εξαιτίας του πλήθους των συνθέτων, καθώς και της μακράς τους ιστορίας. Επίσης έχει ενδιαφέρον ότι γλώσσες με ίδια καταγωγή, όπως τα αγγλικά και τα γερμανικά, δεν αλληλομεταφράζονται εύκολα: πώς να αποδώσει κανείς το Schnapsidee, τις ανόητες ιδέες που προκύπτουν μετά από υψηλή κατανάλωση αλκοόλ;(Ακόμα και οι ιδέες σε νηφάλια κατάσταση μπορούν να χαρακτηριστούν έτσι, αν είναι τόσο ανόητες που θα μπορούσαν να προκύψουν μόνο σε κατάσταση μέθης.) Πώς να μεταφράσουμε τη λέξη Geborgenheit που περιγράφει μια κατάσταση άνεσης και θαλπωρής; Ή τη λέξηTorschlusspanik που αφορά κυρίως άτομα μεταξύ 30 και 40 ετών και αναφέρεται στον φόβο του να μη βρει κάποιος σύντροφο και να παραμείνει εργένης ανάμεσα σε ζευγάρια. Τι είναι επιτέλους αυτό το Fingerspitzengefühl; Η κατανόηση σε λεπτές και ευαίσθητες συνομιλίες ή καταστάσεις. Κάποιος θα μπορούσε να περιγράψει την λέξη ως εξής: να είσαι προσεκτικός και να δείχνεις ενσυναίσθηση. Όσο για τον όρο Bausparen, που χρησιμοποιείται στη Γερμανία για την αποταμίευση με σκοπό την αγορά ιδιόκτητης κατοικίας, είναι μάλλον μοναδικός παγκοσμίως.

Ωστόσο, δεν μπορούμε να βγάλουμε χρήσιμα συμπεράσματα για τον πλούτο και τα επίπεδα ανάπτυξης των γλωσσών βασιζόμενοι αποκλειστικά σε τέτοια παραδείγματα —που είναι πάρα πολλά. Ούτε μπορούμε να μετρήσουμε το λεξιλόγιο των αγγλικών (ή οποιασδήποτε άλλης γλώσσας) απλώς μετρώντας τις λέξεις σε ένα λεξικό. Για παράδειγμα, το Oxford English Dictionary (2η έκδοση) υπερηφανεύεται ότι έχει πάνω από 600.000 λήμματα, ενώ το Τρίτο Νέο Διεθνές Λεξικό του Webster, Unabridged περιέχει 475.000 κύριες λέξεις. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Global Language Monitor, η αγγλική γλώσσα ξεπέρασε το όριο των 1.000.000 λέξεων στις 10 Ιουνίου 2009 (αυτή ακριβώς την ημέρα;!). Όμως, τι περιλαμβάνεται σ’ αυτά λήμματα; Χιλιάδες σύνθετες λέξεις, χιλιάδες γλωσσικά δάνεια, χιλιάδες λέξεις σε αχρησία, χιλιάδες λέξεις διαλέκτων, χιλιάδες λέξεις της μόδας. Η αγγλική γλώσσα έχει, για ευνόητους λόγους, το πιο ογκώδες λεξικό, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως πλουσιότερο λεξιλόγιο· σημαίνει μάλλον καλύτερη λεξικογραφία. Ή σε ορισμένες περιπτώσεις, διαφορετικές λεξικογραφικές αρχές, στις οποίες βασίζεται η δημιουργία των αγγλικών λεξικών. Για παράδειγμα, αν συγκρίνουμε τα αγγλικά λεξικά με τα ρωσικά, γίνεται εμφανής μια σημαντική διαφορά:

για να μπει μια λέξη ή μια έκφραση σε ένα αγγλικό λεξικό, πρέπει απλώς να υπάρχει και να χρησιμοποιείται με αρκετά υψηλή συχνότητα. Αντίθετα, μια ρωσική λέξη ή έκφραση πρέπει να περάσει ορισμένα τεστ κανονικότητας προκειμένου να καταγραφεί.

