Ανθρωποφαγία

Από τον Κρόνο που τρώει τα παιδιά του μέχρι τον γονιό που αναφωνεί με αγάπη στο παιδί του «θα σε φάω!», από τον Δία που έφαγε τη μητέρα της Αθηνάς Μήτιδα μέχρι την ανθρωποφαγία των αθλητών που κατέπεσαν με αεροπλάνο στις Άνδεις, και αφορίστηκαν για την πράξη της ανθρωποφαγίας χάριν στην οποία επέζησαν, το ζήτημα της ανθρωποφαγίας και θεοφαγίας εξιτάρει από την αρχαιότητα τη φαντασία αλλά και ποτίζει με ζοφερά χρώματα την ιστορία του ανθρώπου. Στη θεία κοινωνία ο πιστός μεταλαμβάνει το σώμα και το αίμα του Ιησού. Εν προκειμένω η συμβολικήδιάστασητης ανθρωποφαγίας καρυκεύει τις υποθέσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης καιθρέφει πηχυαίους τίτλους περί ανθρωποφαγίας των καταγγελλομένων. «Να δούμε ποιος, ποιος, ποιος, θα φαγωθεί».

Στο σημαντικό κοινωνικό έργο του Τοτέμ και Ταμπού, ο Φρόυντ περιγράφει μια στιγμή, φαντασιακή εμπλουτισμένη με στοιχεία της ανθρωπολογικής έρευνας της εποχής. Η αρχέγονη φυλή καταδυναστεύεται από τον πατέρα ηγέτη που έχει απόλυτη εξουσία, σεξουαλική, ζωής και θανάτου απέναντι σε όλους, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Ο θυμός και ο φθόνος για την καταπίεση και τη θεϊκή σχεδόν δύναμή του, οδηγεί στη συνομωσία μεταξύ των αδερφών που σκοτώνουν τον πατέρα και τον τρώνε στο «πατρικό γεύμα». Η ανιμιστική σκέψη του πρωτόγονου φαντασιώνεται την ενσωμάτωση των μαγικών δυνάμεων του πατέρα. Αντί για αυτές όμως συναντούν μια δυσβάσταχτη ενοχή για την απουσία που έφερε ο θάνατος του πατέρα και πιο αδύναμοι από ποτέ, δημιουργούν το τοτέμ (ιερό ζώο που λατρεύεται – η πρώτη θεότητα, υπόλειμμά του οι ιερές αγελάδες) και το ταμπού (απαγόρευση της θανάτωσής του). Αν και η θανάτωση του ιερού ζώου τιμωρείται με θάνατο, μια φορά τον χρόνο, σε ανάμνηση της δολοφονίας του πατέρα το ιερό ζώο - διαφορετικό σε κάθε φυλή – θανατώνεται. Για τον άθεο Φρόυντ η θυσία του Ιησού, του αξιότερου των υιών, αποτελεί πολιτισμικό τελετουργικό αντίδωρο που προσφέρεται στον πατέρα, τιμωρημένος για τις αμαρτίες του ανθρώπου, που δεν κατονομάζονται. Στη δική μας παράδοση υπολείμματα αυτών των τελετουργιών αποτελούν ενδεχομένως η θυσία του αμνού το Πάσχα. Στην πολιτική οι δύο παλιότερες σύγχρονες ιδεολογίες μιλούν χονδρικά η μία για κρατικό πατερναλισμό κι άλλη για ελευθερία (από αυτόν) της αγοράς.

Αδιαμφισβήτητα ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας είναι παλινδρομημένο. Ο προαιώνιος διχασμός πάντα εδώ, εκπρόσωπος των αδελφοκτόνων τάσεων που θρέφουν εμφυλίους ή ενδοοικογενειακές διαμάχες για τη γη του πατέρα (Κάιν και Άβελ). Η διαμαρτυρία κατ’ επάγγελμα, η έλλειψη αλληλεγγύης και αίσθησης κοινωνικής συνοχής, έκδηλα στοιχεία του παιδικού ναρκισσισμού από τον οποίο προέρχεται και στο οποίο ενίοτε καθηλώνεται το ανθρώπινο ον.

