Η υπόθεση Ομπρεγκόν και η διαμάχη για την παρένθετη μητρότητα

Άλλη μια περιπέτεια του ανθρώπινου σώματος και του ρόλου του στις δυτικές κοινωνίες διαδραματίζεται αυτές τις ημέρες, καθώς με αφετηρία την Ισπανία, η υπόθεση της Άνας Ομπρεγκόν έρχεται για να τοποθετήσει ξανά το ζήτημα της παρένθετης μητρότητας στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου.

Η διαμάχη ξέσπασε όταν η 68χρονη ισπανίδα ηθοποιός ανακοίνωσε ότι χρησιμοποίησε μια παρένθετη μητέρα για να εκπληρώσει αυτό που δηλώνει ότι υπήρξε η τελευταία επιθυμία του νεκρού γιου της: Να φέρει στον κόσμο ένα παιδί.

Οι διαπιστώσεις που προκύπτουν παρακολουθώντας τις εξελίξεις στο θέμα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής μέσω παρένθετης μητρότητας στην Ευρώπη αποκαλύπτουν ότι ζούμε στιγμές μεγάλων αμφιβολιών για το τι είναι και ποιον χαρακτήρα αποκτά σήμερα η τεκνοποίηση.  

Από την ηθική και νομική διάσταση της πρακτικής αυτής, η οποία σε χώρες σαν την Ισπανία είναι παράνομη, καθώς θεωρείται ότι ισοδυναμεί με διακρίσεις λόγω φτώχειας, την ιδεολογικοπολιτική αντιπαράθεση σε συντηρητικές και μη κοινωνίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα των υπογόνιμων και ΛΟΑΤΚΙ+ ζευγαριών, ως την οικονομική διάσταση του ζητήματος, με την εκμετάλλευση γυναικών σε δυσχέρεια και τα παραδείγματα κυοφορίας βρεφών «κατά παραγγελία», η περίπτωση της Άνα Ομπρεγκόν δίνει μια καλή αφορμή για να εξεταστεί ευρύτερα το ζήτημα της παρένθετης μητρότητας.

Η παρένθετη μητρότητα της Άνα Ομπρεγκόν και η δημόσια αντιπαράθεση

Η Άνα Ομπρεγκόν δημοσιοποίησε τη γέννηση του παιδιού της μέσα από ένα cover story για το περιοδικό Hola! τον Απρίλιο, περιγράφοντας λεπτομερώς πώς χρησιμοποίησε δείγματα σπέρματος του γιου της, Αλές, ο οποίος πέθανε από καρκίνο το 2020 σε ηλικία 27 ετών, και το ωάριο δότριας, σε μια διαδικασία που έλαβε χώρα στις ΗΠΑ.

Όντας μητέρα ή γιαγιά ή ταυτόχρονα και τα δύο στα 68 της, η ηθοποιός που απασχολεί την ισπανική σόουμπιζ εδώ και τέσσερις δεκαετίες αναπόφευκτα τράβηξε τα φώτα της δημοσιότητας, ενώ ήταν τέτοιο το ενδιαφέρον για το παιδί στην Ισπανία που ένα άλλο περιοδικό, το Letras, εντόπισε την παρένθετη, μια γυναίκα κουβανικής καταγωγής που ζει στη Φλόριντα, και φιλοξένησε φωτογραφίες της στο εξώφυλλό του.

Η ιστορία της Άνα Ομπρεγκόν έχει πυροδοτήσει νομική και ηθική διαμάχη στην Ισπανία, όπου η παρένθετη μητρότητα είναι παράνομη και τα δείγματα σπέρματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο από χήρο σύντροφο εντός δώδεκα μηνών από τον θάνατο του δότη, με τη ρητή άδειά του.

Η Ομπρεγκόν είπε στο Hola! ότι το μωρό γεννήθηκε στις 20 Μαρτίου στο Μαϊάμι και θα έχει αμερικανικό διαβατήριο. Θα εγγραφεί στο ισπανικό προξενείο στο Μαϊάμι πριν πετάξει στην Ισπανία, πρόσθεσε η ηθοποιός.

