Το Ημερολόγιο μίας μοδίστρας. Μία φανταστική βιογραφία

«Τα μαλλιά και το παπούτσι μίας γυναίκας μαρτυράει το χαρακτήρα της. Πρέπει να είναι πάντα  αρίστης κατάστασης. Τα νύχια, φτιαγμένα, όχι απαραίτητα βαμμένα, κατ’ επιλογή. Στο σπίτι να είναι καλοχτενισμένη , περιποιημένη. Και βασική προϋπόθεση, όχι κατσουφιασμένη…

Για να είναι ένας άνδρας γοητευτικός, πρέπει πρώτα να είναι καθαρός και δεύτερο να προσέχει πολύ το ντύσιμό του»…

Η τέχνη συναντά τη μόδα. Καταλύτης σε αυτή τη συνάντηση σύγχρονων Ελλήνων εικαστικών, σχεδιαστών και “μαστόρων της μόδας” είναι ένα Τετράδιο σημειώσεων μίας μοδίστρας του 1958, η οποία μαθήτευσε στον ελληνικό Οίκο Ραπτικής Τσοπανέλη.   

Το εύρημα, ανασύρεται από τον εγγονό της Μαρίκας Χατζή, αρχιτέκτονα Γιώργο Καλύβη και οι παραδόσεις του Τσοπανέλη προς τις μαθήτριες του  προσφέρουν μια διαφορετική ανάγνωση της νεωτερικότητας. Από τις κατευθύνσεις του savoir vivre, την εκμάθηση πατρόν γυναικείων ρούχων και τις τεχνικές οδηγίες χρήσεις της ραπτομηχανής, οι σημειώσεις αυτές  αποτελούν πηγή ερμηνείας μίας εποχής αλλά και του ίδιου του φαινομένου της μόδας στην Ελλάδα του 1958. Εποχή άλλωστε που ο μοντερνισμός διαχέεται και σκορπίζει σε όλα τα κοινωνικά στρώματα μέσα από τους νέους τρόπους ζωής, τις νέες συνθήκες εργασίας και του ελεύθερου χρόνου όπως η διασκέδαση, οι εκδρομές, τα πάρτι και ο παραθερισμός.

Η μόδα, γνώμονας της συμπεριφοράς ανδρών και γυναικών, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, σπάει τα όρια της «ευπρέπειας» και του «καλλωπισμού» των σωμάτων  και αναδεικνύεται σε κατ' εξοχήν παράδειγμα του μοντερνισμού.  Καθώς μέσα από αυτήν εκδηλώνονται μια σειρά ριζικές μεταβολές (νέες στιλιστικές εφαρμογές, νέες συμπεριφορές, διάδοση της μίνι φούστας και άλλων αξεσουάρ, νέες αναπαραστάσεις του σώματος κ.ά.).  Ως εκ τούτου, η μόδα διαπλέκεται με το σύνολο των έμφυλων κοινωνικών φαινομένων και θεσμών και συμβάλλει στον εκδημοκρατισμό του καινούργιου και, προπάντων, στον εκδημοκρατισμό των επιθυμιών. Το ένδυμα αφορά πλέον όλες τις σχέσεις του ανθρώπου με το σώμα του, όπως και τις σχέσεις του σώματος με την κοινωνία.

Είναι μία συνάντηση καλλιτεχνικής δημιουργίας και σχεδιαστικής πρακτικής. Εικαστικοί και σχεδιαστές παρουσιάζουν μέσα από τα έργα τους την προσωπική τους ανάγνωση αυτού του ευρήματος. Με αυτόν τον τρόπο εξετάζουν και ανασυνθέτουν το αφήγημα της διάχυσης της νεωτερικότητας. Ενώ ταυτόχρονα  θέτουν ερωτήματα για τον τρόπο που η ελληνική πραγματικότητα αφομοιώνει, επεξεργάζεται και οικειοποιείται το φαινόμενο της μόδας ή απαξιώνει την παραγωγή του. 

Η έκθεση επανεξετάζει το Τετράδιο σημειώσεων της Μαρίκας Χατζή ως σημείο αφετηρίας των δεκαεπτά προσκεκλημένων δημιουργών, επειδή διαθέτει τα χαρακτηριστικά της “γραπτής μόδας”, δηλαδή της μόδας που μεταφράζεται σε γλώσσα και σχέδιο, με αναγνωρίσιμα στοιχεία νεωτερικής συμπεριφοράς (στο savoir-faire) και διακοσμητικής αφαίρεσης (στα πατρόν).

Πρόκειται για ένα πολύτιμο τεκμήριο μιας άγνωστης μαθητευόμενης μοδίστρας, που φανερώνει τα ίχνη ενός επαγγέλματος που εξοβελίστηκε από την ιστορική και την καλλιτεχνική έρευνα και αφήγηση. Μπορεί τα χρόνια που ακολούθησαν η ελάσσων αισθητική πρακτική της μοδιστρικής που εκπροσωπεί αυτή άγνωστη γυναίκα να βυθίστηκε στη λήθη, αξίζει, ωστόσο, να την αναθεωρήσουμε και να την διασώσουμε από τη σιωπή και την «καταφρόνια των μεταγενεστέρων» –όπως σημειώνει ο βρετανός ιστορικός E.P.Thompson- μαζί με μια σειρά άλλες χειροτεχνικές δραστηριότητες όπως η υφαντική, η κοπή υφασμάτων, ακόμη και του “ουτοπιστή” βιοτέχνη καθώς και όλες εκείνες τις μορφές  γυναικείας οικιακής οικονομίας που αναπτύχθηκαν την προ-βιομηχανική εποχή. Κι αυτό όχι για λόγους νοσταλγικής αναπόλησης. Αλλά επειδή σήμερα αποκτούν πολυσήμαντο ενδιαφέρον και προοπτική σε όλες τις  εκδοχές της μεταβιομηχανικής οικονομίας και των νέων πολιτισμικών πρακτικών που αναπτύσσονται.  Το Τετράδιο σημειώσεων της μαθητευόμενης μοδίστρας προσδίδει νέα σημασία όχι μόνο στο υποκειμενικό «άλγος του αρχείου» αλλά και σε μια σειρά αγνοημένων αισθητικών μεθόδων  της νεωτερικότητας που συνδέονται με την χειροτεχνική (craftsmanship)  και οι οποίες κατά τη διάρκεια των τριών περασμένων δεκαετιών πολλοί περιφρόνησαν.

Επιμέλεια: Έφη Φαλίδα