Πώς η μοναξιά έχει γίνει ένα κοινωνικό πρόβλημα

Η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά γίνονται όλο και περισσότερο κοινωνικά προβλήματα, καθώς συμβάλλουν στην πόλωση και επηρεάζουν τη σωματική μας υγεία. Επαγγελματίες ψυχικής υγείας, κοινοτικοί συνήγοροι και πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για αυτήν την επικείμενη κρίση.

Η πανδημία μπορεί να επιδείνωσε την κοινωνική απομόνωση και τα επακόλουθα αισθήματα μοναξιάς, αλλά δεν την επινόησε. Το 2018, δύο χρόνια πριν από την πανδημία, το Ηνωμένο Βασίλειο δημιούργησε ένα υπουργικό χαρτοφυλάκιο για τη μοναξιά. Η Ιαπωνία, όπου σχεδόν το 40% του πληθυσμού αναφέρει ότι βιώνει μοναξιά, ξεκίνησε να κάνει κάτι παρόμοιο το 2021.

Σε ένα επεισόδιο του εβδομαδιαίου podcast «The Conversation Weekly», τρεις ερευνητές μας καλούν να εξετάσουμε σε μεγαλύτερο βάθος τη μοναξιά και την κοινωνική απομόνωση και τις επιπτώσεις τους στην υγεία και την κοινωνία μας.

Η Ananya Chakravarti είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Georgetown στην Ουάσιγκτον στις ΗΠΑ. Ως ιστορικός των συναισθημάτων, η Chakravarti έχει μελετήσει εκφράσεις μοναξιάς στην ινδική λατρευτική ποίηση.

«Η ποίηση αυτή εκφράζει συχνά έναν βαθύ και οξύ πόνο. Φυσικά, είναι μέσα σε αυτήν την έννοια του χωρισμού από ένα αγαπημένο πρόσωπο που ο κόσμος ανοίγεται πνευματικά. Είναι λοιπόν ένα ενδιαφέρον είδος εμπειρίας, με αυτή την έννοια του βασανισμού που προκαλείται από τον χωρισμό».

Μελετώντας την ιστορία της μοναξιάς, η Chakravarti διαπίστωσε ότι σε αντίθεση με τη μοναξιά όπου κάποιος την επιλέγει για θρησκευτικούς ή δημιουργικούς σκοπούς, η μοναξιά των ημερών μας είναι προϊόν της σύγχρονης ζωής μας.

«Φαίνεται να ζούμε σε αυτόν τον εξαιρετικά παγκοσμιοποιημένο κόσμο», επισημαίνει, και «υπάρχουν τόσοι περισσότεροι τρόποι για να συνδεθούμε. Το ταξίδι είναι πολύ πιο εύκολο. Έχετε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και όμως, οι πραγματικές εμπειρίες μοναξιάς πιθανώς αυξάνονται αν δει κανείς την πολιτιστική παραγωγή γύρω από τη μοναξιά ως ένα πολύ σύγχρονο φαινόμενο». Αυτή η σύγχρονη μοναξιά είναι που έχει σημαντικό αντίκτυπο στην υγεία μας.

Η Julianne Holt-Lunstad, καθηγήτρια ψυχολογίας και νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο Brigham Young στις ΗΠΑ, έχει μελετήσει τις επιπτώσεις της μοναξιάς στην υγεία των ανθρώπων. «Το να είμαστε μόνοι μπορεί να ενεργοποιήσει αυτού του είδους τις αντιδράδεις στον εγκέφαλό μας - και τελικά στο σώμα μας - που σχετίζονται με την απάντηση στην απειλή. Και έτσι είμαστε πιο προσεκτικοί απέναντι στις απειλές που υπάρχουν στο περιβάλλον μας, καθώς πρέπει επίσης να χειριζόμαστε, στην ουσία, κάθε πρόκληση στη ζωή μας μόνοι μας. Ο εγκέφαλός μας πρέπει να είναι πιο ενεργός και αυτό απαιτεί περισσότερους μεταβολικούς πόρους.»

Αυτή η απόκριση στο στρες πυροδοτεί μια φλεγμονώδη απόκριση η οποία, με την πάροδο του χρόνου, μπορεί να συμβάλει σε καταστάσεις όπως καρδιαγγειακές παθήσεις και γνωστική υγεία.

Η κοινωνική απομόνωση είναι η απουσία ουσιαστικών κοινωνικών συνδέσεων, και έτσι η αντιμετώπιση των επιπτώσεών της δεν είναι τόσο απλή όσο το να συναναστρεφόμαστε απλά με άλλους. Απαιτεί το χτίσιμο σχέσεων εμπιστοσύνης, συμμετοχής και υποστήριξης.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει προσδιορίσει την κοινωνική απομόνωση ως κοινωνικό καθοριστικό παράγοντα της υγείας, θεωρώντας ότι η επίδρασή της είναι «συγκρίσιμη με αυτή άλλων καθιερωμένων παραγόντων κινδύνου όπως το κάπνισμα, η παχυσαρκία και η σωματική αδράνεια», ειδικά για τους ηλικιωμένους.

Η Kate Mulligan, επίκουρη καθηγήτρια στο Dalla Lana School of Public Health στον Καναδά, υποστηρίζει μια προσέγγιση υγειονομικής περίθαλψης που ονομάζεται social prescribing (κοινωνική «συνταγογράφηση») για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της μοναξιάς στην υγεία.

«Η κοινωνική συνταγογράφηση είναι ένας τρόπος χρήσης των επισκέψεων υγειονομικής περίθαλψης για την επανασύνδεση των ανθρώπων με μη κλινική υποστήριξη, κοινοτική υποστήριξη, που βελτιώνουν την υγεία και την ευημερία τους», εξηγεί. Αν και είναι μια νέα προσέγγιση, έχει τις ρίζες της σε αποδείξεις ότι η σύνδεση των ανθρώπων μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση ορισμένων από τις ανάγκες υγειονομικής περίθαλψής τους.

Αλλά οι επιπτώσεις της μοναξιάς δεν είναι μόνο σωματικές. Η μοναξιά μπορεί να δημιουργήσει ένα είδος φαύλου κύκλου ο οποίος αυξάνει την πόλωση μέσα στην κοινωνία. Η Holt-Lunstad επισημαίνει ότι «μπορεί να αισθανόμαστε κάπως ευάλωτοι απέναντι σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε και δεν θεωρούμε αξιόπιστους. Και έτσι μπορεί να θεωρηθεί πολύ φυσικό να υπάρχει συμμαχία και εμπιστοσύνη στη δική μας ομάδα και έλλειψη εμπιστοσύνης όσον αφορά άλλες ομάδες. Και αυτό δυστυχώς έχει οδηγήσει σε μια πολύ κοινή νοοτροπία του «εμείς εναντίον αυτών», όπου οι άνθρωποι απομονώνονται μέσα στις ομάδες των ομοϊδεατών τους».

Και ενώ η μοναξιά βιώνεται σε ατομικό επίπεδο, προκαλείται από πολύ μεγαλύτερα δομικά προβλήματα. Όπως επισημαίνει η Chakravarti, «αν δεν το αντιμετωπίσουμε ή δεν το σκεφτούμε ως κοινωνικό πρόβλημα, ως κοινωνική πρόκληση σε αντίθεση με μια ατομική ταλαιπωρία, δεν θα μπορέσουμε να το αντιμετωπίσουμε».

Με στοιχεία από The Conversation