Κάποιοι αμφισβήτησαν εάν η Ομπρεγκόν θα μπορούσε να φέρει στη χώρα ένα μωρό που γεννήθηκε μέσω μιας μεθόδου παράνομης, σύμφωνα με την ισπανική νομοθεσία. Ωστόσο, η ηθοποιός δηλώνει ότι έχει έγγραφα που αποδεικνύουν ότι αναγνωρίζεται νομικά ως μητέρα του μωρού στις Ηνωμένες Πολιτείες και ότι η υιοθεσία ενός παιδιού που γεννήθηκε στο εξωτερικό είναι νόμιμη στην Ισπανία.

Ενώ ορισμένοι ειδικοί λένε ότι η νομιμότητα της κατάστασης είναι ασαφής, άλλοι είπαν ότι είναι απίθανο να αντιμετωπίσει νομικά προβλήματα κατά την επιστροφή της.

Η υπόθεση ταυτόχρονα έχει εγείρει ηθικά ερωτήματα σχετικά με την παρένθετη μητρότητα. Η ισπανική νομοθεσία θεωρεί την πρακτική «μια μορφή βίας κατά των γυναικών».

Άλλοι αμφισβήτησαν τον ισχυρισμό της Ομπρεγκόν ότι εκπλήρωνε την ύστατη επιθυμία του γιου της. «Μου φαίνεται αμφίβολο ότι η επιθυμία του νεκρού θα ήταν να χρησιμοποιηθεί το σπέρμα του για να εμποτιστεί ένα ωάριο στο σώμα μιας γυναίκας σε άλλη χώρα», δήλωσε ο καθηγητής φιλοσοφίας Γκονζάλο Βελάσκο σε συνέντευξή του. «Φαίνεται αρκετά περίπλοκο», πρόσθεσε, παρομοιάζοντας τις εξελίξεις με επιστημονικής φαντασίας μυθιστόρημα του Στίβεν Κινγκ ή με σουρεαλιστική ταινία του Πέδρο Αλμοδόβαρ.

Η Βερόνικα Φουμανάλ, πρόεδρος της Ισπανικής Ένωσης Πολιτικής Επικοινωνίας είπε ότι η ανακοίνωση την έκανε να σκεφτεί τη δυστοπική τηλεοπτική σειρά «Black Mirror».

«Αγόρασε στον εαυτό της μια εγγονή με σπέρμα του νεκρού γιου της», είπε η Φουμανάλ σε συνέντευξή της στο ραδιόφωνο Cadena Ser, κριτικάροντας παράλλαλα τον τρόπο με τον οποίο η Ομπρεγκόν διάλεξε να δημοσιοποιήσει τη γέννηση του μωρού. «Έβαλε μια κάμερα στο πρόσωπό της και πούλησε το αποκλειστικό», είπε η Φουμανάλ.

Από την πλευρά της η Ομπρεγκόν προσπάθησε να αμβλύνει τη διαμάχη, χαρακτηρίζοντας τη συζήτηση στην Ισπανία «παράλογη», επειδή η παρένθετη μητρότητα είναι νόμιμη σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο.

Η ηθοποιός είπε στο Hola! ότι η παρένθετη μητρότητα είναι «πολύ κανονικοποιημένη» στις ΗΠΑ και ότι εκεί δεν υφίσταται καμία δημόσια αντιπαράθεση, όπως γίνεται στην Ισπανία.

Αποκάλυψε επίσης πώς το μωρό ταιριάζει αρμονικά στην οικογένειά της. «Αυτό το κορίτσι δεν είναι η κόρη μου, αλλά η εγγονή μου», δήλωσε. «Είναι η κόρη του Αλές και όταν μεγαλώσει θα της πω ότι ο πατέρας της ήταν ήρωας».

Παρένθετη μητρότητα και τα διεθνή πλοκάμια της εκμετάλλευσης

Η Ισπανία είναι μία από τις πολλές χώρες όπου η παρένθετη μητρότητα είναι παράνομη, αλλά οι νόμοι γύρω από την παρένθετη μητρότητα διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα.

Στις ΗΠΑ, η πρακτική αυτή επιτρέπεται σε ορισμένες πολιτείες αλλά απαγορεύεται σε άλλες, ενώ στον Καναδά και το Ηνωμένο Βασίλειο επιτρέπεται μόνο η αλτρουιστική παρένθετη μητρότητα. Στη Γεωργία, όπως και στην Ουκρανία και τη Ρωσία, και οι δύο μορφές είναι νόμιμες.

