Γυναικοκτονία - έμφυλη βία: Συνέντευξη με την ψυχολόγο Άννα Ντόκου για το πόσο εύκολο είναι «να φύγεις» και την συμπεριφορά των κακοποιητών.
Τη χρονιά που διανύουμε δώδεκα γυναίκες δολοφονήθηκαν από τον σύζυγο ή σύντροφο τους είτε ενώ βρίσκονταν σε σχέση μαζί του ή σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά το χωρισμό τους. Η Κωσταντίνα, η Καρολάιν, η Ελένη, η Γαρυφαλιά, η Ανίσα, η Ντόρα και όλες οι γυναίκες που μάθαμε για τις ζωές τους, τις αγωνίες τους ή και την προσπάθεια που έκαναν για να απαγκιστρωθούν από το σύντροφο που θα γινόταν ο δολοφόνος τους, δεν κατάφεραν να αποφύγουν το μοιραίο. Κάποιες είχαν ήδη χωρίσει, κάποιες είχαν μιλήσει στο φιλικό τους περιβάλλον εκφράζοντας τους φόβους και τις ανησυχίες τους. Υπάρχουν περιστατικά που το θύμα είχε ζητήσει ασφαλιστικά μέτρα, που η αστυνομία είχε κληθεί από γείτονες και που οι γονείς και το οικείο περιβάλλον ήταν ενήμερο και τις είχε αγκαλιάσει στην προσπάθεια τους να απεμπλακούν από το θύτη. Τίποτα από τα παραπάνω δε στάθηκε αρκετό στις συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Οι δράστες είτε είναι άτομα που έχουν δώσει δείγματα της βίαιης συμπεριφοράς τους και στο παρελθόν, είτε άτομα υπεράνω πάσης υποψίας (όπως στην περίπτωση του πιλότου στα Γλυκά Νερά που ξεγελούσε την κοινή γνώμη για μεγάλο χρονικό διάστημα παριστάνοντας και ο ίδιος το θύμα) λειτουργούν μάλλον μεθοδικά και όχι εν βρασμώ όπως θέλουν να ισχυριστούν και αυτό προκύπτει στις περισσότερες περιπτώσεις από το γεγονός ότι οι γυναίκες είχαν ήδη νιώσει το φόβο και τον κίνδυνο και είχαν απευθυνθεί στους οικείους τους. Κάποιες μάλιστα είχαν απειληθεί ανοιχτά και ξεκάθαρα. Οι γυναίκες που ζουν μέσα σε κακοποιητική σχέση έχουν σαφή δείγματα. Φαίνεται μάλιστα πως τα τελευταία δύο χρόνια που λόγω COVID-19 πολλά ζευγάρια πέρασαν περισσότερες ώρες μαζί στον ίδιο χώρο μην έχοντας τη δυνατότητα λόγω περιορισμών να αποφύγουν την συναναστροφή, υπήρξε μεγάλη έξαρση σε περιστατικά έμφυλης βίας. Το 2021 συγκεκριμένα παρατηρήθηκε τόσο μεγάλη αύξηση στον αριθμό κλήσεων προς τη γραμμή βοήθειας 15900 που το ποσοστό φτάνει στο 230%.
Μπορούμε να εικάσουμε ότι μια γυναίκα που ζει με έναν κακοποιητικό σύντροφο προφανώς αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο αλλά υπάρχουν διάφορες συμπεριφορές - τεχνάσματα με τα οποία ο θύτης απομακρύνει, αποδυναμώνει και ελέγχει το θύμα.
Σε μια προσπάθεια να κατανοήσουμε τη λογική του θύματος αλλά και του θύτη με μοναδικό σκοπό να βοηθηθεί όποια γυναίκα βιώνει αντίστοιχες καταστάσεις προσεγγίσαμε την ψυχολόγο Άννα Ντόκου για μια συζήτηση που σκοπό έχει να αφυπνίσει τις γυναίκες που έρχονται αντιμέτωπες με επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές καθώς και να μας προειδοποιήσει για «παγίδες» που πρέπει να εντοπιστούν από την αρχή μιας σχέσης.