Η απόλυτη εξουσία επί του σώματος του άλλου χωρίς συναίνεση, αποτελεί τον κορμό των κατηγοριών που συγκλονίζουν τη χώρα. Αφορά άνδρες σε ισχυρές θέσεις  που εκμεταλλεύονται για χρόνια την εξουσία τους προκειμένου να απολαμβάνουν. Χωρίς φραγμό, σπάζοντας ενδεχομένως ακόμα και το ταμπού της παιδοφιλίας. Η σεξουαλικότητα του ανθρώπου στρεφόμενη καθαρά στην απόλαυση, δυνητικά περιλαμβάνει τα πάντα. Στον αιώνα των gps του σεξ τύπου tinder και grindr, ο πλανήτης βρίσκεται μπροστά σε μια οθόνη αυτοϊκανοποιούμενος (τα πορνοσάιτ υπεραντιπροσωπεύονται στις λίστες με τις πιο επισκέψιμες σελίδες). Όποιαδήποτε σεξουαλική σκηνή μπορεί να ανιχνευθεί σε αυτή την παντοδύναμη διαδικτυακή δεξαμενή φαντασιώσεων. Η σεξουαλικότητα απλωμένη στις πιο παθολογικές της μορφές.

Στα άδυτα του darkweb, η βιομηχανία διαδικτυακών σελίδων με υλικό παιδικής πορνογραφίας εκμεταλλεύεται σεξουαλικά τα παιδιά με διαστάσεις ανυπολόγιστες. Το ειδεχθές του φαινομένου διακινεί πολύ έντονα αισθήματα. Ο ηθικός πανικός είναι συνηθισμένος όταν θίγονται τα θεμέλια της πολιτισμικής τάξης, εν προκειμένω η σωματοψυχική ακεραιότητα και υγείατων παιδιών. Ο πολιτισμός χτίστηκε πάνω στους νόμους που κατά κόρον στοχεύουν στην απόλαυση. Ιδιαίτερα στην απόλαυση που θίγει την επιθυμία του άλλου. Ωστόσο μια παρερμηνεία που βοά αυτές τις μέρες στο διαδίκτυο, δείγμα της έγερσης που προκαλούν τα ζητήματα της σεξουαλικότητας οδηγώντας σε σύγχυση, αφορά την παιδοφιλία. Και συγκεκριμένα τη σύγχυσή της με την παιδεραστία. Τη σύγχυση ανάμεσα στη φαντασίωση και την πράξη. Η πραγματικότητα είναι ότι ένα μικρό ποσοστό παιδόφιλων προβαίνουν σε εγκληματικές πράξεις κακοποιώντας σεξουαλικά παιδιά, και αυτό γιατί υπόκεινται του νόμου αναγνωρίζοντας ότι η χαλιναγώγηση της παρόρμησής είναι σημαντικότερη από την απόλαυση και τον κίνδυνο τιμωρίας. Άλλη παρανόηση συγχέει την ομοφυλοφιλία με την παιδεραστία.

Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας που παράγει φαινόμενα σεξουαλικής βίας; Και ποιες είναι οι καλυμμένες εκφράσειςτης περιβόητης πατριαρχίας; Πατριαρχία είναι το «κι εγώ παρενοχλήθηκα αλλά αντιστάθηκα» (υπονοεί ότι φταίει το θύμα). Πατριαρχία όμως είναι και η προσδοκία για τον ηγέτη που θα «σώσει» τον λαό. Η μετακύλιση του προβλήματος στην πολιτική αντιπαράθεση και το κονταροχτύπημα των δύο πρωταγωνιστών της πολιτικής είναι ενδεικτικά. Μάλιστα ο πρωθυπουργός κάλεσε τον αρχηγό της αντιπολίτευσης να μιλήσουν «σαν πατεράδες». Πατέρες του έθνους. Ποιος είναι ο καλύτερος; Η δόξα κλεμμένη. Τα θύματα ακόμα μια φορά υπό τη βαριά σκιά του πατέρα.  Πατριαρχία είναι η ανακύκλωση στην τέχνη των ίδιων εμβληματικών μορφών, κυρίως σε αυτές τις τέχνες που θεωρούνται «ανώτερες», όπως το θέατρο ή η λεγόμενη «έντεχνη» μουσική. Και είναι αυτή η πατριαρχική «αναγκαιότητα» σε μια κοινωνία παλινδρομημένη που παράγει τα φαινόμενα της σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Ο πανίσχυρος πα-τέρας βρίσκεται δυστυχώς ανάμεσά μας. Στην τέχνη, στον αθλητισμό, από την υψηλότερη βαθμίδα του οποίου ξεκίνησαν οι αποκαλύψεις, στους χώρους εργασίας, παντού.