Πολλοί από τους επίδοξους γονείς αναζητούν διασυνοριακές υπηρεσίες παρένθετης μητρότητας για να αποφύγουν τις μακρές λίστες αναμονής ή τις υψηλότερες αμοιβές στην πατρίδα τους ή επειδή οι εγχώριοι νόμοι απαγορεύουν την παρένθετη μητρότητα ή αποκλείουν συγκεκριμένες ομάδες, όπως τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια.

Μέχρι πέρυσι, η Ουκρανία ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά παρένθετης μητρότητας στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ, καθώς χρεώνονται χαμηλότερες αμοιβές και λειτουργεί ευνοϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο. Αυτό περιλαμβάνει, κυρίως, την δήλωση των ονομάτων των υποψήφιων γονέων στο πιστοποιητικό γέννησης του μωρού και όχι της παρένθετης μητέρας.

Οι συνθήκες ωστόσο άλλαξαν μετά τη ρωσική εισβολή τον Φεβρουάριο του περασμένου έτους. Η σύγκρουση έσπρωξε τη βιομηχανία της παρένθετης μητρότητας σε χώρες όπως η γειτονική Γεωργία, όπου οι νόμοι αντικατοπτρίζουν κατά πολύ τους νόμους της Ουκρανίας. Το World Center of Baby, το οποίο είχε ήδη δραστηριότητες στην Κύπρο το 2022, σχεδιάζει να ανοίξει γραφείο στη Γεωργία. Το Μεξικό και χώρες της Λατινικής Αμερικής έχουν επίσης δει άνοδο σχετικών αιτημάτων.

Στη Γεωργία, όπως και στην Ουκρανία, τα εμπορικά προγράμματα παρένθετης μητρότητας κοστίζουν περίπου 40.000-50.000 δολάρια, ενώ στο Μεξικό είναι περίπου 60.000-70.000 δολάρια. Στις ΗΠΑ τα ποσά διπλασιάζονται και φτάνουν κατά μεσο όρο στα 120.000 δολάρια.

Σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, μια παρένθετη μητέρα μπορεί να κερδίζει λιγότερο από το ένα τέταρτο των δεκάδων χιλιάδων δολαρίων που χρεώνονται στους υποψήφιους γονείς, με τους γιατρούς να εισπράττουν το μεγαλύτερο μέρος της αμοιβής.

Ο παγκόσμιος κλάδος της εμπορικής εκμετάλλευσης της παρένθετης μητρότητας εκτιμάται ότι ανήλθε σε 14 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022.  Μέχρι το 2032, το ποσό αυτό προβλέπεται να αυξηθεί σε 129 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με τη συμβουλευτική εταιρεία ερευνών αγοράς Global Market Insights.

Η «υποκατάστατη» μητρότητα στη συντηρητική Ιταλία της Μελόνι

H παρένθετη μητρότητα έχει επίσης αναδειχθεί σε κύριο άξονα πολιτικής αντιπαράθεσης στην Ιταλία.

Η κυβέρνηση της Τζόρτζια Μελόνι ανακοινώνει ότι προωθεί την έγκριση νόμου που θα τιμωρεί αυστηρά την πρακτική αυτή, τόσο όταν γίνεται από ιταλούς πολίτες εντός εθνικών συνόρων όσο και στο εξωτερικό.

Από την πλευρά της, η αντιπολίτευση των Πέντε Αστέρων και του Δημοκρατικού Κόμματος κατηγορεί την κυβερνώσα συντηρητική συμμαχία ότι έχει μετατρέψει το ζήτημα σε ιδεολογική αντιπαράθεση.

Οι Οικογένειες Ουράνιο Τόξο της Ιταλίας, από την μεριά τους ζητούν νομική ρύθμιση που να αναγνωρίζει τα παιδιά με γονείς του ίδιου φύλου και προσθέτουν ότι «αν υπάρχει πρόθεση να βρεθούν λύσεις, τότε ο διάλογος μπορεί να καταλήξει σε αποτέλεσμα, όπως συνέβη στην Πορτογαλία, όπου πρόσφατα εγκρίθηκε νόμος για την αλληλέγγυα κύηση από παρένθετες μητέρες».

