Πόσο διαφέρουν τα κριτήρια ευτυχίας από τόπο σε τόπο και ποια είναι τα τέσσερα βασικά μοντέλα ευημερίας, βασισμένα σε έρευνες από όλο τον κόσμο.
Τα Ηνωμένα Έθνη μας λένε κάθε χρόνο ποια είναι τα ευτυχέστερα μέρη στον κόσμο με βάση ορισμένα κριτήρια: οικονομικά, περιβαλλοντικά, υγειονομικά. Τα τελευταία χρόνια, η Φινλανδία είναι το νούμερο 1, στρογγυλοκαθισμένη στην κορυφή των σκανδιναβικών χωρών, οι οποίες θεωρούνται όλες ευτυχείς. Για να σπάσουν τον κώδικα της ευτυχίας, πολλοί άνθρωποι στον κόσμο μπαίνουν στον πειρασμό να μιμηθούν τις σκανδιναβικές συνήθειες: «Ζήστε σαν Φινλανδός: κάντε περιπάτους στο δάσος, κολυμπήστε στον πάγο» και τα λοιπά. Αλλά δεν είναι τόσο απλό. Όχι μόνο επειδή δεν επικρατούν παντού οι φιλανδικές συνθήκες αλλά και διότι τα κριτήρια της ευτυχίας διαφέρουν από τόπο σε τόπο.
Μια έρευνα για το πώς οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αντιλαμβάνονται την ευτυχία αποκαλύπτει σημαντικές διαφορές μεταξύ των εθνών. Η κατανόηση αυτών των διαφορών μας δίνει μια πολύ πιο ποικιλόμορφη εικόνα της παγκόσμιας ευτυχίας από ό,τι μπορούν να απεικονίσουν οι δείκτες. Από πρώτη άποψη, οι τρόποι που οι άνθρωποι βιώνουν την ευτυχία έχουν κάποια κοινά σημεία. Μια μελέτη του 2016 σε 2.799 ενήλικες σε 12 χώρες διαπίστωσε ότι σε όλα τα έθνη που μελετήθηκαν, οι ψυχολογικοί ορισμοί της ευτυχίας –«μια εσωτερική κατάσταση, συναίσθημα ή στάση»– κυριαρχούσαν έναντι όλων των άλλων. Με λίγα λόγια, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δήλωναν ότι ευτυχία ταυτιζόταν με την «εσωτερική αρμονία».
Αλλά η «εσωτερική αρμονία» σημαίνει πολύ διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικά μέρη. Για παράδειγμα, οι Δανοί εννοούν ψυχική άνεση και υλική άνεση· οι Αμερικανοί εννοούν καλό κλίμα και καλές προοπτικές στην εργασία μαζί με ήρεμες οικογενειακές σχέσεις. Σ’ αυτή τη μελέτη του 2016 το 49% των Αμερικανών αναφέρθηκαν ρητά στις οικογενειακές σχέσεις στον ορισμό της ευτυχίας, ενώ οι Νοτιοευρωπαίοι και οι Λατινοαμερικανοί αναφέρθηκαν στον εαυτό τους: μόνο το 22% των Πορτογάλων, το 18% των Μεξικανών και το 10% των Αργεντίνων μίλησαν για την οικογένειά τους ως παράγοντα της ευτυχίας τους.
Με άρθρο τους στο Internatinal Journal of Wellbeing το 2012, δύο Ιάπωνες μελετητές ανέδειξαν μια σημαντική πολιτιστική διαφορά στον ορισμό της ευτυχίας μεταξύ δυτικών και ασιατικών πολιτισμών. Στη Δύση, η ευτυχία ορίζεται ως μια υψηλή κατάσταση διέγερσης όπως ο ενθουσιασμός και η αίσθηση προσωπικών επιτευγμάτων, ενώ στην Ασία η ευτυχία ορίζεται με βάση την εμπειρία μιας χαμηλής κατάστασης διέγερσης όπως είναι η ηρεμία. Σε μεγάλες χώρες, ακόμη και η σύγκριση ανθρώπων εντός των ίδιων συνόρων δεν μπορεί να περιγραφεί με ακρίβεια. Η ευτυχία ορίζεται πολύ διαφορετικά στη βόρεια Ινδία από ό,τι στη νότια, και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σημαντικές περιφερειακές διαφορές: οι άνθρωποι στις μεσοατλαντικές και βορειοανατολικές περιοχές εμφανίζουν περισσότερο άγχος και προσκόλληση στους άλλους, ενώ στις δυτικές πολιτείες επικρατεί περισσότερη αμεριμνησία.
