Για την αυτοχειρία στα social media και αλλού

Τον Αύγουστο του 1962 η Μέριλιν Μονρόε βρίσκεται νεκρή στο σπίτι της. Ο θάνατός της αποδίδεται –με απόλυτη βεβαιότητα, αρχικά- σε αυτοκτονία. Όπως είναι αναμενόμενο, ο τύπος παρουσιάζει το γεγονός με κάθε λεπτομέρεια, ενώ δημοσιεύονται αποκαλυπτικές φωτογραφίες με τη Μέριλιν νεκρή στο κρεβάτι. Τους επόμενους μήνες παρατηρείται σημαντική αύξηση στους δείκτες των αυτοχειριών. Η αύξηση αφορά κυρίως νέες γυναίκες οι οποίες επιλέγουν να δώσουν τέλος στη ζωή τους με τρόπο ανάλογο με εκείνον της ηθοποιού.  

Το φαινόμενο δεν ήταν άγνωστο στους ειδικούς. Από τότε, όμως, κάποιοι άρχισαν να το μελετούν πιο προσεκτικά. Λίγα χρόνια αργότερα απέκτησε και ονομασία: Werther Effect (Φαινόμενο του Βέρθερου), από το όνομα του ήρωα του Γκαίτε, η λογοτεχνική αυτοκτονία του οποίου είχε ωθήσει πολλούς ρομαντικούς νέους στα τέλη του 18ου αιώνα στο να τον μιμηθούν -σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, οι αυτόχειρες ήταν ντυμένοι με κίτρινο παντελόνι και μπλε πανωφόρι, όπως ο Βέρθερος στο βιβλίο.

Σταδιακά, λοιπόν, οι οργανισμοί υγείας σε διάφορες χώρες άρχισαν να εκδίδουν οδηγίες και να επιβάλλουν περιορισμούς σε ό,τι αφορά τον τρόπο παρουσίασης των αυτοκτονιών στον τύπο. Συνιστούν, για παράδειγμα, τα ρεπορτάζ να είναι λιτά, δίχως αποκαλυπτικές λεπτομέρειες ή γλαφυρές περιγραφές. Και, βέβαια, δεν πρέπει να δημοσιεύονται φωτογραφίες που σχετίζονται άμεσα με το γεγονός. Το ίδιο ισχύει και για τις απόπειρες που δεν στάθηκαν μοιραίες καθώς η «διαφήμισή» τους είναι πιθανόν να ωθήσει ανθρώπους με αυτοκτονικές τάσεις στο επόμενο βήμα. Όπως τονίζουν οι εκθέσεις αυτές, ο κίνδυνος αυξάνεται δραματικά όταν το «πρότυπο» είναι διάσημο πρόσωπο.

Για κάποια χρόνια οι δημοσιογράφοι –στις χώρες τουλάχιστον όπου οι κανόνες είναι αυστηροί- συνετίστηκαν και ακολούθησαν τις οδηγίες. Το αποτέλεσμα ήταν να μην παρατηρούνται απότομες διακυμάνσεις στα ποσοστά των ανθρώπων που δίνουν τέλος στη ζωή τους, στο χρονικό διάστημα έπειτα από την αυτοκτονία κάποιου διάσημου. Ύστερα όμως ήρθαν τα social media.

Τον Αύγουστο του 2014, ο  Ρόμπιν Γουίλιαμς δίνει τέλος στη ζωή του. Τους επόμενους πέντε μήνες παρατηρείται στην Αμερική μια αύξηση των αυτοκτονιών σε ποσοστό σχεδόν 10% -περίπου 1800 θάνατοι. Σε ό,τι αφορά τους μεσήλικες άντρες, η αύξηση αγγίζει το 13%. Στις περισσότερες δε περιπτώσεις οι αυτόχειρες επιλέγουν τον τρόπο θανάτου του ηθοποιού. (Τα στοιχεία της έρευνας μπορούμε να τα δούμε εδώ https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0191405 ). Οι ειδικοί εκτιμούν ότι το κύμα των αυτοκτονιών οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στους συντάκτες των μη παραδοσιακών μέσων και κυρίως στους χρήστες των social media και στις συγκινησιακά φορτισμένες αναρτήσεις τους. Παρεμπιπτόντως, σχετικά πρόσφατα είχαμε και μία ακόμη κλασική περίπτωση του Φαινομένου του Βέρθερου, καθώς σύμφωνα με μία έρευνα, τον Απρίλιο του 2017, έπειτα από την προβολή στο Netflix της σειράς “13 Reasons Why” οι αυτοκτονίες των εφήβων στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατακόρυφα.

Το ζήτημα της αυτοχειρίας είναι περίπλοκο και δύσκολα μπορεί κανείς να το αντιμετωπίσει με αφορισμούς. Κάποιοι ψυχολόγοι, πάντως, θεωρούν ότι ένας από τους πολλούς παράγοντες που εμπλέκονται στη δημιουργία αυτοκτονικών τάσεων είναι και ο ναρκισσισμός. Είναι ο ίδιος μηχανισμός που μας ωθεί να προβάλλουμε τα βάσανά μας ώστε οι άλλοι να νιώσουν λύπη, οίκτο και συμπάθεια προς το πρόσωπό μας. (Το «Θα πεθάνω και θα δείτε» είναι μια σκέψη οικεία σε όλους μας). Ένας αυτόχειρας λοιπόν – ή και ένας influencer που δημοσιοποιεί τις αυτοκτονικές του τάσεις στον τοίχο του- ίσως να γίνεται άθελά του παράδειγμα προς μίμηση για κάποιον από τους ακόλουθούς του.   

Το βέβαιο είναι πως στα social media ο ναρκισσισμός παίζει εντός έδρας.  Θα πρέπει λοιπόν να προσέχουμε τι γράφουμε και τι κοινοποιούμε και γενικά να οργανώνουμε καλύτερα την άμυνα μας απέναντι σε αναρτήσεις που μπορούν να κάνουν κακό σε εμάς και τους άλλους.

Βοήθεια και συμβουλές μπορούμε να βρούμε και στις παρακάτω τηλεφωνικές γραμμές: 

• 1018 (Γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία). Λειτουργεί σε εικοσιτετράωρη βάση μέσω της οργάνωσης Κλίμακα.  
• 116111 (Ευρωπαϊκή γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων). Λειτουργεί μέσω της ΕΨΥΠΕ από  Δευτέρα έως Παρασκευή από 14:30 έως τις 20:30. και το Σάββατο από τις 9:30 έως τις 14:00.
• 11528 (Γραμμή «Δίπλα σου»). Απευθύνεται σε άτομα που υφίστανται διακρίσεις λόγω ταυτότητας φύλου ή/και σεξουαλικού προσανατολισμού, καθώς και σε εφήβους που έχουν σχετικές απορίες ή χρειάζονται βοήθεια. Λειτουργεί από Δευτέρα ως Παρασκευή, από τις 11.00 έως τις 21.00 και βρίσκεται υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.