Πολλά στελέχη της κυβέρνησης Μελόνι, όμως, αναφέρονται σε «υποκατάστατη» και όχι παρένθετη μητρότητα και επιμένουν ότι με τον τρόπο αυτό, ακυρώνονται δεκαετίες αγώνων υπέρ της χειραφέτησης των γυναικών.

Σε εκπομπή της δημόσιας τηλεόρασης, η βουλευτής της Λέγκα και πρώην δικαστικός Σιμονέτα Ματόνε υποστήριξε πως «η άποψη ότι κάποιες γυναίκες πρέπει “να σερβίρουν παιδιά”, προσβάλλει πρώτα από όλα τις ίδιες».

Ενώ στην αντίπερα όχθη, η πρώην δήμαρχος του Τορίνο και νυν στέλεχος των Πέντε Αστέρων, Κιάρα Απεντίνο, απάντησε ότι «πρέπει να δοθούν άμεσα ίσα δικαιώματα στα παιδιά των ομόφυλων οικογενειών, διότι όλα τα υπόλοιπα αποτελούν πολιτική υποκρισία».

Πρόσφατα, η κυβέρνηση της Ρώμης ζήτησε από τους νομάρχες να σταματήσει η εγγραφή στα διάφορα ληξιαρχεία της Ιταλίας των παιδιών με δυο μπαμπάδες ή δυο μητέρες.

Σχολιαστές υπογραμμίζουν ότι το όλο θέμα είναι μεν ευαίσθητο, αλλά το βάρος που του προσδίδει η κυβέρνηση Μελόνι έχει συγκεκριμένο στόχο: Να αποσπάσει την προσοχή των ψηφοφόρων από ζητήματα καυτής πολιτικής επικαιρότητας.

«Δε μας ενδιαφέρει η προπαγάνδα. Zητάμε συγκεκριμένα πράγματα, όπως έναν νόμο για τα παιδιά μας διότι αν ο βιολογικός γονιός πεθάνει, λόγω νομικού κενού κινδυνεύουν να δοθούν για υιοθεσία», υπογραμμίζουν οι Οικογένειες Ουράνιο Τόξο.

Η υπουργός Ισότητας και Οικογένειας Εουτζένια Ροτσέλα όμως επιμένει ότι «η κυβέρνηση αυτή, τάσσεται ξεκάθαρα κατά ενός φαινομένου δεν είναι τίποτε άλλο παρά εμπόριο παιδιών».

Όλα αυτά ενώ ο αρμόδιος επίτροπος της Κομισιόν έχει δηλώσει ότι «τα κράτη - μέλη υποχρεούνται να αναγνωρίζουν τα πλήρη δικαιώματα των παιδιών με γονείς του ίδιου φύλου».

Τι ισχύει με την παρένθετη μητρότητα στην Ελλάδα

Η νομοθεσία της Ελλάδας στο ζήτημα της παρένθετης μητρότητας συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο δημοκρατικές και ευέλικτες στην Ευρώπη. Το ζευγάρι είναι πλήρως κατοχυρωμένο από επίσημη δικαστική απόφαση, που πρέπει απαραιτήτως να προηγείται της εμβρυομεταφοράς και το παιδί εκ του νόμου τεκμαίρεται σε αυτό αμέσως μετά τη γέννηση, με γνώμονα ότι όλες οι διαδικασίες έχουν εκπληρωθεί με τον σωστό και απαιτούμενο τρόπο.

Προϋπόθεση αποτελεί η έλλειψη ή ανωμαλία της μήτρας, οι αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής και τα σοβαρά προβλήματα υγείας. Όσον αφορά την παρένθετη μητέρα, πρέπει να είναι, εν όψει της κατάστασης της υγείας της, κατάλληλη για κυοφορία και υποβάλλεται σε ιατρικές εξετάσεις και σε ενδελεχή ψυχολογική αξιολόγηση.

Στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ B’ 5524/26.10.2022), δημοσιεύεται αναλυτικά η απόφαση του Εποπτικού Συμβουλίου της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, που περιλαμβάνει ρυθμίσεις για την παρένθετη μητρότητα. 

(Με πληροφορίες των CNN, DW, Lawspot)