Γιατί τα παιδιά δεν διαβάζουν για ευχαρίστηση

Μια έρευνα του National Assessment for Educational Progress (Εθνικής Αξιολόγησης για την Εκπαιδευτική Πρόοδο) διαπίστωσε ότι ο αριθμός των παιδιών 9 και 13 ετών που διαβάζουν τακτικά για ευχαρίστηση έχει πέσει κατακόρυφα. Σύμφωνα με την έρευνα, τα παιδιά του δημοτικού σχολείου διαβάζουν περισσότερο από τα μεγαλύτερα παιδιά. Ωστόσο, ο αριθμός των 9χρονων παιδιών που λένε ότι διαβάζουν για απόλαυση σχεδόν κάθε μέρα μειώθηκε στο 42% κατά τη σχολική χρονιά 2019-20 (το 1984 ξεπερνούσε το 50%). Η τάση μεταξύ των μαθητών γυμνασίου είναι χειρότερη. Το ποσοστό που διαβάζει συχνά για διασκέδαση μειώθηκε στο 17% (το 1984 ήταν επίσης πάνω από 50%), ενώ το ποσοστό των παιδιών που διαβάζουν σπάνια ή ποτέ τριπλασιάστηκε. Μαθητές λυκείου δεν ρωτήθηκαν επειδή η πανδημία έφτασε πριν το NAEP προλάβει να τους ρωτήσει, αλλά οι αναγνωστικές τους συνήθειες ακολουθούσαν το ίδιο μοτίβο με τους μαθητές του γυμνασίου τα προηγούμενα χρόνια.

Αυτό είναι ανησυχητικό για πολλούς λόγους. Τα παιδιά που διαβάζουν για ευχαρίστηση καθημερινά έχουν υψηλότερες βαθμολογίες σε αξιολογήσεις που αφορούν ανάγνωση κειμένων, σύμφωνα με την American Library Association. Η συσχέτιση αυτή είναι ιδιαίτερα ισχυρή όταν τα παιδιά μιλούν με άλλους για τα βιβλία που διαβάζουν.

Μια βρετανική μελέτη διαπίστωσε ότι η ανάγνωση για ευχαρίστηση είχε πολύ ευρύτερα οφέλη, με αποτέλεσμα καλύτερο λεξιλόγιο, ορθογραφία και μαθηματικές ικανότητες. Και το διάβασμα για ευχαρίστηση συνέβαλλε περισσότερο σε αυτό από το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο των μαθητών. Σύμφωνα με τη μη κερδοσκοπική ομάδα υποστήριξης της ανάγνωσης Kids Read Now, οι αναγνώστες μαθαίνουν επίσης πώς να έχουν περισσότερη ενσυναίσθηση και η ανάγνωση τους βοηθά στη λήψη αποφάσεων και κοινωνικών δεξιοτήτων.

Ένας από τους παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτήν την απογοητευτική τάση είναι προφανής: τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλες ψηφιακές δραστηριότητες είναι ελκυστικά και «καταβροχθίζουν» ώρες ολόκληρες από τον χρόνο τους, σύμφωνα με το American Psychological Association.

Ωστόσο, ορισμένοι βιβλιοθηκονόμοι και μαθητές επισημαίνουν και άλλους λόγους: Καθώς οι μαθητές προχωρούν στο σχολείο, αυξάνεται η απαιτούμενη ανάγνωση των σχολικών και λογοτεχνικών βιβλίων που ανατίθενται στην τάξη. Μπορεί να διαβάζουν περισσότερο, αλλά συχνά το απολαμβάνουν λιγότερο. Εάν προσθέσουμε σε αυτό τον χρόνο που απαιτείται από ένα ολοένα πιο γεμάτο πρόγραμμα διαφόρων δραστηριοτήτων (τουλάχιστον πριν από την πανδημία) όπως αθλήματα ή άλλα εξωσχολικές δραστηριότητες, συν το γεγονός ότι το διάβασμα στο σπίτι στο γυμνάσιο είναι ασφαλώς περισσότερο από ό,τι στις χαμηλότερες τάξεις, γίνεται αντιληπτό ότι η ανάγνωση ενός περιοδικού ή βιβλίου δεν φαντάζει στα παιδιά ως ένας καλός τρόπος αποσυμπίεσης.

