SΟS: Πλαστικά στη θάλασσα

«Παρακαλώ, μην πετάτε τίποτα στη θάλασσα. Απίστευτο! Απλά δείτε τις συνέπειες...» Στο Midway, κάπου στο κέντρο του Βόρειου Ειρηνικού Ωκεανού, υπάρχει ένα ερημικό νησί με μοναδικούς κατοίκους τα πουλιά άλμπατρος. Ένας μακρινός εξωτικός βιότοπος: μόνο θάλασσα, ουρανός, μια απέραντη ακτή και πουλιά. Πολλά πουλιά. Παντού. Πετούν κατά χιλιάδες γεμίζοντας τον ουρανό, κι άλλοτε ξεκουράζονται στο έδαφος, φροντίζουν τα αυγά τους, ταΐζουν τα νεογνά τους. Οι εικόνες φαντάζουν ειδυλλιακές. Μέχρι να αρχίσουν τα κλικ των φωτογραφιών: η σκληρή, αποτρόπαια πραγματικότητα. Τα άλμπατρος πετούν στο μέσο του αχανούς ωκεανού, συλλέγουν ό,τι τους μοιάζει με τροφή και το μεταφέρουν στη φωλιά τους για να ταΐσουν τα μικρά τους. Μόνο που τα στομάχια τους γεμίζουν με πολύχρωμα κομμάτια πλαστικού. Και πεθαίνουν. Σε ένα απολύτως απομακρυσμένο θαλάσσιο καταφύγιο που απέχει περισσότερα από 2.000 μίλια από την κοντινότερη στεριά, δεκάδες χιλιάδες νεαρά πουλιά αφήνουν κάθε χρόνο την τελευταία τους πνοή σε έναν τροπικό σκουπιδότοπο, αργοπεθαίνουν με τον αέρα να ανεμίζει τα πουπουλένια τους φτερά σε έναν απέραντο ωκεανό θλίψης.

Μερικές φορές νιώθω ντροπή για το είδος μου.

Το μέρος που πηγαίνω είναι παραθαλάσσιο. Τα απογεύματα είναι ωραία να κάνεις βόλτα κατά μήκος της ακτογραμμής, ο προσανατολισμός είναι δυτικός και ο ουρανός γεμίζει με τα χρώματα της δύσης. Είναι η ώρα που οι βάρκες ετοιμάζονται να βγουν για ψάρεμα. Η παραλία, πίσω από μια σειρά οριζόντια τραχιά βράχια που τη διατρέχουν απ’ άκρη σ’ άκρη δίνοντας ένα σεληνιακό τόνο στο περίγραμμα του κόλπου, είναι γεμάτη κοχύλια σε διάφορα (θαυμαστά) σχήματα και μεγέθη. Είναι τα στολίδια της. Μπορείς να κάθεσαι να τα χαζεύεις με τις ώρες, να βάζεις στην άκρη τα πιο όμορφα, τα πιο παράξενα, τα πιο μικρά μα τέλεια σχηματισμένα, κι ένα να το παίρνεις μαζί σου σαν φυλαχτό να σου θυμίζει την αύρα τη θαλασσινή. Η περιοχή αποτελεί κι αυτή ένα είδος βιότοπου μικρής κλίμακας. Εδώ δεν συχνάζουν άλμπατρος, αλλά γλάροι. Μένω κάθε φορά σαν μαγεμένη να παρατηρώ το πετάγμά τους, άλλοτε προσγειώνονται στη θάλασσα κι άλλες φορές στέκονται πάνω στα ισχνά τους πόδια δυο-δυο στην ακροθαλασσιά· άραγε ερωτοτοπούν; Όσο για τους ήχους που βγάζουν, στα δικά μου αισθητήρια τουλάχιστον, έχουν κάτι το απόκοσμο και υποβλητικό που με κάνει και σκιάζομαι.

