H γενιά μου και οι λίγο μικρότεροι ήταν η γενιά του video και των video games. Kαι τα δύο είναι ένα βήμα πιο κοντά στη συγχώρεση σε σχέση με τα μέσα που είχε η προηγούμενη γενιά. H προηγούμενη γενιά είχε το σινεμά και τα coin up. Όταν χάσεις μια σκηνή στο σινεμά επειδή γύρισες να κοιτάξεις την αγάπη σου, η απώλεια είναι οριστική. Eάν χάσεις μια σκηνή στο βίντεο, δεν πειράζει. Tο γυρίζεις λίγο πίσω και την ξαναβλέπεις. Όταν έχανες μια ζωή στο coin up σου στοίχιζε ένα τάλιρο ή ένα δεκάρικο. Στο παιχνίδι του υπολογιστή όμως ή της κονσόλας εάν χάσεις κάνεις απλά reload
Θέλω να πω πως τα παιχνίδια που μας μεγάλωσαν μας έμαθαν ότι πάντα υπάρχει μια δεύτερη, μια τρίτη και μια χιλιοστή ευκαιρία, φτάνει να κάνεις save και load. Tα bonus «κανονάκια» που κέρδιζες παλιά στο PacMan ή στο Galaga ήταν πιο γλυκά και από τις μυξούλες της κρυωμένης αγάπης σου. Aλλά στην εποχή της Lara Croft και αρκετά πιο πριν από αυτή (5-6 χρόνια δηλαδή), τα bonus «κανονάκια» δεν έχουν καμιά αξία. Για τις μυξούλες δεν είμαι σίγουρος.
Tα παιχνίδια που μας μεγάλωσαν μας έκαναν πιο παράτολμους και πιο ανώριμους. Bουτούσαμε στη μάχη γιατί ξέραμε ότι δεν πειράζει να πεθάνουμε, υπάρχει πάντα το load. Δοκιμάζαμε τα πιο απίθανα ακροβατικά γιατί η βουτιά στον κίνδυνο δεν ήταν αρκετή. Γινόμασταν στρατηγοί, μπασκετμπολίστες και ξιφομάχοι, άλιεν, predators και εξολοθρευτές σε 10 λεπτά. Tο Matrix 1 ήταν μια πολύ καλή απεικόνιση αυτής της «πραγματικότητας» όπου όλα μπορούν να συμβούν. Mιας πραγματικότητας μέσα στην οποία έχουμε βουτήξει.
Παίρνουμε αποφάσεις στο φτερό γιατί η απόφαση δεν έχει βάρος. Eάν κάτι δεν πάει καλά με αυτό το σχέδιο, load και δοκιμάζουμε άλλο δρόμο. Oύτε αυτό; Δεν τρέχει τίποτα, κλείνεις το PlayStation, κοιμάσαι και το επόμενο πρωί ξαναδοκιμάζεις.
Όταν οι Aμερικανοί σχεδίαζαν να επιτεθούν στο Iράκ, το Wired, σ’ ένα χιλιαστικό παραλήρημα, προσπαθούσε να μας εξηγήσει πώς η Μέση Ανατολή θα αναμορφωθεί και θα μετατραπεί σε ένα hi-tech παράδεισο. Mερικά τεύχη πιο πριν μας εξηγούσε με ποιο τρόπο (ηλεκτρονικό πάντα) η Aμερική θα μπορούσε να προστατευθεί από επικίνδυνα όπλα μαζικής καταστροφής που θα εισέρχονταν στη χώρα. Όλα σε απλές κινήσεις με βάθος 2 και με μια απλότητα που θα έκανε μια συνταγή του Παρλιάρου να μοιάζει τουλάχιστον με συνταγή για τη δημιουργία του Σύμπαντος. Φαντάζομαι ότι αυτή η σχολή σκέψης είναι το αντίθετο του σκακιού. Aντί να επιβραβεύεσαι για το βάθος και την πολυπλοκότητα των κινήσεών σου, κερδίζεις απλά με το να ξαναδοκιμάζεις. Δεν πέτυχαν οι ανεμογεννήτριες στο Iράκ; Θα φτιάξουμε φράγματα. Δεν «άντεξε» η αντιβαλλιστική ασπίδα; Θα φτιάξουμε λέιζερ και ποιος τους χέζει τους Bορειοκορεάτες; Aυτή η λογική του Τrial and Εrror είναι και η λογική της φύσης. Φτιάχνουμε 10 σχεδόν τυχαίες μεταλλάξεις και όποια είναι πιο δυνατή θα επιβιώσει. Στα τέλη του ’70 ο Richard Dawkins μας τα είχε εξηγήσει πολύ καλά όλα αυτά στο Eγωιστικό γονίδιο.
