School Bullying

Το 15,5% των μαθητών δημοτικών σχολείων της Αττικής αναφέρει ότι έχει πέσει θύμα βίας και εκφοβισμού στο σχολείο, με το φαινόμενο ολοένα να αυξάνεται. Η ATHENS VOICE ρώτησε ειδικούς για τις συνέπειες σε θύματα και θύτες.

Στη Β΄ Γυμνασίου ο Νικολάκης είχε τη δύναμη τριών ανδρών και όποτε με πετύχαινε στο διάλειμμα, στην καντίνα, στις μπασκέτες, στις βρύσες ή στις τουαλέτες, με διάτασσε να κάθομαι ακίνητος στο ίδιο σημείο μέχρι να χτυπήσει το κουδούνι και να ξαναμπούμε στην τάξη. Το ίδιο έκανε σε όλους και υπήρχαν μέρες που το μισό σχολείο στεκόταν ακίνητο στο προαύλιο.

Με τον Νικολάκη είμαστε γείτονες και τα λέμε και σήμερα, όλη αυτή η ιστορία ήταν περισσότερο παιχνίδι παρά «καταπίεση». Ωστόσο, η πραγματική βία και ο εκφοβισμός στο σχολείο (bullying) είναι μια διαφορετική ιστορία, η οποία παρουσιάζει αυξητικές τάσεις και κάποιες φορές οδηγεί τα θύματα από την άρνηση του σχολείου έως και την αυτοκτονική συμπεριφορά και τους θύτες στην παραβατικότητα κατά την ενήλικη ζωή τους.

Τα νούμερα

«Είμαι 12 χρονών και πάω Α΄ Γυμνασίου. Ο συμμαθητής μου (αυτός που με ενοχλεί) κάθεται 2 θρανία πίσω μου. Όλη την ώρα με ενοχλεί, λέγοντάς με Πακιστανή και Αλβανίδα, οι καθηγητές δεν λένε τίποτα. Η μαμά μου λέει να σημειώνω ποια ώρα και ποιος καθηγητής ήταν μπροστά την ώρα που το είπε. Ο μπαμπάς λέει την επόμενη φορά που θα μου το ξαναπεί να τον χαστουκίσω με όλη μου τη δύναμη (έχω πολλή δύναμη) κι ας πάρω αποβολή, θα έρθει και θα καθαρίσει για εμένα. Εσείς τι λέτε να κάνω;»

(Απόσπασμα από καταγγελία μαθήτριας στην ιστοσελίδα του Συνηγόρου του Παιδιού, www.0-18.gr)

Σύμφωνα με έρευνα της ΕΨΥΠΕ (Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου), η οποία πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2011-2013 σε 50 δημοτικά της Αττικής και σε 2.500 μαθητές της Δ΄, Ε΄και ΣΤ΄ τάξης, το ποσοστό των παιδιών που εκφοβίζονται ανέρχεται στο 15,5%, ενώ αυτών που εκφοβίζουν στο 5,4%. «Τα ποσοστά παρουσιάζονται  αυξημένα ως προς τον αριθμό των μαθητών που εκφοβίζονται σε σχέση με προηγούμενες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί από την ΕΨΥΠΕ, καθώς το 2010 το ποσοστό αυτό ανερχόταν σε 7,9%» λέει ο Άλκης Κωνσταντίνος Τσιάντης, ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής της ΕΨΥΠΕ.

Όπως αναφέρει ο κ. Τσιάντης οι εκδηλώσεις του σχολικού εκφοβισμού «είναι ποικίλες και συνήθως αφορούν, χωρίς να εξαντλούνται, σε σπρωξιές, ξυλοδαρμούς, βρισιές, προσβολές, απειλές, χειρονομίες, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, κλοπές, εκβιασμούς, αποκλεισμό από παρέες, ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές δραστηριότητες, ή και διάδοση κακόβουλων φημών σε βάρος κάποιου με συστηματικό τρόπο, σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, ηλεκτρονική παρενόχληση συμμαθητών μέσω μηνυμάτων στο κινητό, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, chatrooms ή μέσω ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτές που αφορούν στο λεκτικό, σωματικό και έμμεσο ή κοινωνικό  εκφοβισμό είναι οι συχνότερες».

Τα «σημάδια» ενός παιδιού-θύματος

«Πάω Α΄ Λυκείου… 2 άτομα έρχονται συνέχεια και μου ρίχνουν φάπες, με βρίζουν, με απειλούν για να μου σπάσουν τα νεύρα και με κοροϊδεύουν. Κάποια στιγμή μάλιστα που τσαντίστηκα έπιασα έναν από αυτούς στα χέρια και τον απείλησα ότι θα τον δείρω, αλλά και πάλι συνεχίζεται και πραγματικά είναι τόσο ενοχλητικό, διότι εκτός ότι με προσβάλλουν με φέρνουν και σε πολύ δύσκολη θέση. Εγώ λοιπόν θέλω να μάθω αν υπάρχει κάποια λύση, εκτός από το να πάω να μιλήσω στο διευθυντή ή σε καθηγητή (διότι ειλικρινά δεν θα γίνει δουλειά), για να τους κάνω να σταματήσουν. Έχω σκεφτεί, αν γίνεται, να κάνω και στους 2 ασφαλιστικά μέτρα, που ούτε έτσι θα τιμωρηθούν, απλά δεν θα έχουν δικαίωμα να με πλησιάζουν. Και σας ρωτάω, για να κάνω ασφαλιστικά μέτρα πρέπει να το μάθουν οι γονείς μου; (δεν θέλω να μάθουν κάτι για να μη στεναχωρηθούν)»