Παρατηρούμε με λύπη ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, το θύμα έχει προσπαθήσει να τελειώσει τη σχέση με το δράστη. Είτε έχει φύγει από το κοινό σπίτι ή έχει αιτηθεί διαζύγιο ή έχει ζητήσει να διακόψουν τη σχέση όπως και στην πρόσφατη περίπτωση της εκπαιδευτικού στη Ροδο. Σε μία άλλη περίπτωση μάλιστα (στον Βόλο) είχαν επιβληθεί και περιοριστικά μέτρα. Γιατί σε εκείνη τη χρονική στιγμή που φαινομενικά το θύμα «ξέμπλεξε» έχουμε συχνά τη μοιραία τελευταία πράξη;
Στο μεγαλύτερο ποσοστό των θυτών παρατηρείται ύπαρξη διαταραχών προσωπικότητας όπως η ναρκισσιστική και η εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας. Συνήθως αυτοί οι άνθρωποι κρύβουν έναν τεράστιο φόβο απόρριψης και ο μόνος τρόπος να συγκαλύψουν αυτόν τον φοβο είναι να αισθάνονται ότι έχουν τον πλήρη έλεγχο του ανθρωπου με τον οποίον σχετίζονται. Όσο μεγαλύτερη επιρροή αισθάνονται ότι ασκούν στον σύντροφο τους τόσο πιο ψυχικά ασφαλείς και ικανοποιημένοι αισθάνονται. Αυτά τα άτομα νιώθουν απόλυτη κατάρρευση όταν αντιλαμβάνονται ότι οι σύντροφοί τους αρχίζουν να διακρίνουν τη πραγματική διάσταση της κατάστασης στην οποία βρίσκονται. Τότε συνήθως αρχίζει ο υπέρτατος θεατρινισμός από μεριάς τους ώστε να πείσουν τη σύντροφό τους για την τεράστια αγάπη και τον φοβερό έρωτα που αισθάνονται σαν δικαιολογία για την ανεπίτρεπτη συμπεριφορά τους. Κοινώς επίκληση στο συναίσθημα. Εάν προχωρήσουν με επιτυχία σε αυτή την τεχνική πειθούς ηρεμούν και αισθάνονται και πάλι δυνατοί. Αν όχι, καταρρέουν. Η τελευταία πράξη λοιπόν συχνά ενεργοποιείται την στιγμή που το θύμα αφυπνίζεται διότι ακριβώς εκείνη την στιγμή κορυφώνεται το συναίσθημα αποτυχίας στον θύτη. Η τελευταία πράξη στην ουσία είναι η ύστατη προσπάθεια επαναφοράς ελέγχου του ατόμου. Από την στιγμή που απέτυχα να ελέγξω τη ζωή του, θα ελέγξω τον θάνατο του.
Συχνά η συμβουλή που επαναλαμβάνεται είναι «κορίτσια να φεύγετε, παρατήστε τον τώρα» και παρόμοιες φράσεις που έχουν σαν βάση να βοηθήσουν. Κρύβουν κινδύνους τέτοιους είδους προτροπές;
Είναι απόλυτα αναμενόμενο ότι η προτροπή ενός υγιούς περιβάλλοντος προς το θύμα θα είναι να εγκαταλείψει τον κακοποιητικό σύντροφο. Από εκεί και πέρα άλλο υγιές περιβάλλον και άλλο αποδοτικό. Για να υπάρχει τέτοιου είδους θετική επιρροή στο θύμα πρέπει να γίνει προσπάθεια να επικοινωνηθεί ουσιαστικά το πρόβλημα και όχι απλώς να μπει η ταμπέλα «κακοποίηση». Πολλά από τα θύματα αισθάνονται ντροπή τύψεις ή ενοχές και φοβούμενοι την κριτική των γυρω τους συχνά συγκαλύπτουν το πρόβλημα. Εάν αντιληφθείτε στο περιβάλλον σας άτομο που δέχεται κακοποίηση ενημερωθείτε απο δομές και επαγγελματίες ψυχικής υγείας για το πως αρχικά να διαχειριστείτε το θύμα. Πρωτεύον λοιπόν είναι να του επικοινωνήσετε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την κακοποίηση που αντιλαμβάνεστε ότι δέχεται και εν συνεχεία να υποστηρίξετε ψυχολογικά το άτομο ώστε μαζί με την καθοδήγηση ειδικών να καταφέρει να διαχειριστεί τον θύτη και την απομάκρυνση του από αυτόν. Η ενημέρωση και η γνώση είναι κομβικά στοιχεία για να μπορέσουν να δημιουργηθούν ρεαλιστικά οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να καταφέρουν να ξεφύγουν αυτά τα άτομα παραμένοντας ασφαλή.
