Σκαντζόχοιροι στο κρύο: Η εγγύτητα στον καιρό της πανδημίας

«Μια κρύα χειμωνιάτικη μέρα, μερικοί σκαντζόχοιροι ένωσαν τα σώματά τους για να ζεσταθούν. Καθώς όμως τα αγκάθια του ενός τρυπούσαν τον άλλον, αναγκάστηκαν να σκορπίσουν. Παρ’ όλα αυτά, το κρύο τους έφερε πάλι κοντά και συνέβη το ίδιο. Τελικά, αφού αγκαλιάστηκαν και χώρισαν μερικές φορές ακόμη, ανακάλυψαν πως η καλύτερη λύση ήταν να κρατήσουν μια μικρή απόσταση μεταξύ τους».

Η παραβολή αυτή, την οποία έγραψε ο Σοπενχάουερ τον 19ο αιώνα και χρησιμοποίησε μεταξύ άλλων ο Φρόιντ τον 20ο,  είναι βέβαια μια αλληγορία για τις πολύ στενές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Σχέσεις που, ακόμα και στις καλύτερες περιπτώσεις και παρά την καλή θέληση που μπορεί να υπάρχει απ’ όλες τις πλευρές, δεν είναι απαλλαγμένες από μια μικρή ή –συνήθως- μεγαλύτερη αμοιβαία βλάβη.

Όμως το ζήτημα δεν είναι μόνο φιλοσοφικό ή ψυχαναλυτικό. Όπως διαβάζουμε εδώ, οι βιολόγοι έχουν καταλήξει πως το δέρμα μας δεν είναι το μοναδικό όριο ανάμεσα σε εμάς και τον έξω κόσμο, αλλά ότι υπάρχει μια σειρά από ζώνες εγγύτητας και κινδύνου τις οποίες ονομάζουν «περι-ιδιωτικές» (peripersonal). Φέρνουν δε και αυτοί για παράδειγμα μια σκηνή από το ζωικό βασίλειο, την οποία όλοι έχουμε δει σε κάποιο ντοκιμαντέρ: Μια αντιλόπη τρώει αμέριμνη το χορτάρι της, όταν στο βάθος εμφανίζεται ένα λιοντάρι. Σηκώνει το κεφάλι, το εντοπίζει μα συνεχίζει το γεύμα της. Ο θηρευτής βρίσκεται ακόμη πολύ μακριά και εκείνη πεινάει. Το λιοντάρι, όμως, καλύπτει μέρος της απόστασης. Η αντιλόπη κοιτά θορυβημένη. Και όταν πια το σαρκοβόρο περνά ένα πολύ συγκεκριμένο αόρατο όριο, εκείνη απομακρύνεται χαλαρά. Αν ήταν αφηρημένη και το λιοντάρι είχε βρεθεί ακόμη πιο κοντά, τότε θα το έσκαγε με την ψυχή στο στόμα. Και αν ο κίνδυνος είχε εμφανιστεί ξαφνικά δίπλα της, η μόνη -αμυδρότατη- ελπίδα θα ήταν να παγώσει και να το παίξει πεθαμένη.   

Οι περι-ιδιωτικές ζώνες διαφέρουν από ζώο σε ζώο και από κίνδυνο σε κίνδυνο, ενώ μεταβάλλονται ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους, τις καιρικές συνθήκες και άλλους παράγοντες. Το ίδιο ισχύει και σε εμάς. Άλλη απόσταση κρατάμε από έναν απλό γνωστό, άλλη από έναν φίλο, άλλη από έναν εραστή και άλλη, βέβαια, από έναν μαινόμενο άγνωστο που έρχεται να μας δείρει. Διαφορετικά αντιδρούμε στην εγγύτητα όταν παστωνόμαστε σ’ ένα αστικό λεωφορείο και διαφορετικά όταν κάποιος ενοχλητικός κολλήσει την πετσέτα του στη δική μας σε μια παραλία. Υπάρχει μέσα μας ένα καμπανάκι που μας ειδοποιεί για το πόσο μπορούμε να ανεχτούμε κάθε φορά την επαφή, δίχως να κινδυνέψουμε να βρεθούμε σε μπελάδες.  

Και έπειτα ήρθε η πανδημία και μας αποσυντόνισε, προσθέτοντας ένα ακόμη εμπόδιο στην έτσι και αλλιώς πονεμένη σχέση μας με τον έξω κόσμο και υποχρεώνοντάς μας να αναθεωρήσουμε, μέσα σε λίγους μήνες, μπόλικες χιλιετίες εξελικτικής διαδρομής. Έτσι, όταν βλέπουμε ένα αφηρημένο «σαρκοβόρο», με μάσκα κατεβασμένη στο πιγούνι, να έρχεται κατά πάνω μας φλυαρώντας φωναχτά στο κινητό του, παίρνουμε ασυναίσθητα τον ρόλο της αντιλόπης και φροντίζουμε να αλλάξουμε πεζοδρόμιο.  

Όμως, η εγγύτητα δεν εγκυμονεί μονάχα κίνδυνο. Αποτελεί υπό προϋποθέσεις και πηγή απόλαυσης. Πόσες φορές τους τελευταίους μήνες δεν έχουμε λαχταρήσει μια αγκαλιά ή ένα φιλί από ένα αγαπημένο πρόσωπο; Και όμως, αν το συναντήσουμε τυχαία σε μια μετακίνηση 2 ή 6 στη γειτονιά, ούτε που μας περνά από το μυαλό να κάνουμε το, άλλοτε δεδομένο, βήμα προς το μέρος του.

Άραγε θα το ξεπεράσουμε όταν τα πράγματα στρώσουν; Θα γυρίσουμε στις παλιές καλές συνήθειες, τότε που αποφεύγαμε μονάχα τους άγνωστους και τους ενοχλητικούς; Οι βιολόγοι μας λένε να μην ανησυχούμε. Αν κάτι χαρακτηρίζει τον άνθρωπο, αυτό είναι η προσαρμοστικότητά του στις διάφορες καταστάσεις. Αυτή άλλωστε αποτελεί το μυστικό της επιτυχίας μας σαν είδος. Μόλις λοιπόν η πανδημία περάσει, θα επιστρέψουμε άμεσα σχεδόν στα παλιά. Πάντα με προσοχή στα αγκάθια, βέβαια.