Ακόμα και οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για την ευτυχία έχουν διαφορετική χροιά στις διαφορετικές γλώσσες. Στις γερμανικές γλώσσες, η ευτυχία έχει τις ρίζες της σε λέξεις που σχετίζονται με την τύχη ή την καλή μοίρα: η ρίζα «hap» σήμαινε στα μεσαιωνικά αγγλικά «τύχη». Στις λατινογενείς γλώσσες, ο όρος προέρχεται από το felicitas, που στην αρχαία Ρώμη σήμαινε, εκτός από καλή τύχη, ανάπτυξη, γονιμότητα και ευημερία.
Καθώς, οι πολιτισμοί ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό ως προς τους ορισμούς της ευτυχίας, είναι δύσκολο να πούμε ότι μια χώρα είναι πιο ευτυχισμένη από μια άλλη με απόλυτη έννοια – ωστόσο, υπάρχουν δύο βασικοί δείκτες: η εσωτερική ηρεμία και η δημιουργία, δηλαδή η επιτυχία στην εργασία. Μπορούμε επίσης να περιγράψουμε τέσσερα βασικά μοντέλα ευημερίας, βασισμένα σε έρευνες από όλο τον κόσμο.
Η ευτυχία προέρχεται από καλές σχέσεις με τους ανθρώπους που αγαπάμε: Σ’ αυτό το μοντέλο, οι φίλοι και η οικογένεια είναι η πηγή της ευτυχίας. Σε κάτι τέτοιο φαίνεται να πιστεύουν οι άνθρωποι στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η ευτυχία προέρχεται από μια ανώτερη συνείδηση: Αυτό ισχύει για πνευματικούς, φιλοσοφικούς ή θρησκευόμενους ανθρώπους, ειδικά για εκείνους που δίνουν ιδιαίτερη σημασία στη συμμετοχή τους σε μια κοινότητα. Στη Νότια Ινδία πολλοί άνθρωποι ακολουθούν αυτό το μοντέλο.
Η ευτυχία προέρχεται από το να κάνεις αυτό που αγαπάς, συνήθως με άλλους: Πρόκειται για την αφοσίωση στην εργασία ή σε άλλες δραστηριότητες που εκπληρώνουν τα άτομα. Το μοντέλο αυτό κυριαρχεί στις σκανδιναβικές χώρες και στην Κεντρική Ευρώπη.
Η ευτυχία προέρχεται από το να νιώθεις καλά μέσα σου: Πρόκειται για ένα μοντέλο ευτυχίας για τους ανθρώπους που δίνουν προτεραιότητα σε εμπειρίες από τις οποίες αντλούν θετικά συναισθήματα, είτε μόνοι τους είτε με άλλους. Αυτό το μοντέλο είναι πιο κοινό στη Λατινική Αμερική, στη Μεσόγειο και στη Νότια Αφρική.
Αυτή η ταξινόμηση δεν είναι εξαντλητική. Επίσης, η αντίληψή μας για την ευτυχία μπορεί να είναι συνδυασμός των μοντέλων. Αλλά η κατανόηση της διαφορετικότητας μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τις ανάγκες μας. Οι σύμβουλοι ευτυχίας αποδίδουν μεγάλη σπουδαιότητα στον τόπο ζωής και προτρέπουν να βρούμε έναν τόπο που να αγαπάμε· η ευτυχία, λένε, γίνεται σχεδόν ανέφικτη αν ζούμε σε τόπο που σιχαινόμαστε.
12°
