Μήπως τελικά έχουμε ξεχάσει να «αράζουμε»;

Πριν λίγες μέρες διάβασα ένα άρθρο στην ιστοσελίδα Slate από τον Dan Kois, ο οποίος, έχοντας μόλις διαβάσει το καινούργιο βιβλίο της Sheila Liming «Hanging Out: The Radical Power of Killing Time», δεν θέλησε απλά να το σχολιάσει και να γράψει μια κριτική, αλλά να γνωρίσει την ίδια τη συγγραφέα του βιβλίου και καθηγήτρια δημιουργικής γραφής στο Champlain College, και να «αράξει» μαζί της. Δεν επικοινώνησε μαζί της απλά γιατί θεωρούσε ότι το βιβλίο της είναι ενδιαφέρον, αλλά γιατί πίστευε ότι είχε δίκιο, ότι όσα έγραφε ισχύουν. Δεν ήθελε απλά να γράψει για αυτό, αλλά να το «εκτελέσει», να το κάνει πράξη.

Tο βιβλίο της Liming μιλάει για την, απ’ ό,τι φαίνεται, χαμένη τέχνη του να αράζεις, να σκοτώνεις χρόνο με φίλους κάνοντας απολύτως τίποτα. Μιλά για την ολοένα και πιο φθίνουσα ικανότητά μας να είμαστε παραγωγικά μη παραγωγικοί. Ο ίδιος ο Kois λέει ότι ευτυχώς έχει ακόμα φίλους με τους οποίους μπορεί να αράξει, μετά από αρκετή συνεννόηση και προγραμματισμό.

Μιλά όμως για τον προβληματικό γεγονός ότι οι κόρες του, οι οποίες βρίσκονται στην εφηβεία και συχνά εκφράζουν την επιθυμία κοινωνικοποίησης έξω από το σχολείο, δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένες (ούτε οι ίδιες ούτε οι φίλοι τους) να προτείνουν ή να κανονίσουν μια συνεύρεση. Και ακόμα και όταν το κάνουν, τα προγράμματά τους είναι τόσο ασφυκτικά γεμάτα που δεν μένει ουσιαστικός χρόνος για άραγμα.

Όπως ο Kois, έτσι και εγώ έχω ευτυχώς φίλους (παντρεμένους, ελεύθερους, με παιδιά ή χωρίς) με τους οποίους καταφέρνω ακόμα να αράξω, κάνοντας αυτό το πανέμορφο τίποτα. Κάποιες φορές οι συνευρέσεις απαιτούν προγραμματισμό, άλλες όχι. Μοιράστηκα όμως τον προβληματισμό του όταν πρόσφατα ρώτησα μια μαθήτριά μου (της Α΄ Λυκείου) πώς είχε περάσει σ’ ένα πάρτι που μου είχε πει ότι θα πήγαινε.

«Πέρασα ωραία» μου είπε, «αν και τα μισά παιδιά που είχε καλέσει η φίλη μου δεν ήρθαν». «Γιατί;» τη ρώτησα, «ήταν άρρωστοι;». «Όχι» μου απάντησε. «Φοβούνται ακόμα τον Κόβιντ; Δεν τους αφήνουν οι γονείς τους; Τι;» «Όχι, όχι» έλεγε, «απλά βαριούνται». Την κοίταξα αποσβολωμένη. «Τι εννοείς;» ρώτησα μην μπορώντας να συλλάβω το κόνσεπτ του βαριέμαι σε αυτή την ηλικία. «Βαριούνται» επανέλαβε. «Δεν θέλουν. Προτιμούν να κάτσουν σπίτι και να παίζουν παιχνίδια στον υπολογιστή ή να χαζεύουν. Η κολλητή μου ήθελε να κάνει ένα πάρτι πριν λίγο καιρό, κάλεσε 15-20 άτομα και ήρθαν 4». Δεν ήξερα τι να πω.

Με αρκετές, ευτυχώς, εξαιρέσεις, ένα σεβαστό ποσοστό των μαθητών μου, που βρίσκονται στο ηλικιακό εύρος 9-16 ετών, μου λένε ότι δεν έχουν αρκετό χρόνο να δουν φίλους – κάποιοι ακόμα και τα Σαββατοκύριακα. Κάποιοι «επικοινωνούν» με τους φίλους τους διαδικτυακά παίζοντας μαζί παιχνίδια στον υπολογιστή, ο καθένας όμως από το σπίτι του. Και κάποιοι απλά βαριούνται, το οποίο δεν ξέρω τι ακριβώς σημαίνει.

Η Liming γράφει ότι το πραγματικό άραγμα (hanging out) έχει να κάνει με ιστορίες και αποτελείται κυρίως από ιστορίες. «Είναι μια διαδικασία όπου παλιές ιστορίες εισάγονται στη συζήτηση, ενώ δημιουργούνται καινούργιες». Ο Kois πήγε να συναντήσει τη Liming τόσο για να αράξουν όσο και για να μιλήσουν για το βιβλίο της, το οποίο δεν είναι απλά «διαγνωστικό» αλλά και διδακτικό, καθότι προσφέρει στους αναγνώστες συμβουλές και τους ενθαρρύνει να αράξουν περισσότερο απομακρύνοντας τον εαυτό τους από συσκευές, βρίσκοντας και αφιερώνοντας χρόνο από τη ζωή τους που είναι μη προγραμματισμένος και μη παραγωγικός.