Πριν από μερικά χρόνια στα πλαίσια της θεματικής εβδομάδας στα σχολεία προτάθηκε το θέμα της σεξουαλικότητας στα πλαίσια του οποίου εγκεκριμένοι κοινωνικοί επιστήμονες και λειτουργοί της ψυχικής υγείας, θα συζητούσαν σε ομάδες με εφήβους. Η μάχη που δόθηκε από την εκκλησία με ντιρεκτίβες προς τους γονείς ώστε να αρνηθούν τα παιδιά τους να αλλοτριωθούν από τέτοιες ‘‘παλαβομάρες’’, οδήγησε σε άτυπο εμπάργκο στη διαδικασία και πολλοί έφηβοι με χαρτί του κηδεμόνα τους αρνήθηκαν να παρακολουθήσουν οτιδήποτε αφορά το θέμα της σεξουαλικότητας. Το αφήγημα; «Θα κάνουν τα παιδιά μας ομοφυλόφιλους». Αν και αυτονόητο έως αδιάφορο σε τόσες πολλές χώρες, στην Ελλάδα χρειάζεται να «διαφημιστεί» στο κοινοβούλιο η συμμετοχή ομοφυλόφιλων στη βουλή. Ίσως βέβαια το συντηρητικό ακροατήριο χρειάζεται να το ακούσει από τα χείλη του πατέρα.

Αυτές τις ημέρες διαδραματίζεται μια μάχη για την δολοφονία του πατέρα άρχοντα. Μπορεί ο άνθρωπος χωρίς τον πατέρα; Η εξωτερική του ύπαρξη δεν είναι απαραίτητη στο βαθμό που έχει εσωτερικευτεί η πατρική λειτουργία. Και αυτή δεν αφορά κάτι περισσότερο από τον Νόμο: το διαχρονικά σοβαρότερο πρόβλημα της χώρας. Τόσο εξωτερικά, με την προβληματική λειτουργία της δικαιοσύνης, όσο και ενδοψυχικά στους ανθρώπους που συγκροτούν το κοινωνικό σώμα. Είναι γνωστή στην ψυχαναλυτική κοινότητα η εργασία του Claude Balier σε σωφρονιστικό κατάστημα στη Γαλλία για καταδικασμένους για σεξουαλικά εγκλήματα, οι οποίοι κατά τη διάρκεια της ποινής τους παρακολουθούν ένα εντατικό πρόγραμμα ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας προκειμένου να διεργαστούν τις παρορμήσεις που τους οδήγησαν σε πράξεις αποτρόπαιες. Η πολιτισμική στάθμη κρίνεται από το πώς ένα κράτος λειτουργεί απέναντι στον κρατούμενο: λειτουργεί εκδικητικά ή υπάρχει χώρος προκειμένου η τιμωρία να δίνει την ευκαιρία όχι μόνο για σωφρονισμό αλλά και για θεραπευτική επεξεργασία στις περιπτώσεις που αυτό είναι εφικτό; Το πόσο μακριά είμαστε από την παγίωση μιας εύρυθμης υγιούς και σύγχρονης κρατικής λειτουργίας και μιας υγιούς κοινωνικής πραγματικότητας είναι δεδομένο. Το ανησυχητικό ερώτημα είναι: βρισκόμαστε έστω στο σωστό δρόμο;