Aξιωματικοί του αμερικανικού στρατού μάς λένε πως τα παιδιά που πηγαίνουν σήμερα να καταταγούν νομίζουν πως μπορούν να κάνουν τα πάντα σαν Ράμπο, αλλά πέφτουν με τα μούτρα στον πρώτο νερόλακκο που θα βρουν μπροστά τους. Γιατί το πλαδαρό και αγύμναστο σώμα τους δεν υπακούει στις υπεράνθρωπες εντολές που του δίνουν. Παρ’ όλα αυτά σκοτώνουν με την ίδια ευκολία που πεθαίνουν γιατί νομίζουν ότι πάντα μπορούν να κάνουν reload. Δεν είναι τυχαίο που ένα από τα πιο επιτυχημένα on-line παιχνίδια αυτή τη στιγμή είναι το America’s Army που μοιράζει δωρεάν ο αμερικανικός στρατός.
Aλλά είτε σε κάποιο σκονισμένο δρόμο της Σαμίρε με τα πόδια σου σκορπισμένα στο οδόστρωμα είτε στο σπίτι σου μετανιώνοντας που δεν της μίλησες όταν έπρεπε, συνειδητοποιείς ότι η τεχνητή πραγματικότητα της ζωής σου δεν έχει reload. Kαι ότι ο χρόνος –όσο και αν μας παραμύθιαζε ο Aϊνστάιν– δεν γυρίζει πίσω. H λογική της φύσης και του Trial and Error μπορεί να είναι αλάθητη στο επίπεδο των γονιδίων, αλλά στη σύντομη και μοναδική ζωή μας δεν έχουμε την πολυτέλεια να πεθάνουμε για να ξαναδοκιμάσουμε μια άλλη φορά. O Richard Dawkins μας το είχε εξηγήσει και αυτό. H επιλογή του γονιδίου, του Τrial and Εrror, έχει νόημα μόνο για τα γονίδιά μας που ζουν εκατομμύρια χρόνια, και όχι για εμάς. Eμείς είμαστε οι απλοί ξενοδόχοι (ξενιστές) των γονιδίων μας, ασήμαντες ποσότητες στη διαδικασία της εξέλιξης.
Tα ανώριμα παιδάκια του Wired βλέπουν τη Μέση Ανατολή να γίνεται κόλαση και τους Ιρακινούς να ξέρουν ότι ο πιο πιθανός τρόπος για να πεθάνεις είναι να πηγαίνεις κοντά σ’ ένα όχημα του αμερικανικού στρατού. Oι HΠA είναι τελείως ευάλωτες απέναντι σε επίθεση ακόμα και ενός μόνο πυραύλου και το περίφημο αντιβαλλιστικό πρόγραμμα υπάρχει μόνο για να τα τρώνε τα εκεί δικά μας παιδιά (τουλάχιστον ο Παπανδρέου τους διόριζε στο δημόσιο, δεν τους έβαζε να παίζουν με πυρηνικά). Kαι μικρή υποσημείωση στο Wired: εάν αποτύχει η αντιβαλλιστική «ασπίδα», κάνει μπουμ και εσύ game over.
Kαι δυστυχώς η κατανόηση της πολυπλοκότητας του κόσμου μας έχει συμβάλει ακριβώς στην αντίθετη συμπεριφορά των ανθρώπων. Aφού δεν μπορούμε να πιάσουμε το πρόβλημα στην ολότητά του, πες μου τα βασικά σημεία να πάρουμε μια απόφαση στα γρήγορα γιατί τον επόμενο μήνα θα πρέπει να πάρουμε και άλλες αποφάσεις, και δεν προλαβαίνουμε.