Σύμφωνα με τον Συνήγορο του Παιδιού Γιώργο Μόσχο, «το παιδί-θύμα συστηματικού εκφοβισμού, ψυχολογικής ή άλλης μορφής βίας, συνήθως αποφεύγει να μιλήσει σε τρίτους, γιατί νιώθει ότι βρίσκεται σε αδύναμη θέση και φοβάται για τις ενδεχόμενες συνέπειες σε βάρος του. Όταν ένα παιδί αποφεύγει να πάει στο σχολείο ή να βγει έξω, έχει μια αυξημένη νευρικότητα την ώρα που γυρίζει στο σπίτι, ή φαίνεται να είναι κλεισμένο στον εαυτό του, η αιτία μπορεί να είναι μια τέτοια συμπεριφορά συμμαθητών ή άλλων συνομηλίκων του εναντίον του».

Σοβαρότατες είναι και οι επιπτώσεις του bullying τόσο στα παιδιά-θύματα όσο και στα παιδιά-θύτες. Η ψυχολόγος της ΕΨΥΠΕ Βασιλική Παπαγιαννοπούλου μάς λέει: «Είναι ποικίλες, σοβαρές και μακροχρόνιες τόσο για το παιδί που εκφοβίζει, όσο και για το παιδί που εκφοβίζεται. Διεθνείς έρευνες έχουν καταδείξει σημαντική συσχέτιση της εμπειρίας θυματοποίησης στο σχολείο με σύγχρονες ή μεταγενέστερες διαγνώσεις ψυχοσωματικών προβλημάτων, διαταραχής μετατραυματικού στρες και αυτοκτονικού ιδεασμού, καθώς και με κλινικές συνέχειες στην ενήλικη ζωή. Σημαντικές ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις σημειώνονται και στα παιδιά που εκφοβίζουν, είτε ως αποκλειστικοί εκφοβιστές είτε ως εκφοβιστές/εκφοβιζόμενοι. Η εκφοβιστική συμπεριφορά είναι στιγματιστική και  μπορεί να συνδέεται με την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών και κυρίως με την πιθανή εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών στην εφηβική και ενήλικη περίοδο ζωής».

Ευαίσθητα, ευάλωτα, εσωστρεφή

«Είμαι 17 χρονών έφηβος και έχω διαφορετικές προτιμήσεις από τα υπόλοιπα αγόρια. Έχω ένα φίλο που και αυτός αντιμετωπίζει έντονο ρατσισμό και διακρίσεις στο σχολείο του, είναι 16 χρονών και επειδή είναι διαφορετικός οι συμμαθητές του τον κοροϊδεύουν και τον χτυπούν και οι καθηγητές δεν κάνουν τίποτα. Θα ήθελα να μου πείτε τι μπορούμε να κάνουμε για αυτό... από πέρσι πέφτει καθημερινά θύμα ρατσιστικής βίας στο δρόμο, στο σχολείο…»

Όπως λέει ο Συνήγορος του Παιδιού, «τα θύματα συνήθως είναι παιδιά με εμφανή διαφορετικά χαρακτηριστικά από την πλειονότητα, χωρίς ισχυρή προσωπικότητα, ευαίσθητα ή εσωστρεφή, και ορισμένες φορές ακούσια “προκαλούν” τους συμμαθητές τους, επιδεικνύοντας με διάφορους τρόπους την αδυναμία τους. Ένα απλό πείραγμα, που είναι πολύ συχνό ανάμεσα σε παιδιά, μπορεί να εξελιχθεί σε συστηματικό εκφοβισμό, αν το παιδί που το δέχεται αντιδρά με φόβο, υστερία ή υπερβολικό εκνευρισμό. Μετανάστες, έφηβοι με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών ή με ιδιόμορφη σωματική διάπλαση γίνονται πιο εύκολα στόχος, όταν δεν διαθέτουν αυτοπεποίθηση και πρόσωπα στήριξης στο περιβάλλον τους».