Έτσι, οι πρόσφατες εκδόσεις αγγλικών λεξικών περιλαμβάνουν συνήθως λήμματα όπως LOL και το IMHO, ενώ οι αντίστοιχες ρωσικές τους (ржунимагу και имхо, αντίστοιχα) δεν καταγράφονται στα ρωσικά λεξικά και στα λογισμικά ορθογραφικού ελέγχου. Η πρόσφατη απόφαση του Μεγάλου Ακαδημαϊκού Λεξικού των Ρωσικών να συμπεριλάβει τις λέξεις блогер «blogger» και гламурный «glamorous» προκάλεσε αγανάκτηση: ο ρωσικός εθνικισμός επεκτείνεται και στη γλώσσα. Οι Ρώσοι πιστεύουν ότι «προφορικά μπορείς να λες ό,τι θέλεις, αλλά ένα λεξικό πρέπει να αναφέρει μόνο τις δόκιμες λέξεις». Επομένως, τα λεξικά αγγλικής γλώσσας καταλήγουν με περισσότερες καταχωρήσεις: εξάλλου, το ότι μιλιούνται σε τρεις ηπείρους, διευρύνει το λεξιλόγιό τους, το οποίο κατά κάποιο τρόπο περιλαμβάνει περισσότερες λέξεις από αυτές των άλλων γλωσσών. Ωστόσο, η εννοιολογική ακρίβεια, ο πλούτος και η ευγλωττία δεν πηγάζουν από τον αριθμό των σελίδων του λεξικού. Είναι μια συνάρτηση του πόσο καλά μας έχει προικίσει η λεξικογραφική ιστορία και του πόσο καλά χρησιμοποιούμε ό,τι διαθέτουμε. Η μέτρηση του μεγέθους του λεξιλογίου είναι για τη γλώσσα όπως η μέτρηση του μήκους του πέους για τη σεξουαλικότητα.

Πάντως, σύμφωνα με τον ιστότοπο Μedium, όντως τα αγγλικά έχουν τις περισσότερες λέξεις. Δεύτερη πλουσιότερη γλώσσα αναφέρονται τα ισπανικά και ακολουθούν τα μανδαρινικά κινέζικα (200.000 λήμματα), τα αραβικά (150.000), τα πορτογαλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά, τα ιαπωνικά και τα ρωσικά (από 100.000). Τόσες υπολογίζονται και οι λέξεις της νεοελληνικής (καθαρεύουσας και δημοτικής), αν και όπως συμβαίνει σε όλα τα ζητήματα στην Ελλάδα εκτυλίσσεται διαμάχη. Στο περίφημο Λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας των Liddell–Scott–Jones καταγράφονται 120.000 λέξεις· στο Μέγα Λεξικόν του Δ. Δημητράκου υπάρχουν γύρω στα 200.000 λήμματα. Η νέα ελληνική με τις διαλέκτους και τα ιδιώματά της φέρεται να διαθέτει σήμερα περισσότερες από μισό εκατομμύριο λέξεις, όσες περίπου και η αγγλική γλώσσα, η οποία, να σημειωθεί ότι περιλαμβάνει περίπου 40.000 λέξεις με ελληνική ρίζα. Ωστόσο, τα περισσότερα νεοελληνικά λεξικά δεν περιέχουν πάνω από 50.000 λέξεις, από τις οποίες λίγοι Έλληνες γνωρίζουν έστω και τις μισές από αυτές: πάσχουμε όλοι από «λεξιπενία»· όχι μόνον οι νέοι, κι όχι μόνο οι Έλληνες.

Το ερώτημα «πόσες λέξεις διαθέτει μια γλώσσα» δεν είναι εύκολο να απαντηθεί, αφού μπορεί να σχηματιστεί ασύλληπτος αριθμός λέξεων, νεολογισμών και εφήμερων επινοημένων εκφράσεων που δεν βρίσκουν θέση στα λεξικά. Συχνά πρόκειται μόνο για ποιητικούς νεολογισμούς ή για λέξεις του συρμού, των ΜΜΕ που ξεχνιούνται μέσα σε μια γενιά.