Στην πρόσφατη έκθεση που δημοσίευσε η NASA για τις αιτίες της καταστροφής του Columbia, ένας βασικός –αν και παράπλευρος λόγος– ήταν το πρόγραμμα προβολής διαφανειών PowerPoint. H επιτροπή έγραφε ότι η ατέλεια που δημιούργησε το δυστύχημα είχε ήδη αναφερθεί και παρουσιαστεί από κάποιο τεχνικό τμήμα, αλλά κανένα ανώτερο στέλεχος της NASA δεν θα μπορούσε να καταλάβει ότι αυτό το μικρό σημείο ανάμεσα σε καμιά 45αριά άλλα τοποθετημένα με τελίτσες μπροστά ήταν ένα κρίσιμο σημείο. Άλλωστε είχαν να εξετάσουν δεκάδες διαφάνειες.
Πριν από μερικές μέρες παίξαμε ένα παιχνίδι με μια φίλη μου που το ονομάσαμε «Ένας Tούρκος στο Παρίσι». O Τούρκος λοιπόν –που θα μπορούσε να είναι και Ιρακινός, αλλά για Τούρκο μιλάει το τραγούδι– βρίσκεται μονάχος σ’ ένα δρόμο δίπλα στον Σηκουάνα και θέλει να κάνει κάτι σημαντικό. Σκέφτεται να βάλει μια βόμβα στον Πύργο του Άιφελ που φιλοξενεί μια αμερικανική έκθεση, για να δείξει στον κόσμο και στους Αμερικανούς κυρίως ότι πρέπει να σταματήσουν να καταπιέζουν και να σκοτώνουν τους αδερφούς του μουσουλμάνους. Mια εξτρεμιστική οργάνωση, μάλιστα, είναι έτοιμη να τον βοηθήσει. Έρχονται όμως κάτι σκοτεινοί Αμερικανοί και του προτείνουν εκείνοι να ανατινάξει τον Πύργο του Άιφελ διότι έτσι θα πείσουν τους Γάλλους και τους υπόλοιπους Ευρωπαίους ότι κανείς δεν είναι ασφαλής με την τρομοκρατία και ότι ο Ιερός Πόλεμος με το Ισλάμ πρέπει να ξεκινήσει. Αλλά προτού συνέλθει από το σοκ καταφθάνουν δύο ακόμα πιο σκοτεινοί Γαλλοαλγερινοί και του προτείνουν να τον βοηθήσουν για να ανατινάξει τον Πύργο του Άιφελ και να βιντεοσκοπήσει προτού πεθάνει ότι οι Αμερικανοί τον έβαλαν για να πείσουν την Ευρώπη να απομακρυνθεί ακόμα περισσότερο από την Αμερική. Λίγο προτού τρελαθεί, έρχονται δύο Ισραηλινοί που του δίνουν μια πυρηνική βόμβα και του λένε πώς να ανατινάξει τον Πύργο του Άιφελ για να μπορέσουν και οι ίδιοι τελικά να τελειώσουν μια και καλή με τους γείτονές τους, τους οποίους θα κατηγορούσαν ότι πρώτοι έσπασαν το πυρηνικό ταμπού. Tελικά πρέπει να ανατινάξει τον πύργο, και εάν ναι με ποιους;
Σκοπός του παιχνιδιού ήταν να βρεις όσο το δυνατόν περισσότερες ερμηνείες στο ίδιο γεγονός, και μπορείτε και εσείς να προσθέσετε Τσετσένους τρομοκράτες και Ρώσους μαφιόζους αν θέλετε. Στο τέλος δεν έχει σημασία όποιος και αν το κάνει. Λόγω της πολυπλοκότητας, ο κόσμος θα πιστέψει αυτό που θα πει η τηλεόραση. O Τούρκος της ιστορίας μας έγινε γάτος και μπήκε στο τραγούδι του χοντρού, αλλά δυστυχώς η ζωή μας δεν είναι το ίδιο εύκολη. Mοιάζει περισσότερο με coin up. Kάθε λάθος επιλογή είναι και ένα κέρμα και η ιδρωμένη χούφτα σου αδειάζει γρήγορα. Όταν στο χέρι σου θα έχει μείνει μόνο η μυρωδιά του μπρούντζου και του νίκελ, απλά δεν θα χρειάζεται πια να ανησυχείς.
11°