«Μιλήσαμε για μεγάλες νυχτερινές εξορμήσεις και για τον τρόπο με τον οποίο μια παρατεταμένη περίοδος αράγματος δημιουργεί ένα είδος οικειότητας μέσω της κοινής εμπειρίας. Σε μια εποχή όπου η προσοχή μας έχει μειωθεί δραστικά, το να περάσουμε ώρες κάνοντας το οτιδήποτε μαζί με κάποιον άλλο είναι τόσο ασυνήθιστο που μπορεί να βάλει τον εγκέφαλό μας σε μια κατάσταση “χαρούμενης κρίσης” (joyful crisis)» γράφει ο Kois.

Αυτό με πήγε πίσω περίπου 20 έτη στα φοιτητικά μου χρόνια και στα πολυάριθμα βράδια που μαζευόταν το μικρό παρεάκι μας σ’ ένα σπίτι –συνήθως στο δικό μου– για να διαβάσουμε (ο καθένας τα δικά του) και μέσα σ’ αυτό το πλέγμα περνάγαμε ατελείωτες ώρες μεταξύ διαβάσματος, κουβέντας,  μουσικής (παίζοντας, ακούγοντας, τραγουδώντας), φαγητού, ακόμα και βόλτας με το αυτοκίνητο για να ξεσκάσουμε στις 3 το πρωί στην κυριολεκτικά παγωμένη και άδεια Οτάβα. Λόγω αυτών των impromptu εξορμήσεων είδα ένα βράδυ το Βόρειο Σέλας ενώ βολτάραμε χωρίς κανέναν απολύτως σκοπό.

Μετά όμως αναδύθηκε η σκέψη, όντας παλιά καραβάνα, ότι όταν βίωνα τα φοιτητικά μου χρόνια, ναι μεν είχαμε κινητά αλλά τα χρησιμοποιούσαμε καθαρά σαν τηλέφωνα (άντε να παίζαμε και κανά φιδάκι ενώ περιμέναμε το λεωφορείο), και ναι μεν είχαμε ίντερνετ αλλά ήταν dial-up (αυτό με τον ωραίο ήχο) και ήθελες μισή ώρα να κατεβάσεις ένα τραγούδι από το Napster, οπότε η τεχνολογία δεν παρουσίαζε ακόμα μεγάλο συντελεστή απόσπασης προσοχής. Ακόμα δεν είχε γίνει εθιστική.

Το πρόβλημα του εθισμού μας στην τεχνολογία έθιξε και ο Kois, όταν ρώτησε τη Liming αν ανησυχεί μήπως ενδεχομένως γίνεται fogy (κάποιος, δηλαδή, με εξαιρετικά συντηρητικές, παλιομοδίτικες απόψεις) όταν συμβουλεύει τους αναγνώστες της να αποσυρθούν από τους σύγχρονους τρόπους ύπαρξης. Η Liming απάντησε ως εξής:

«Κοίτα, είμαι προοδευτική. Πρέπει να είμαι αισιόδοξη για το μέλλον. Ξέρω ότι το να αγαπάς τα παλιά πράγματα, να τα συστήνεις στους νέους, είναι μια παγίδα. Ξέρω ότι το να εμβαθύνεις στη νοσταλγία είναι προβληματικό. Αλλά όταν το μέλλον είναι ζοφερό, πρέπει να αναπτύξεις δομές επιβίωσης για να τα καταφέρεις. Οι δικές μου δομές δεν είναι όλα πράγματα από το παρελθόν, αλλά κάποια έχουν δουλέψει στο παρελθόν και μπορούν να δουλέψουν και τώρα».

 Και ναι, η νοσταλγία μπορεί δυνάμει να γίνει μεγάλη παγίδα από πολλές απόψεις. Ωστόσο η εύρεση μιας στοιχειώδους ισορροπίας, όπως και το να κρατήσεις κάποια πράγματα στη ζωή σου μέσα στο πανέμορφο και ενίοτε επικίνδυνο κουτάκι comfort zone, δεν είναι πάντα κακό, αν γίνεται βέβαια με μέτρο και με τη συνειδητοποίηση ότι ο σκοπός του δεν είναι να σε αποτρέπει από το να δοκιμάζεις καινούργια πράγματα, αλλά να σου προσφέρει όμορφες και οικείες στιγμές και αισθήσεις όταν το έχεις ανάγκη.

Το ευτυχές με το άραγμα είναι ότι, αν το κάνεις «σωστά» και αφεθείς, έχει τη μαγική ικανότητα να σου προσφέρει απλόχερα και τα δύο: το γνώριμο και το καινούργιο.