Πώς μπορεί μια γυναίκα που βρίσκεται σε μια κακοποιητική σχέση να απαγκιστρωθεί με ασφάλεια;
Αρχικά να μην ενημερώσει τον θύτη για την πρόθεση της. Είναι σαν να του δίνει τον χώρο να σκεφτεί την επόμενη κίνηση του που μοναδικό στόχο έχει το πως η φυγή δε θα επιτευχθεί. Ειναι συχνό φαινόμενο οι γυναίκες σε κάθε βίαιο ξέσπασμα θυμού του συντρόφου τους να τον απειλούν πως θα τον αφήσουν. Αν δε σταθούμε στην επιφάνεια και κοιτάξουμε σε βάθος θα δούμε ότι αυτή η απειλή όχι πάντα όμως αρκετές φορές είναι στην ουσία μία προσπάθεια της κακοποιημένης γυναίκας για να αλλάξει ο σύντροφος της την κακοποιητική του συμπεριφορά. Εδώ εντοπίζεται ένα κοινό γνώρισμα στον συναισθηματικό κόσμο πολλών τέτοιων γυναικων, η ελπίδα. Η ελπίδα ότι θα αλλάξουν όλα. Κι αυτή η ελπίδα δεν είναι από αυτές που πρέπει να πεθαίνουν τελευταίες. Είναι από αυτές που πρέπει να πεθαίνουν πρώτες. Την πρώτη φορά που θα αντιληφθείτε κάποια μορφή βίας ζητήστε βοήθεια για να φύγετε γρήγορα και με ασφάλεια από αυτούς τους ανθρώπους. Μην τους προειδοποιείτε και μην τους ενημερώνετε για τις σκέψεις και τις προθέσεις σας γιατί έτσι τους δίνετε περιθώρια να κάνουν το επόμενο στρατηγικό βήμα τους για την ανάκτηση του ελέγχου σας. Το πιο σημαντικό όμως είναι να υποστηρίξετε την απόφαση σας μέχρι το τέλος. Αν σας πείσει ο κακοποιητικός συντροφος να γυρίσετε και το κάνετε όχι μόνο του μαθαίνετε ότι η επιμονή του θα του φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα αλλα ταυτόχρονα μειώνετε και τα δικα σας όρια ανοχής και άμυνας.