Ένα απόγευμα πανομοιότυπο με άλλα, ξεκινάω τον περίπατό μου έχοντας προμηθευτεί μεγάλες μαύρες σακούλες σκουπιδιών τις οποίες γεμίζω με πολύχρωμα πλαστικά όλων των ειδών που ξεβράζει η θάλασσα. Είναι κι αυτά που πετούν οι περαστικοί, οι ψαράδες, οι λουόμενοι. Δεν ξέρω τι με παρακινεί, είναι ζήτημα αισθητικής; Σίγουρα, ναι, δεν μ’ αρέσει να τα βλέπω, περισσότερο όμως είναι που με πιάνει ένα είδος υποχρέωσης απέναντι στους γλάρους και τα κοχύλια. Περπατάω με το κεφάλι σκυμμένο και σκανάρω την ακτή, σκύβω και μαζεύω κομμάτια πλαστικού κάθε είδους, ακόμα και τα πιο μικρά, με προσήλωση, σαν να συλλέγω πολύτιμα πετράδια: άλλα είναι γυαλιστερά και άλλα θαμπωμένα απ’ την αλμύρα· είναι και τα αραχνοΰφαντα, τόσο εύθραυστα που τα πιάνω με προσοχή για να μη διαλυθούν σε απειροελάχιστα κομμάτια ύλης και τα απορροφήσει η γη. Το τοπίο είναι τόσο όμορφο μια τέτοια ώρα, έχει αυτή την ησυχία του δειλινού που υποδέχεται τη νύχτα... Δεν έχει σημασία που μαζεύω σκουπίδια, για μένα είναι στιγμές περισυλλογής, με τη διπλή σημασία της λέξης. Στιγμές συγκέντρωσης του νου, μα και ανάληψης προσωπικής ευθύνης. Κι ας μην είμαι εγώ που τα πετάω. Το κακό θα επικρατήσει όσο οι καλοί δεν κάνουν τίποτα.

Έπειτα, έχοντας κάνει το χρέος μου κι όσο στέκομαι και παρακολουθώ το τελευταίο φως του ήλιου να χάνεται κι αυτό, σκέφτομαι πως ο κύκλος της ζωής συνεχίζεται έστω κι έτσι, λειψά, όπως-όπως. Κι ότι είναι οι μικρές ατομικές χειρονομίες που θα μπορούσαν, πληθαίνοντας, να κάνουν μια διαφορά στον κόσμο μας. Τι μας κοστίζει; Μερικές φορές ντρέπομαι για το είδος μου, μα δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο ισχυρή, με ξεπερνά. Κάθε φορά που επιστρέφω οι σκηνές επαναλαμβάνονται, συναντώ τα σκουπίδια (όλο και λιγότερα όσο είμαι συνεπής στο ραντεβού μας) σαν ανεπιθύμητους συντρόφους. Πορεύομαι μαζί τους. Κάθε φορά φτάνω και πιο μακριά, κατακτώ όλο και μεγαλύτερα κομμάτια ακτογραμμής, όσο προλαβαίνω, μέχρι να πέσει το τελευταίο φως. Κι όταν πάω να νιώσω μια αίσθηση ματαίου (πού είναι οι άλλοι, τι κάνουν;), κάτι επαναστατεί μέσα μου. Δεν μπορούμε να ζήσουμε άπραγοι, αποστερημένοι από την ελπίδα για κάτι καλύτερο. Είναι θέμα αρχής.

Το να βλέπεις τέτοιες εικόνες, που μεταφέρουν live τις επιπτώσεις της μόλυνσης του περιβάλλοντος στα ζώα, είναι απερίγραπτα θλιβερό και σε κάνει να θες να αφυπνίσεις και να αφυπνιστείς...

Info

• Τα μικροπλαστικά είναι μικροσκοπικές ίνες ή σωματίδια από πλαστικό, με μέγεθος ≤5 mm, που δημιουργούνται κατά τη διάσπαση κάθε τύπου πλαστικού. Μέσω της επίδρασης παραγόντων όπως η υπεριώδης ακτινοβολία, ο αέρας, το αλάτι και ο κυματισμός της θάλασσας, οι ρυθμοί διάσπασης των πλαστικών είναι πολύ ταχύτεροι από ό,τι πιστεύαμε έως πρόσφατα. Λόγω του πολύ μικρού μεγέθους τους η πλειονότητά τους δεν είναι ορατή από το ανθρώπινο μάτι.

1. Αναλύοντας περισσότερα από 1.000 δείγματα από 167 παραλίες των ελληνικών ακτών, δεν βρέθηκε ούτε ένα δείγμα που να μην περιέχει ίνες μικροπλαστικών. Τα ιζήματα των παραλιών έχουν την ιδιότητα να παγιδεύουν και να συσσωρεύουν τις μικροσκοπικές ίνες πλαστικού από το θαλασσινό νερό. Για το λόγο αυτό, χρησιμοποιούνται ως δείκτης του επιπέδου ρύπανσης μιας θαλάσσιας περιοχής.