Αν λοιπόν τα παιδιά διαβάζουν αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν είναι απλώς μια σύγχρονη μορφή ανάγνωσης για ευχαρίστηση; Και αν είναι επιμελείς μαθητές στο σχολείο, αυτό δεν τους δίνει περισσότερο από αρκετή έκθεση στον γραπτό λόγο;

Προφανώς, η έρευνα για τα οφέλη της ανάγνωσης ως χόμπι δείχνει το αντίθετο. Ο κόσμος του γραπτού λόγου, είτε βρίσκεται σε ένα δερματόδετο μυθιστόρημα είτε στην ψηφιακή έκδοση μιας εφημερίδας, είναι ένα θαυμάσιο μέρος γεμάτο πλούτο που καθιστά σχεδόν τα πάντα δυνατά. Διευρύνουμε τους ορίζοντές μας κάθε φορά που μπαίνουμε σε βαθιά προσωπικούς ή φανταστικούς κόσμους που μπορεί να αλλάξουν την οπτική μας για τη ζωή, να μας διδάξουν πώς να καλλιεργούμε τα δικά μας λαχανικά ή, όπως η Ερμιόνη στα βιβλία Harry Potter, να προσφέρουν τα μυστικά για να σώσουμε τον κόσμο. Το να μάθουμε πώς αυτά τα μυστηριώδη μαύρα γράμματα στη σελίδα μεταφράζονται σε λέξεις και προτάσεις είναι μόνο το πρώτο μέρος της ανάγνωσης. Το δεύτερο, πιο σημαντικό κομμάτι είναι να μάθουμε να αγαπάμε αυτό που βρίσκουμε ανάμεσα στα εξώφυλλα.

Το διάβασμα για ευχαρίστηση δεν είναι το ίδιο με την ανάθεση ανάγνωσης, επειδή τα παιδιά πρέπει να μπορούν να χαλαρώσουν με το υλικό ανάγνωσης της επιλογής τους, σύμφωνα με το Kids Read Now. Οι γονείς παίζουν βασικό ρόλο σε αυτό, αλλά πολλοί μπορεί να μην συνειδητοποιούν πόσο σημαντικό είναι να εκθέτουν τα παιδιά τους σε βιβλία, περιοδικά κτλ. Θα βοηθούσε η ισχυρή χρηματοδότηση βιβλιοθηκών (στις χώρες που αυτές υπάρχουν), αφιερωμένων ειδικά στην ενημέρωση του κοινού, σε τμήματα παιδικών βιβλίων και διασκέδασης, και σε δωρεάν δραστηριότητες για οικογένειες. Και αντίστοιχα, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές, αντί να ενημερώνουν τους γονείς μόνο για τα κριτήρια βαθμολόγησης που χρησιμοποιούνται, θα πρέπει να κάνουν την ανάγνωση για ευχαρίστηση ένα από τα κύρια θέματα συζήτησης σε γονείς, σε όλες τις τάξεις.

Η παροχή περισσότερων επιλογών σε μαθητές μεγαλύτερης ηλικίας για το τι διαβάζουν για το μάθημα θα βοηθούσε επίσης στην ενθάρρυνση της ανάγνωσης για ευχαρίστηση. Η τάξη θα μπορούσε να κάνει ομαδικές επιλογές ή οι μαθητές θα μπορούσαν να επιλέξουν από μία λίστα αντί να τους ανατεθεί ένα μόνο βιβλίο. Όταν «ταΐζουμε» βιβλία στα παιδιά με ένα κουτάλι, τους στερούμε την εμπειρία να συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχει ένας μεγαλύτερος κόσμος βιβλίων εκεί έξω για να εξερευνήσουν με θέματα που ποικίλλουν. 

Η διά βίου αγάπη για το διάβασμα φέρνει τόσο ευχαρίστηση που ικανοποιεί την ψυχή όσο και άλλα οφέλη. Μία από τις μεγαλύτερες μορφές μάθησης που μπορούν να μεταδώσουν οι γονείς και οι δάσκαλοι στα παιδιά είναι η χαρά της «απορρόφησης» σε υλικό ανάγνωσης, είτε πρόκειται για ένα ποίημα για τη φύση, ένα μυστήριο εγκλήματος ή ένα άρθρο για γρήγορα αυτοκίνητα.

Στην Ελλάδα δυστυχώς, σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες, η έννοια της δημόσιας «βιβλιοθήκης της γειτονιάς» δεν υπάρχει, και δεν υπήρχε ποτέ. Όπως επίσης σπάνια υπάρχει βιβλιοθήκη μέσα στα δημόσια σχολεία, είτε για σχολική είτε για προσωπική χρήση. Ως εκ τούτου, η έκθεση των παιδιών είτε στη λογοτεχνία, είτε στη γενικότερη ιδέα της ανάγνωσης για ευχαρίστηση, εξαρτάται από τους γονείς και το υλικό που ενδεχομένως υπάρχει μέσα στο σπίτι, είτε από φίλους τους που διαβάζουν και μπορεί να τα επηρεάσουν ή να τα πείσουν να εξερευνήσουν τον κόσμο αυτό. Ο διαχωρισμός όμως μεταξύ μελέτης και διαβάσματος για ευχαρίστηση πρέπει να γίνει σαφής· όπως επίσης και το γεγονός ότι οι επιλογές είναι αναρίθμητες, ότι δεν υπάρχουν βιβλία που «πρέπει» να διαβάσουν, και ότι το τι ενδιαφέρει και ελκύει τον καθένα όσον αφορά τη θεματολογία ποικίλλει και αυτό είναι απόλυτα αποδεκτό. 

*Με στοιχεία από Los Angeles Times