Οι δράστες δυστυχώς δεν έχουν κάποια εξωτερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα για να τους αποφεύγουμε από χιλιόμετρα. Πιστεύετε πως έχουν όμως κάποιες χαρακτηριστικές συμπεριφορές τις οποίες μπορεί μια γυναίκα να αναγνωρίσει και να εντοπίσει από νωρίς;
Ένα κοινό χαρακτηριστικό αυτών των ανθρώπων είναι η επιδίωξη απομόνωσης της συντρόφου τους από φίλους και οικογένεια. Όσο λιγότερη κοινωνική ζωή έχουν τα θύματα τόσο περισσότερο ασφαλείς νιώθουν οι θύτες. Έτσι παίζοντας την παράσταση της δήθεν αγάπης και του δήθεν έρωτα που νιώθουν έχουν περισσότερες πιθανότητες να πείσουν το θύμα για τη γνησιότητα των συναισθημάτων τους. Όπως καταλαβαίνετε είναι πολύ πιο δύσκολο να πείσεις ένα κατάμεστο θέατρο συγκριτικά με ένα άδειο όπου έχει ως μοναδικό θεατή το θύμα το οποίο βρίσκεται ούτως η άλλως υπό την επήρεια των συναισθημάτων που τρέφει για τον θύτη . Η αστείρευτη ζήλεια και οι εκρήξεις της λοιπόν που είναι πολύ συχνό φαινόμενο πηγάζουν από το φόβο ότι θα χάσουν την επιρροή και τον έλεγχο τους στο θύμα. Άλλωστε από αυτόν τον έλεγχο τρέφεται η ναρκισσιστική τους ανάγκη. Ο έλεγχος συχνά επεκτείνεται με απαίτηση να έχουν πρόσβαση σε τηλέφωνα, υπολογιστές ή και σε λογαριασμούς στα κοινωνικά δίκτυα της συντρόφου τους. Σχέση πλήρους εξάρτησης είναι ο απώτερος σκοπός αυτών των ανθρώπων. Σε καβγάδες που προκύπτουν πολλές φορές προσπαθούν να θυματοποιήσουν τον εαυτό τους ώστε το πραγματικό θύμα να αισθανθεί τύψεις ενοχές ή ακόμα και λύπηση για τον θύτη. Επικαλούνται τραυματικά δικά τους γεγονότα ή προβάλλουν το μέγεθος της αγάπης τους ως αίτιο της κακοποιητικής τους συμπεριφοράς. Ενα ακόμα συχνό κοινό χαρακτηριστικό αυτών των ανθρώπων είναι η υπερευαισθησία και η μη ανεκτικότητα στην κριτική των γύρω τους. Αυτή η ακύρωση που αισθάνονται είναι δυσβάσταχτη για αυτούς και πιθανό να απαντηθεί με άσκηση λεκτικής η σωματικής βίας. Τέλος ένα ακόμα κοινό συχνό χαρακτηριστικό είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης. Οι θύτες σπάνια διατηρούν πραγματικούς ισχυρούς δεσμούς αγάπης και υποστήριξης με τα μέλη της οικογένειας τους ούτε καταφέρνουν να αναπτύξουν τέτοιους δεσμούς αντίστοιχα στο φιλικό τους περιβάλλον.
Πιστεύετε πως κάποιος που έχει υπάρξει μια φορά κακοποιητικός θα ξανaυπάρξει;
Πιστεύω ότι οποιαδήποτε μορφή βίας και κακοποίησης είτε υπάρχει ή δεν υπάρχει σαν επιλογή αντίδρασης μέσα στον ψυχισμό ενός ανθρώπου. Πράγμα που σημαίνει ότι η εμφάνιση μιας βίαιης κακοποιητικής συμπεριφοράς έστω και μια φορά αποδεικνύει την ικανότητα αυτής να υπάρχει μέσα στον άνθρωπο σαν πιθανός τρόπος αντίδρασης. Μια συμπεριφορά λοιπόν που υποβόσκει δεν είναι παράλογο να σκεφτεί κανείς ότι μπορεί να εξωτευρικευθεί ξανά ανά πάσα στιγμή. Αν τελικά θα εξωτευρικευθεί ή όχι δε μπορεί να το γνωρίζει κανένας διότι εξαρτάται από ένα σύνολο παραγόντων που αφορά ξεχωριστά την κάθε περίπτωση ανθρώπου.
Μία γυναίκα που έχει κακοποιηθεί μπορεί να ξαναβρεί τον εαυτό της, τη χαμένη της αυτοπεποίθηση ή λειτουργεί γενικά στη ζωή της με την ψυχολογία του θύματος;
Φυσικά και μπορεί να ξαναβρεί τον εαυτό της ή ακόμα καλύτερα μπορεί να ανακαλύψει ή να φτιάξει έναν νέο εαυτό με καινούργια όρια, καινούργιες επιλογές, καινούργιους στόχους και καινούργια όνειρα. Οποιαδήποτε δυσκολία και ασχήμια συμβαίνει στη ζωής μας με την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη και την προσωπική θέληση μπορεί να μετατραπεί σε κινητήρια δύναμη για να βρούμε την ομορφιά που ψάχνουμε. Αρκεί να είμαστε πεπεισμένοι ότι την αξίζουμε.
7°