2. Δείγματα από παραλίες σε δυσπρόσιτες και ακατοίκητες περιοχές νησιών βρέθηκε να έχουν περιεκτικότητα μικροπλαστικών ινών αντίστοιχη με αυτή των παραλιών της Αττικής. Αυτό δείχνει την ευρεία διασπορά των μικροσκοπικών ινών πλαστικού στο θαλάσσιο περιβάλλον, υπό την επίδραση των θαλάσσιων ρευμάτων.


3. 100% των ψαριών και θαλάσσιων ασπόνδυλων οργανισμών που εξετάστηκαν, βρέθηκαν επίσης να περιέχουν μικροπλαστικές ίνες στο στομάχι τους, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα μικροπλαστικά σωματίδια εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα.

[Επιστημονική ανακοίνωση του Ινστιτούτου «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ» στο International Committee for the Scientific Exploration of the Mediterranean (CIESM), 2013]

• Ένα στα δύο σκουπίδια της θάλασσας είναι από πλαστικό, όπως προκύπτει από στοιχεία που συγκέντρωσε η οργάνωση Δίκτυο Μεσόγειος SOS για την περίοδο 2006-2012. Ακολουθούν τα χάρτινα, τα μεταλλικά και τα γυάλινα. Τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν πλαστικά καπάκια και μπουκάλια και ακολουθούν πλαστικά κομμάτια άγνωστης αρχικής χρήσης, καλαμάκια, κομμάτια χαρτιού και αλουμινένια κουτάκια.

Η πλειοψηφία των απορριμμάτων προέρχεται από τις δραστηριότητες αναψυχής που λαμβάνουν χώρα κοντά στην ακτή ή κοντά σε αυτή, ενώ σημαντική είναι και η συμβολή της αστικής ρύπανσης, όπου τα απορρίμματα μεταφέρονται στην παραλία μέσω ποταμών, ανέμου ή θαλάσσιων ρευμάτων. 

Σημειώνεται ότι παγκοσμίως τουλάχιστον 1.000.000 πουλιά και 100.000 θαλάσσια θηλαστικά πεθαίνουν κάθε χρόνο από πλαστικά και άλλα σκουπίδια που καταλήγουν στο περιβάλλον.

• Κάθε χρόνο «ψαρεύονται» από τη θάλασσα 6.000.000 τόνοι πλαστικά σύμφωνα με το Πρόγραμμα για Περιβάλλον του ΟΗΕ. Το πλαστικό δεν βιοδιασπάται και μένει στο βυθό ή στις ακτές μέχρι και 450 χρόνια. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι αν και τα τοξικά DDT και PCB απαγορεύονται εδώ και χρόνια στην παρασκευή πλαστικού, παρ’ όλα αυτά διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν στο στομάχι αρκετών ψαριών και θαλάσσιων θηλαστικών. Τα τοξικά αυτά συστατικά διαταράσσουν το ορμονικό σύστημα και είναι καρκινογόνα.

• Το πρόβλημα είναι έντονο και στη Μεσόγειο, σημειώθηκε μεταξύ άλλων σε πρόσφατη διάλεξη με θέμα «Θαλάσσια ρύπανση και υδάτινο δυναμικό Ν. Χανίων». «Tην τελευταία 5ετία διαπιστώνεται ότι η αύξηση των πλαστικών φτάνει το 25-35%. Η αυξητική συσσώρευσή τους έχει αρνητικές επιδράσεις σε όλους τους ζώντες οργανισμούς. Λόγω της ηλιακής ακτινοβολίας, των θαλάσσιων ρευμάτων και της αλμυρότητας του νερού διασπώνται σε μικροσωματίδια και οι ζώντες οργανισμοί τα τρώνε. Για αυτό και διαπιστώνεται ότι ψάρια που φτάνουν στο πιάτο του ανθρώπου είναι γεμάτα με πλαστικά διαφόρων ειδών. Είναι ένα σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η επιστημονική κοινότητα και τα επόμενα χρόνια θα μας απασχολήσει ακόμα περισσότερο» ανάφερε ο κ. Ευάγγελος Γιδαράκος, καθηγητής Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος Πολυτεχνείου Κρήτης. (από την εφημερίδα «Χανιώτικά Νέα)