Πώς ο «αμυντικός πεσιμισμός» μπορεί να μας οδηγήσει στην ευτυχία και την επιτυχία στη ζωή μας. Τι απαντούν οι ψυχολόγοι και τι δείχνουν οι έρευνες
Οι εορταστικές μέρες του Πάσχα, αν και μέσα στην πανδημία, ήταν μια ευκαιρία χαλάρωσης αλλά και ένας συνηθισμένος, για μας τους δυτικούς, καταναγκασμός, αυτός της... υποχρεωτικής χαράς, του διαβόητου positive thinking! Κι όμως, ακόμα κι όταν το κυρίαρχο αίσθημα πρέπει να είναι η χαρά, αυτό το «πρέπει», όπως όλα τα «πρέπει», δημιουργεί ένταση και άγχος. Ιδιαίτερα τώρα, με τις ακραίες επιδημιολογικές συνθήκες, έχουν αυξηθεί οι καβγάδες, τα διαζύγια, ακόμα και οι εγκληματικές ενέργειες.
Τα περιοδικά, οι διαφημίσεις, οι αμερικάνικες ταινίες μάς συμβουλεύουν, σχεδόν υστερικά, «να σκεφτόμαστε θετικά» – όπως συμβούλευε πριν από 70 περίπου χρόνια, ο Νόρμαν Πιλ, ο συγγραφέας του βιβλίου «The Power of Positive Thinking». Ο Πιλ προέτρεπε τους αναγνώστες του κατά τη διάρκεια των διακοπών τους να συνοδεύουν κάθε τους πρόταση με μια φράση ελπίδας, αποκλείοντας οποιαδήποτε αρνητική σκέψη βασάνιζε το μυαλό τους.
Η «θετική φιλοσοφία» του Πιλ εισέδυσε βαθιά στην αμερικανική και στη δυτική κουλτούρα – κι όχι μόνο σε σχέση με τις διακοπές, αλλά και στην πολιτική και στον κόσμο των επιχειρήσεων. Κι όμως, οι μελέτες, οι στατιστικές αλλά και η εμπειρία έδειξαν όλα αυτά τα χρόνια ότι οι επαναλήψεις «θετικών προτάσεων» και η οπτικοποίηση της ευκταίας κατάστασης φέρνουν συχνά τα αντίθετα αποτελέσματα.
Ευτυχώς, όμως, η αρχαία γραμματεία αλλά και η σύγχρονη ψυχολογία υποστηρίζουν μια τελείως διαφορετική προσέγγιση που θα μπορούσε να ονομαστεί «ο αρνητικός δρόμος προς την ευτυχία»! Ο σπουδαίος Αμερικανός ψυχολόγος, Αλμπερτ Έλις, που έφυγε από τη ζωή το 2007, ανέδειξε τη σημασία των στωικών φιλόσοφων της αρχαίας Ελλάδας και Ρώμης για την αντιμετώπιση σύγχρονων ψυχωτικών καταστάσεων. Η μέθοδός του εδραζόταν στη λογική ότι μερικές φορές ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίζεις ένα αγχωτικό και αβέβαιο μέλλον είναι να επικεντρώνεις όχι στο καλύτερο αλλά στο χειρότερο σενάριο.
Ο στωικός Σενέκας ήταν απόλυτος μ’ αυτό το θέμα. Συνήθιζε να λέει σε όλους εκείνους που φοβούνταν μη χάσουν τα χρήματα και τις περιουσίες τους: «Για μερικές μέρες να είσαι ικανοποιημένος με ελάχιστη και φθηνή τροφή και με χοντροκομμένα και απλά ρούχα. Κι όλον αυτόν τον καιρό να λες στον εαυτό σου: “αυτή είναι η συνθήκη που τόσο φοβόμουν;”»
Ο Έλις σύστηνε στους ασθενείς του, που έπασχαν από αγχωτική αμηχανία, να παίρνουν το μετρό και να φωνάζουν δυνατά το όνομα της κάθε στάσης! Ήταν μια στρεσογόνα εμπειρία αλλά τελικά οι υπερβολικοί φόβοι τους μειώνονταν αφού διαπίστωναν ότι κανείς δεν τους επιτίθετο λεκτικά ή σωματικά. Το πολύ πολύ να τους έριχναν ένα ξαφνιασμένο ή επιτιμητικό βλέμμα. «Όταν αναλογιστείς με εναργή και λεπτομερή τρόπο την πιο κακή εξέλιξη που μπορεί να έχουν τα πράγματα στο μέλλον –μια τεχνική που οι στωικοί ονόμαζαν “μελέτη των κακών”– μπορεί να μειώσεις κατά πολύ ή και να νικήσεις την αγχογόνο δύναμη», έλεγε.
Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν ενστικτωδώς αυτή τη στρατηγική, την οποία οι ψυχολόγοι αποκαλούν «αμυντικό πεσιμισμό». Η θετική σκέψη και η στάση τού «όλα θα πάνε καλά» ενέχει τον κίνδυνο να θεωρηθεί τραγικό το να μην γίνουν έτσι τα πράγματα… Τα πιο ενδεικτικά αποτελέσματα αυτού του «θετικού» τρόπου σκέψης και ζωής τα βρίσκει κανείς στις μεγάλες αμερικανικές επιχειρήσεις που ενθαρρύνουν τους υπαλλήλους τους να θέτουν υψηλούς και τολμηρούς στόχους. Οι μελέτες δείχνουν ότι έχουν πολύ μεγάλη ροπή στο ψέμα όταν πρέπει να αποδείξουν ότι πέτυχαν αυτούς τους στόχους. Επίσης, οι συγκεκριμένοι στόχοι μπορούν να λειτουργήσουν και ως τροχοπέδη για ένα κορυφαίο επίτευγμα! Οι νεοϋορκέζοι ταξιτζήδες, που είχαν κατά νου ένα συγκεκριμένο ποσό το οποίο τους είχαν υποδείξει ως ικανοποιητικό, σταματούσαν να δουλεύουν νωρίτερα όταν το έφταναν, ακόμα και στις βροχερές μέρες όπου η ζήτηση για ταξί ανεβαίνει κατακόρυφα – και θα μπορούσαν να έχουν κερδίσει τον στόχο μιας εβδομάδας!
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Τζορτζ Ουάσιγκτον, Κρίστοφερ Κέις, που μελέτησε τις επιπτώσεις της υπερεπιδίωξης των στόχων, θυμάται την περίπτωση ενός επιχειρηματία που ήθελε να γίνει εκατομμυριούχος στα 40 του και το πέτυχε! Αλλά ήταν χωρισμένος, με σοβαρά προβλήματα υγείας και τα παιδιά του δεν του μιλούσαν… Η απόλυτη προσήλωση σε έναν στόχο γίνεται εις βάρος άλλων παραγόντων που η παραμέλησή τους μπορεί να οδηγήσει σε βαθιά –και ενίοτε αυτοκαταστροφικά– συναισθήματα ανικανοποίητου και ματαιότητας.
Η καθηγήτρια Διοίκησης Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια Σ. Σαρασβέθι θεωρεί ότι το να μαθαίνει κανείς να ελέγχει τα συναισθήματα αβεβαιότητας είναι το κλειδί για μια ισορροπημένη ζωή και πολύ συχνά οδηγεί στην ευημερία και στη μακροημέρευση του ατόμου! Ρώτησε 45 επιτυχημένους επιχειρηματίες πώς ξεκίνησαν τις επιχειρήσεις τους. Κανείς δεν είπε ότι μπήκε στη διαδικασία λεπτομερούς προγραμματισμού και αναλυτικών πλάνων. Αντί να επικεντρώνονται σε θεαματικά αποτελέσματα και θριάμβους, οι περισσότεροι σκέφτηκαν ποιες θα ήταν οι πιθανές απώλειες… Κι αν αυτές ήταν αντιμετωπίσιμες, προχώρησαν!
Η μεγάλη αξία της «αρνητικής σκέψης» δεν είναι τόσο ότι οδηγεί στην απόλυτη αισιοδοξία ή στην επιτυχία. Είναι απλώς ο ρεαλισμός της. Ο στόχος είναι να προετοιμαστούμε για τις δυσάρεστες εκπλήξεις της ζωής. Κι αυτό επιτυγχάνεται με τα μάτια ανοιχτά και όχι θολωμένα από τη νεραϊδόσκονη.
12°