Ερωτήσεις & απαντήσεις

Ο ορισμός του school bullying
«Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού (school bullying) αποτελεί μορφή επιθετικής συμπεριφοράς που εμφανίζεται στο σχολείο, με σοβαρές επιπτώσεις για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου, καθώς επίσης και τη διαδικασία της μάθησης. Ειδικότερα, συνίσταται στην εσκεμμένη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βίαιη και επιθετική συμπεριφορά ενός μαθητή σε έναν άλλο, με σκοπό την επιβολή και πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου του τελευταίου. Επιπρόσθετα, η σχέση μεταξύ αυτού που εκφοβίζει και αυτού που εκφοβίζεται χαρακτηρίζεται από μία ασυμμετρία δύναμης, για παράδειγμα το άτομο μπορεί να είναι (ανάλογα με την ηλικία) μεγαλύτερο, ψηλότερο, δυνατότερο, καλύτερο στις μαθησιακές επιδόσεις, πιο δημοφιλές κ.λπ.  Σε περιστατικά εκφοβισμού συχνά υπάρχουν και παρατηρητές που είτε παρακολουθούν σιωπηρά είτε παρεμβαίνουν, παίρνοντας το μέρος αυτού που εκφοβίζει ή του θύματος».
-Άλκης Τσιάντης

Bullying από την πλευρά του εκπαιδευτικού;

«Το bullying είναι συμπεριφορά συστηματικής, εκούσιας και στοχευμένης άσκησης βίας (ψυχολογικής, λεκτικής, σωματικής ή άλλης) από ένα ή περισσότερα πρόσωπα μεγαλύτερης ισχύος σε πιο αδύναμα. Αν και συχνά υπάρχουν εκπαιδευτικοί που για να επιτύχουν τους παιδαγωγικούς τους στόχους χρησιμοποιούν –κακώς– διάφορες μορφές βίας, δεν θα μπορούσαμε να δεχθούμε εύκολα ότι τις ασκούν εκουσίως συστηματικά και στοχευμένα σε βάρος αδύναμων μαθητών τους. Στις σπάνιες περιπτώσεις που κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να αξιολογηθεί ως ακατάλληλος να ασκήσει το λειτούργημά του. Το μεγάλο πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στην αδιαφορία ή την ανοχή εκ μέρους αρκετών εκπαιδευτικών ως προς επιθετικές συμπεριφορές μεταξύ μαθητών. Χρειάζεται κατάλληλη επιμόρφωση, καθοδήγηση και υποστήριξη των εκπαιδευτικών από την Πολιτεία».
-Γιώργος Μόσχος

Υπάρχουν γειτονιές στις οποίες το φαινόμενο είναι περισσότερο έντονο;

«Η φτώχεια, η ανέχεια και η έλλειψη προοπτικής επιτείνουν συχνά την ανάγκη πολλών εφήβων να αναζητήσουν κύρος και αναγνώριση μέσα από επιθετικές συμπεριφορές σε βάρος αδυνάτων. Δεν είναι τυχαίο ότι σε φτωχογειτονιές συναντάμε περισσότερες ομάδες ρατσιστικής βίας σε βάρος μεταναστών ή ομάδες εφήβων που με κάποιο τρόπο επιθυμούν να επιτίθενται σε άλλους και να τους τρομοκρατούν. Βέβαια, το bullying, όπως δείχνουν οι έρευνες, εκδηλώνεται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα κι είναι συχνό ακόμη και σε ιδιωτικά σχολεία».
-Γιώργος Μόσχος

Βullying & διαδίκτυο

«Η συγκεκριμένη μορφή εκφοβισμού παρουσιάζει αύξηση στη συχνότητα εκδήλωσής της και είναι δυσκολότερο να ελεγχθεί λόγω της διάδοσής της στο διαδίκτυο. Οι συνέπειες για την ψυχική υγεία του ατόμου που εκφοβίζεται μπορεί να είναι πολύ σοβαρές, καθώς ο μαθητής που εκφοβίζει μπορεί να διατηρήσει την ανωνυμία του και να διαπομπεύσει το μαθητή που εκφοβίζεται ταχύτατα, σε μεγάλο αριθμό συμμαθητών. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο εκφοβιζόμενος στην απόγνωσή του μπορεί να οδηγηθεί σε ακραίες εκδηλώσεις εκδίκησης ή αυτοκτονικής συμπεριφοράς».
-Βασιλική Παπαγιαννοπούλου

Τηλεφωνικές γραμμές για παιδιά και εφήβους

800 1132000 Συνήγορος του Παιδιού (Δευτ.-Παρ. 9.00-16.00)
1107 Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας (24 ώρες, κάθε μέρα)
116 111 Ευρωπαϊκή Γραμμή Στήριξης Παιδιών και Εφήβων (Δευτ.-Παρ. 14.00 με 20.30, Σάβ. 9.30-14.00)
1056 Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά (24 ώρες, κάθε μέρα)
800 1180015 Γραμμή Βοήθειας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ (Δευτ.-Παρ. 9.00-15.00)
11525 Γραμμή Μαζί για το Παιδί (Δευτ.-Παρ. 9.00-21.00)

Χρήσιμα links

Συνήγορος του Παιδιού: 0-18.gr
Μέντορας - Για την Παιδική Προστασία και Ευημερία: mentoras.org
Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου: mfhr.gr
Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού: ich-mhsw.gr